Hoofdstuk 1: Wat is een stad?
,Inhoud
Wat is een stad? ............................................................................................................................................................................................................................................... 2
Wat zijn de kenmerken van een stad?.............................................................................................................................................................................................. 2
Ondervragen van studenten .............................................................................................................................................................................................................. 2
Wetenschappelijke literatuur ............................................................................................................................................................................................................ 2
1 Lewis Mumford, ‘What is a City?’ (1937) ........................................................................................................................................................................ 3
1.1 Definitie op basis van 5 onderdelen ........................................................................................................................................................................ 3
1.2 Kanttekening van Lewis Mumford ........................................................................................................................................................................... 4
2 Louis Wirth, ‘Urbanism as a Way of Life’ (1938) ........................................................................................................................................................ 5
2.1 Verstedelijking ........................................................................................................................................................................................................................ 5
Wat is (geschiedenis van de) stedenbouw? ................................................................................................................................................................................. 6
Definitie ........................................................................................................................................................................................................................................................... 6
Perspectieven op stedenbouw (in deze cursus) .................................................................................................................................................................. 6
1 Morfologische context .............................................................................................................................................................................................................. 6
2 Socio-culturele context ............................................................................................................................................................................................................ 6
3 Stedenbouw als discipline ..................................................................................................................................................................................................... 6
Waarom geschiedenis van de stedenbouw? ..........................................................................................................................................................................7
1 Gordon Childe, ‘The Urban Revolution’ (1957) ........................................................................................................................................................... 7
1.1 Marxistische benadering ................................................................................................................................................................................................. 7
1.2 Structureren van de geschiedenis van de mens via 3 revoluties ......................................................................................................... 7
1.3 De 10 criteria van een stad in ‘The Urban Revolution’.................................................................................................................................. 8
1.4 Nieuw model sinds de Industriële Revolutie ..................................................................................................................................................... 8
Ontstedelijking, suburbanisering en ‘sprawl’......................................................................................................................................................................... 9
1 Detroit .................................................................................................................................................................................................................................................. 9
2 De ‘netwerkstad’ ........................................................................................................................................................................................................................... 9
2.1 Willem-Jan Neutelings, De Tapijtmetropool ..................................................................................................................................................... 9
1
,Wat is een stad?
Wat er bedoeld wordt met ‘stad’
veranderd/evolueert doorheen de tijd. Het
is niet hetzelfde. Als je de term googelt,
krijg je totaal verschillende afbeeldingen.
Bij sommige steden is er een duidelijke
grens (foto’s links bovenaan in Lucca en
Parijs), bij andere niet (foto rechts
bovenaan in Kinshasa). Sommige steden
zijn dichtbebouwd (foto links onderaan in
Houston), andere hebben redelijk wat
onbebouwde ruimte (foto rechts onderaan
in Delhi).
Dit toont hoe breed de definitie van stad
zal moeten zijn om rekening te houden
met deze verschillende soorten stad.
Wat zijn de kenmerken van een stad?
Ondervragen van studenten
Bij het ondervragen van studenten en wat zij typische kenmerken vinden van een stad. De meest gekozen woorden,
stadhuis, ziekenhuis, winkels, universiteit,… Waarom is ziekenhuis ene kenmerk van een stad? Waarom ligt dit in een
stad en nergens anders? Er moet natuurlijk genoeg draagvlak zijn om die dure infrastructuur te financieren. Het is ook
evident dat je een ziekenhuis plaats om een plaats waar (veel) mensen zijn in niet ergens in ‘the middle of nowhere’.
Een stad is een plaats waar doorgaans regels worden gemaakt, voor een gebied dat vaak ruimer is dan die vaak zelf.
Een stad is vaak een knooppunt in een groter regionaal verband. Voor winkels, een commerciële dimensie, geldt
hetzelfde als voor ziekenhuizen: je gaat een winkel openen, daar waar je denkt dat er klanten zijn. Hetzelfde geldt ook
voor nog andere zaken: zoals een universiteit. Een stadhuis is ook typisch, het zit ook in de naam. Een stad als
bestuurlijk centrum. Het zijn allemaal elementen die te maken hebben met infrastructuren/voorzieningen die vooral in
een stad te vinden zijn, omwille van het draagvlak.
Daarnaast kwam het woord ‘drukte’ ook naar boven. Wat is drukte eigenlijk? Wat bedoelen we daarmee? Veel volk op
weinig plaats. Veel volk op zich is geen criterium. Het gaat dus over de bevolkingsdichtheid. Dit een zinvol criterium om
een stad te onderscheiden van een dorp.
Vervoer wordt ook iets typisch voor een stad. Doordat er zo veel mensen zijn/wonen op een klein oppervlakte is het in
veel steden mogelijk een openbaarvervoer netwerk te organiseren. Op de kosten van de maatschappij wordt het
mogelijk om een soort van mechanisch netwerk te voorzien (van bussen, treinen,…) om mensen te vervoeren.
Wetenschappelijke literatuur
Zijn er artikels/papers over wat een stad zou kunnen zijn? Er wordt van alles gezegd, maar er zijn weinig bruikbare
definities. Er wordt namelijk altijd op maar 1 aspect gefocust. De ene auteur schrijft bijvoorbeeld dat een stad een
administratie entiteit met die en die rechten, de andere zegt dat een stad een gebied is met een bepaalde
bevolkingsdichtheid. Er is nooit een soort holistische definitie te vinden. We moesten dus verder zoeken.
2
, 1 Lewis Mumford, ‘What is a City?’ (1937)
Lewis Mumford is een Amerikaanse cultuurfilosoof/cultuurhistoricus. Hij heeft heel veel geschreven. Hij publiceerde
onder andere ‘What is a City?’ in 1937, dit is exact de vraag die gesteld wordt in dit hoofdstuk. Hij schreef het volgende:
“The city in its complete sense (…) is a geographic plexus, an economic organization, an institutional process, a theater of
social action, and an aesthetic symbol of collective unity. The city fosters art and is art; the city creates the theater and is
the theater. (…)”. Mumford geeft een soort definitie die is opgebouwd uit 5 onderdelen. Elk onderdeel verwijst naar een
ander karakteristiek van volgens hem een stad is.
1.1 Definitie op basis van 5 onderdelen
1.1.1 ‘A geographic plexus’
Hiemee zegt Mumford dat een stad altijd ergens ligt met een bepaalde reden. Bijvoorbeeld Gent: het ligt waar de Leie
en de Schelde samenvloeien. Er is een zeer eenvoudige aardrijkskundige verklaring waarom Gent hier ligt en niet
ergens verderop. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld Brussel. Er zijn heel weinig steden die ergens willekeurig liggen
(Brasilia, waarbij de locatie een puur politieke beslissing was).
1.1.2 ‘An economic organization’
Hiemee zegt Mumford, en dit is heel belangrijk, dat inwoners van een stad geen familieleden zijn. Er is iets anders dat
deze mensen met elkaar verbindt. Volgens Mumford is dit in grote mate het economisch verband. Bijvoorbeeld: de
docent die lesgeeft, doordat hij betaald wordt door studenten. De docent kan dan brood gaan kopen bij de bakker om
zijn gezin te onderhouden. De bakker kan vervolgens met dat geld zijn huur betalen. De verhuurder kan dan op zijn
buurt opnieuw iets met dit geld, enzovoort. Economische verbanden verbind hierbij de mensen. Het belangrijkste
hierbij is dat er een soort onafhankelijkheid bestaat. We zijn in een stad sterk van elkaar afhankelijk (als de bakker
bijvoorbeeld sluit is het misschien een probleem, het kan je gehele routine verstoren). Dit noemt men economische
afhankelijkheid.
1.1.3 ‘An institutional process’
Hiemee zegt Mumford dat een stad effectief ooit ergens is ontstaan. In het begin wat dat ene kleine groep die
geleidelijk aan is gegroeid. Tussen deze individuen is er inderdaad een soort economische afhankelijkheid, maar er is
ook een soort van organisatie nodig. Op een bepaald moment zijn er regels nodig en als deze niet gevolgd worden is er
een manier nodig op die af te dwingen. Bijvoorbeeld: in de aula, wanneer de docent lesgeeft, zijn de studenten stil. We
komen tot deze onbesproken ‘regel’, omdat we beseffen dat dat waarschijnlijk de meest efficiënte manier is om les te
krijgen. Als steeds meer mensen deze regel gaan verbreken, ontstaat een probleem. Dan moet er nagedacht worden
over een manier dat studenten stil blijven. Als het niet meer lukt met de setting die er is, moeten er concrete regels
opgesteld worden. Het is dus een proces tot er een overeenstemming is gekomen. Er is sprake van een institutioneel
verband.
1.1.4 ‘A theater of social action’
Hiemee zegt Mumford dat een stad een decor/theater is, waarbij alle mensen bewegen. Ze hebben zowel een
ecnomisch als institutioneel verband met elkaar, maar los daarvan gaan ze allerlei interacties met elkaar aan. Dit kan
heel onbetekenisvol zijn, maar kunnen ook liefdesrelaties of gevechten zijn. Er gebeurt van alles tussen de inwoners van
een stad. Dit gebeurt binnen het ‘framework’ in de infrastructuur van die stad. Gebouwen, pleinen, straten zijn geen
neutrale achtergrond, maar krijgen een rol bij allerlei soorten processen. Bijvoorbeeld: je hebt je eerste lief, waar
niemand van mag weten. Je spreekt telkens af op een geheim plaatsje in een park. Hij maakt het uit en je bent
3
,Inhoud
Wat is een stad? ............................................................................................................................................................................................................................................... 2
Wat zijn de kenmerken van een stad?.............................................................................................................................................................................................. 2
Ondervragen van studenten .............................................................................................................................................................................................................. 2
Wetenschappelijke literatuur ............................................................................................................................................................................................................ 2
1 Lewis Mumford, ‘What is a City?’ (1937) ........................................................................................................................................................................ 3
1.1 Definitie op basis van 5 onderdelen ........................................................................................................................................................................ 3
1.2 Kanttekening van Lewis Mumford ........................................................................................................................................................................... 4
2 Louis Wirth, ‘Urbanism as a Way of Life’ (1938) ........................................................................................................................................................ 5
2.1 Verstedelijking ........................................................................................................................................................................................................................ 5
Wat is (geschiedenis van de) stedenbouw? ................................................................................................................................................................................. 6
Definitie ........................................................................................................................................................................................................................................................... 6
Perspectieven op stedenbouw (in deze cursus) .................................................................................................................................................................. 6
1 Morfologische context .............................................................................................................................................................................................................. 6
2 Socio-culturele context ............................................................................................................................................................................................................ 6
3 Stedenbouw als discipline ..................................................................................................................................................................................................... 6
Waarom geschiedenis van de stedenbouw? ..........................................................................................................................................................................7
1 Gordon Childe, ‘The Urban Revolution’ (1957) ........................................................................................................................................................... 7
1.1 Marxistische benadering ................................................................................................................................................................................................. 7
1.2 Structureren van de geschiedenis van de mens via 3 revoluties ......................................................................................................... 7
1.3 De 10 criteria van een stad in ‘The Urban Revolution’.................................................................................................................................. 8
1.4 Nieuw model sinds de Industriële Revolutie ..................................................................................................................................................... 8
Ontstedelijking, suburbanisering en ‘sprawl’......................................................................................................................................................................... 9
1 Detroit .................................................................................................................................................................................................................................................. 9
2 De ‘netwerkstad’ ........................................................................................................................................................................................................................... 9
2.1 Willem-Jan Neutelings, De Tapijtmetropool ..................................................................................................................................................... 9
1
,Wat is een stad?
Wat er bedoeld wordt met ‘stad’
veranderd/evolueert doorheen de tijd. Het
is niet hetzelfde. Als je de term googelt,
krijg je totaal verschillende afbeeldingen.
Bij sommige steden is er een duidelijke
grens (foto’s links bovenaan in Lucca en
Parijs), bij andere niet (foto rechts
bovenaan in Kinshasa). Sommige steden
zijn dichtbebouwd (foto links onderaan in
Houston), andere hebben redelijk wat
onbebouwde ruimte (foto rechts onderaan
in Delhi).
Dit toont hoe breed de definitie van stad
zal moeten zijn om rekening te houden
met deze verschillende soorten stad.
Wat zijn de kenmerken van een stad?
Ondervragen van studenten
Bij het ondervragen van studenten en wat zij typische kenmerken vinden van een stad. De meest gekozen woorden,
stadhuis, ziekenhuis, winkels, universiteit,… Waarom is ziekenhuis ene kenmerk van een stad? Waarom ligt dit in een
stad en nergens anders? Er moet natuurlijk genoeg draagvlak zijn om die dure infrastructuur te financieren. Het is ook
evident dat je een ziekenhuis plaats om een plaats waar (veel) mensen zijn in niet ergens in ‘the middle of nowhere’.
Een stad is een plaats waar doorgaans regels worden gemaakt, voor een gebied dat vaak ruimer is dan die vaak zelf.
Een stad is vaak een knooppunt in een groter regionaal verband. Voor winkels, een commerciële dimensie, geldt
hetzelfde als voor ziekenhuizen: je gaat een winkel openen, daar waar je denkt dat er klanten zijn. Hetzelfde geldt ook
voor nog andere zaken: zoals een universiteit. Een stadhuis is ook typisch, het zit ook in de naam. Een stad als
bestuurlijk centrum. Het zijn allemaal elementen die te maken hebben met infrastructuren/voorzieningen die vooral in
een stad te vinden zijn, omwille van het draagvlak.
Daarnaast kwam het woord ‘drukte’ ook naar boven. Wat is drukte eigenlijk? Wat bedoelen we daarmee? Veel volk op
weinig plaats. Veel volk op zich is geen criterium. Het gaat dus over de bevolkingsdichtheid. Dit een zinvol criterium om
een stad te onderscheiden van een dorp.
Vervoer wordt ook iets typisch voor een stad. Doordat er zo veel mensen zijn/wonen op een klein oppervlakte is het in
veel steden mogelijk een openbaarvervoer netwerk te organiseren. Op de kosten van de maatschappij wordt het
mogelijk om een soort van mechanisch netwerk te voorzien (van bussen, treinen,…) om mensen te vervoeren.
Wetenschappelijke literatuur
Zijn er artikels/papers over wat een stad zou kunnen zijn? Er wordt van alles gezegd, maar er zijn weinig bruikbare
definities. Er wordt namelijk altijd op maar 1 aspect gefocust. De ene auteur schrijft bijvoorbeeld dat een stad een
administratie entiteit met die en die rechten, de andere zegt dat een stad een gebied is met een bepaalde
bevolkingsdichtheid. Er is nooit een soort holistische definitie te vinden. We moesten dus verder zoeken.
2
, 1 Lewis Mumford, ‘What is a City?’ (1937)
Lewis Mumford is een Amerikaanse cultuurfilosoof/cultuurhistoricus. Hij heeft heel veel geschreven. Hij publiceerde
onder andere ‘What is a City?’ in 1937, dit is exact de vraag die gesteld wordt in dit hoofdstuk. Hij schreef het volgende:
“The city in its complete sense (…) is a geographic plexus, an economic organization, an institutional process, a theater of
social action, and an aesthetic symbol of collective unity. The city fosters art and is art; the city creates the theater and is
the theater. (…)”. Mumford geeft een soort definitie die is opgebouwd uit 5 onderdelen. Elk onderdeel verwijst naar een
ander karakteristiek van volgens hem een stad is.
1.1 Definitie op basis van 5 onderdelen
1.1.1 ‘A geographic plexus’
Hiemee zegt Mumford dat een stad altijd ergens ligt met een bepaalde reden. Bijvoorbeeld Gent: het ligt waar de Leie
en de Schelde samenvloeien. Er is een zeer eenvoudige aardrijkskundige verklaring waarom Gent hier ligt en niet
ergens verderop. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld Brussel. Er zijn heel weinig steden die ergens willekeurig liggen
(Brasilia, waarbij de locatie een puur politieke beslissing was).
1.1.2 ‘An economic organization’
Hiemee zegt Mumford, en dit is heel belangrijk, dat inwoners van een stad geen familieleden zijn. Er is iets anders dat
deze mensen met elkaar verbindt. Volgens Mumford is dit in grote mate het economisch verband. Bijvoorbeeld: de
docent die lesgeeft, doordat hij betaald wordt door studenten. De docent kan dan brood gaan kopen bij de bakker om
zijn gezin te onderhouden. De bakker kan vervolgens met dat geld zijn huur betalen. De verhuurder kan dan op zijn
buurt opnieuw iets met dit geld, enzovoort. Economische verbanden verbind hierbij de mensen. Het belangrijkste
hierbij is dat er een soort onafhankelijkheid bestaat. We zijn in een stad sterk van elkaar afhankelijk (als de bakker
bijvoorbeeld sluit is het misschien een probleem, het kan je gehele routine verstoren). Dit noemt men economische
afhankelijkheid.
1.1.3 ‘An institutional process’
Hiemee zegt Mumford dat een stad effectief ooit ergens is ontstaan. In het begin wat dat ene kleine groep die
geleidelijk aan is gegroeid. Tussen deze individuen is er inderdaad een soort economische afhankelijkheid, maar er is
ook een soort van organisatie nodig. Op een bepaald moment zijn er regels nodig en als deze niet gevolgd worden is er
een manier nodig op die af te dwingen. Bijvoorbeeld: in de aula, wanneer de docent lesgeeft, zijn de studenten stil. We
komen tot deze onbesproken ‘regel’, omdat we beseffen dat dat waarschijnlijk de meest efficiënte manier is om les te
krijgen. Als steeds meer mensen deze regel gaan verbreken, ontstaat een probleem. Dan moet er nagedacht worden
over een manier dat studenten stil blijven. Als het niet meer lukt met de setting die er is, moeten er concrete regels
opgesteld worden. Het is dus een proces tot er een overeenstemming is gekomen. Er is sprake van een institutioneel
verband.
1.1.4 ‘A theater of social action’
Hiemee zegt Mumford dat een stad een decor/theater is, waarbij alle mensen bewegen. Ze hebben zowel een
ecnomisch als institutioneel verband met elkaar, maar los daarvan gaan ze allerlei interacties met elkaar aan. Dit kan
heel onbetekenisvol zijn, maar kunnen ook liefdesrelaties of gevechten zijn. Er gebeurt van alles tussen de inwoners van
een stad. Dit gebeurt binnen het ‘framework’ in de infrastructuur van die stad. Gebouwen, pleinen, straten zijn geen
neutrale achtergrond, maar krijgen een rol bij allerlei soorten processen. Bijvoorbeeld: je hebt je eerste lief, waar
niemand van mag weten. Je spreekt telkens af op een geheim plaatsje in een park. Hij maakt het uit en je bent
3
