Klimaatverandering
Deel 1: Waar gaat het over? Klimaatverandering heden, verleden en toekomst
- IPCC: intergovernmental panel on climate change
o Belangrijkste bron van informatie over klimaatverandering
o Opgericht in 1989 door WMO (World Meteorological Organization) en UNEP (United
Nations Environment Programme)
o Beleidsmakers voorzien van objectieve info over:
De oorzaken van klimaatverandering
De impact op de leefomgeving en socio-economische gevolgen
Mogelijke actie om klimaatverandering tegen te gaan (mitigatie) en om ons
aan te passen aan klimaatverandering (adaptatie)
o Rapporten zijn consensusrapporten die samenvatting bieden van de huidige kennis
- Het natuurlijk broeikaseffect:
o Houdt warmte vast in de atmosfeer door broeikasgassen zoals CO₂, methaan (CH₄)
en waterdamp.
o Deze gassen vormen als het ware een "deken" rond de aarde, die voorkomt dat alle
warmte terug naar de ruimte ontsnapt.
o Geeft een gemiddelde temperatuur op aarde ongeveer 15°C is, waardoor leven
mogelijk is.
o Zonder zou de aarde veel kouder zijn, met een gemiddelde temperatuur van rond de
-18°C.
- Het versterkte broeikaseffect:
o Wordt veroorzaakt door menselijke activiteiten, zoals het verbranden van fossiele
brandstoffen (olie, gas, kolen) en ontbossing.
o Deze activiteiten zorgen voor een toename van broeikasgassen zoals
koolstofdioxide (CO₂), methaan (CH₄) en stikstofoxiden in de atmosfeer.
o Meer warmte wordt vastgehouden, waardoor de temperatuur op aarde sneller stijgt
dan normaal.
o Dit leidt tot klimaatverandering, zoals stijgende zeespiegels, meer extreme
weersomstandigheden (hittegolven, overstromingen) en veranderingen in
ecosystemen.
- Klimaatmitigatie: verwijst naar maatregelen die worden genomen om de uitstoot van
broeikasgassen te verminderen of te beheersen met als doel de oorzaken van
klimaatverandering aan te pakken
o Omvat inspanningen om CO2 uitstoot te verminderen (omschakeling hernieuwbare
energie)
o Methoden om CO2 uit de atmosfeer te halen
- Klimaatadaptatie: richt zich op het aanpassen aan de reeds optredende effecten van
klimaatverandering, met de focus op het verminderen van kwetsbaarheid en het vergroten
van veerkracht:
o Omvat het ontwikkelen van strategieën om zich
aan te passen aan stijgende zeespiegels,
intensere hittegolven, toenemende
overstromingen en andere veranderingen
o Voorbeeld: aanleg van een wadi om regenwater
op te vangen en te reguleren, waardoor de kans
1
, op overstroming afneemt en water langer beschikbaar blijft tijdens periodes van
droogte
Hoofdstuk 1: Klimaatverandering – oorzaken, gevolgen en een blik op de toekomst
1.1. Het klimaat op aarde
- Wat bepaalt ons klimaat? > stralingsbalans:
o Instraling:
Zonneactiviteit
Baan aarde rond zon
o Omzetting in warmte:
Reflectie (ijs, wolken, stof versus oceaan,
vegetatie)
o Vasthouden van warmte:
Broeikasgassen (water, CO2, CH4, N2O, …) door
fossiele brandstoffen
Concentratie broeikasgassen is niet constant, gaat
gepaard met temperatuur
1.2. Oorzaken van de huidige klimaatverandering
- De opwarming van de aarde:
o 2010-2019 ~ 1,1°C warmer gemiddelde van 1850-
1900
- De rol van de mens:
o “It is indisputable that human activities are causing
climate change, making extreme climate events,
including heat waves, heavy rainfall, and droughts,
more frequent and severe.”
1.3. Waargenomen veranderingen
- Afsmelten gletsjers:
o Landijs verdwijnt = impact op watervoorziening, albedo daalt, zeeniveau stijgt
o Grote impact op lokale bevolking (tijdelijke wateroverlast, problemen
drinkwatervoorziening)
- Afsmelten zee-ijs:
o Weinig effect op zeeniveau maar wel negatief effect op albedo
- Verzuring oceanen:
o CO2 lost op in water, en dus ook in de oceaan
o Bemoeilijkt opbouw kalkskelet en op termijn gaan kalkskeletten gemakkelijker
oplossen
o Dit tast basis van voedselketen in oceanen aan!
o Ook hittegolven in de oceanen zijn zeer nefast en veroorzaken verbleking van koraal
- Meer weersextremen:
o Hittegolven, droogtes, bosbranden, hevige neerslag,
overstromingen
o Gemiddelde T stijgt = meer kans op extreme T
2
, o Intensivering watercyclus: warmere atmosfeer = meer waterdam = meer neerslag
o De straalstroom verzwakt en blokkeert gemakkelijker = extremer, persistenter weer
Polaire straalstroom scheidt koude lucht in het noorden van warme lucht in
het zuiden
Omdat het noorden sterker opwarmt dat het zuiden > verschil in T neemt af
(drijvende kracht) > meer meanderen en blokkeren
Langere periodes van persistent weer
o Elk weersextreem is nu tot op zeker hoogte beïnvloed door klimaatverandering
o Attributiestudies berekenen o.a. aandeel van door de mens veroorzaakte
klimaatverandering in bepaalde extreme weersgebeurtenissen
- Verregaande gevolgen:
o Gevolgen van klimaatverandering zoals hierboven
beschreven hebben een invloed op onze
leefomgeving, landbouw, ...
o Vb. mislukte oogsten > conflicten escaleren > migratie
>…
- Onstopbare gevolgen:
o Kantelpunten in het aardse systeem: kritisch punt
waarbij een kleine verstoring kan zorgen voor een grootte verandering
Toekomstige staat van een systeem sterk verandert ten gevolge van een
kleine verstoring of natuurlijke variatie
o Kantelementen zijn delen van het aardse systeem die een kantelpunten vertonen
Typisch zijn de zelfversterkende processen die, na het overschrijden van
het kantelpunt, ervoor zorgen dat de processen zonder extra ‘forcering’ blijven
doorgaan
Vb. Arctische zee-ijs: smelt, vrijkomen oceaanwater, albedo verandert, meer
opwarming, punt bereiken dat smelten niet meer te stoppen is
1.4. Wat brengt de toekomst
- Akkoord van Parijs:
o Opwarming beperken tot ‘ruim onder’ 2°C, streven naar beperking tot 1,5°
- Klimaatmitigatie:
o 1. Emissies door verbrandding fossiele brandstoffen elke 10 jaar halveren
Snelle energietransitie
Fossiel-vrije energie + energie-efficiëntie
Aanpassingen in alle sectoren
o 2. Ontbossing en emissies landgebruik stoppen
o 3. CO2 verwijderen
o Wat gaat dat kosten?
3
, Klimaatopwarming oplossen kost 5-10 keer minder dan de schade herstellen
die klimaatopwarming zal veroorzaken
Toekomstscenario’s
- Twee belangrijke groepen van bepalende factoren
o 1) klimaatsysteem
o 2) politieke en sociaal-economische situatie (demografie, …)
- Klimaatsysteem:
o IPCC (AR5): 4 ‘toekomstscenario’s’
o Sterk bepaald door broeikasgassen in atmosfeer bepaald door onze emissies
o RCP: emissiescenario’s, representative concentration pathways
o Verschillende scenario’s voor emissies (CO2)
RCP2.6: emissies dalen,
waarschijnlijk opwarming onder 2°C
RCP4.6: emissies dalen
RCP6:
RCP8.5: business as usual, enkel
afremming door uitputting fossiele
brandstoffen en te hoge prijs
o Scenario’s voor oppervlakte temperatuur
verandering (°C)
Historisch weergegeven
o Indicatie van gemiddelde opwarming tegen 2100 voor enkele opwarmingscenario’s
o Indicatie van gemiddelde neerslagveranderingen tegen 2100 voor enkele
opwarmingscenario’s
o Sterke toename weersextremen, vooral van hitte-extremen!
4
Deel 1: Waar gaat het over? Klimaatverandering heden, verleden en toekomst
- IPCC: intergovernmental panel on climate change
o Belangrijkste bron van informatie over klimaatverandering
o Opgericht in 1989 door WMO (World Meteorological Organization) en UNEP (United
Nations Environment Programme)
o Beleidsmakers voorzien van objectieve info over:
De oorzaken van klimaatverandering
De impact op de leefomgeving en socio-economische gevolgen
Mogelijke actie om klimaatverandering tegen te gaan (mitigatie) en om ons
aan te passen aan klimaatverandering (adaptatie)
o Rapporten zijn consensusrapporten die samenvatting bieden van de huidige kennis
- Het natuurlijk broeikaseffect:
o Houdt warmte vast in de atmosfeer door broeikasgassen zoals CO₂, methaan (CH₄)
en waterdamp.
o Deze gassen vormen als het ware een "deken" rond de aarde, die voorkomt dat alle
warmte terug naar de ruimte ontsnapt.
o Geeft een gemiddelde temperatuur op aarde ongeveer 15°C is, waardoor leven
mogelijk is.
o Zonder zou de aarde veel kouder zijn, met een gemiddelde temperatuur van rond de
-18°C.
- Het versterkte broeikaseffect:
o Wordt veroorzaakt door menselijke activiteiten, zoals het verbranden van fossiele
brandstoffen (olie, gas, kolen) en ontbossing.
o Deze activiteiten zorgen voor een toename van broeikasgassen zoals
koolstofdioxide (CO₂), methaan (CH₄) en stikstofoxiden in de atmosfeer.
o Meer warmte wordt vastgehouden, waardoor de temperatuur op aarde sneller stijgt
dan normaal.
o Dit leidt tot klimaatverandering, zoals stijgende zeespiegels, meer extreme
weersomstandigheden (hittegolven, overstromingen) en veranderingen in
ecosystemen.
- Klimaatmitigatie: verwijst naar maatregelen die worden genomen om de uitstoot van
broeikasgassen te verminderen of te beheersen met als doel de oorzaken van
klimaatverandering aan te pakken
o Omvat inspanningen om CO2 uitstoot te verminderen (omschakeling hernieuwbare
energie)
o Methoden om CO2 uit de atmosfeer te halen
- Klimaatadaptatie: richt zich op het aanpassen aan de reeds optredende effecten van
klimaatverandering, met de focus op het verminderen van kwetsbaarheid en het vergroten
van veerkracht:
o Omvat het ontwikkelen van strategieën om zich
aan te passen aan stijgende zeespiegels,
intensere hittegolven, toenemende
overstromingen en andere veranderingen
o Voorbeeld: aanleg van een wadi om regenwater
op te vangen en te reguleren, waardoor de kans
1
, op overstroming afneemt en water langer beschikbaar blijft tijdens periodes van
droogte
Hoofdstuk 1: Klimaatverandering – oorzaken, gevolgen en een blik op de toekomst
1.1. Het klimaat op aarde
- Wat bepaalt ons klimaat? > stralingsbalans:
o Instraling:
Zonneactiviteit
Baan aarde rond zon
o Omzetting in warmte:
Reflectie (ijs, wolken, stof versus oceaan,
vegetatie)
o Vasthouden van warmte:
Broeikasgassen (water, CO2, CH4, N2O, …) door
fossiele brandstoffen
Concentratie broeikasgassen is niet constant, gaat
gepaard met temperatuur
1.2. Oorzaken van de huidige klimaatverandering
- De opwarming van de aarde:
o 2010-2019 ~ 1,1°C warmer gemiddelde van 1850-
1900
- De rol van de mens:
o “It is indisputable that human activities are causing
climate change, making extreme climate events,
including heat waves, heavy rainfall, and droughts,
more frequent and severe.”
1.3. Waargenomen veranderingen
- Afsmelten gletsjers:
o Landijs verdwijnt = impact op watervoorziening, albedo daalt, zeeniveau stijgt
o Grote impact op lokale bevolking (tijdelijke wateroverlast, problemen
drinkwatervoorziening)
- Afsmelten zee-ijs:
o Weinig effect op zeeniveau maar wel negatief effect op albedo
- Verzuring oceanen:
o CO2 lost op in water, en dus ook in de oceaan
o Bemoeilijkt opbouw kalkskelet en op termijn gaan kalkskeletten gemakkelijker
oplossen
o Dit tast basis van voedselketen in oceanen aan!
o Ook hittegolven in de oceanen zijn zeer nefast en veroorzaken verbleking van koraal
- Meer weersextremen:
o Hittegolven, droogtes, bosbranden, hevige neerslag,
overstromingen
o Gemiddelde T stijgt = meer kans op extreme T
2
, o Intensivering watercyclus: warmere atmosfeer = meer waterdam = meer neerslag
o De straalstroom verzwakt en blokkeert gemakkelijker = extremer, persistenter weer
Polaire straalstroom scheidt koude lucht in het noorden van warme lucht in
het zuiden
Omdat het noorden sterker opwarmt dat het zuiden > verschil in T neemt af
(drijvende kracht) > meer meanderen en blokkeren
Langere periodes van persistent weer
o Elk weersextreem is nu tot op zeker hoogte beïnvloed door klimaatverandering
o Attributiestudies berekenen o.a. aandeel van door de mens veroorzaakte
klimaatverandering in bepaalde extreme weersgebeurtenissen
- Verregaande gevolgen:
o Gevolgen van klimaatverandering zoals hierboven
beschreven hebben een invloed op onze
leefomgeving, landbouw, ...
o Vb. mislukte oogsten > conflicten escaleren > migratie
>…
- Onstopbare gevolgen:
o Kantelpunten in het aardse systeem: kritisch punt
waarbij een kleine verstoring kan zorgen voor een grootte verandering
Toekomstige staat van een systeem sterk verandert ten gevolge van een
kleine verstoring of natuurlijke variatie
o Kantelementen zijn delen van het aardse systeem die een kantelpunten vertonen
Typisch zijn de zelfversterkende processen die, na het overschrijden van
het kantelpunt, ervoor zorgen dat de processen zonder extra ‘forcering’ blijven
doorgaan
Vb. Arctische zee-ijs: smelt, vrijkomen oceaanwater, albedo verandert, meer
opwarming, punt bereiken dat smelten niet meer te stoppen is
1.4. Wat brengt de toekomst
- Akkoord van Parijs:
o Opwarming beperken tot ‘ruim onder’ 2°C, streven naar beperking tot 1,5°
- Klimaatmitigatie:
o 1. Emissies door verbrandding fossiele brandstoffen elke 10 jaar halveren
Snelle energietransitie
Fossiel-vrije energie + energie-efficiëntie
Aanpassingen in alle sectoren
o 2. Ontbossing en emissies landgebruik stoppen
o 3. CO2 verwijderen
o Wat gaat dat kosten?
3
, Klimaatopwarming oplossen kost 5-10 keer minder dan de schade herstellen
die klimaatopwarming zal veroorzaken
Toekomstscenario’s
- Twee belangrijke groepen van bepalende factoren
o 1) klimaatsysteem
o 2) politieke en sociaal-economische situatie (demografie, …)
- Klimaatsysteem:
o IPCC (AR5): 4 ‘toekomstscenario’s’
o Sterk bepaald door broeikasgassen in atmosfeer bepaald door onze emissies
o RCP: emissiescenario’s, representative concentration pathways
o Verschillende scenario’s voor emissies (CO2)
RCP2.6: emissies dalen,
waarschijnlijk opwarming onder 2°C
RCP4.6: emissies dalen
RCP6:
RCP8.5: business as usual, enkel
afremming door uitputting fossiele
brandstoffen en te hoge prijs
o Scenario’s voor oppervlakte temperatuur
verandering (°C)
Historisch weergegeven
o Indicatie van gemiddelde opwarming tegen 2100 voor enkele opwarmingscenario’s
o Indicatie van gemiddelde neerslagveranderingen tegen 2100 voor enkele
opwarmingscenario’s
o Sterke toename weersextremen, vooral van hitte-extremen!
4
