ONTWIKKELING GELETTERDHEID
1 inleiding................................................................................................................................ 3
2 Leesonderwijs binnen de ontwikkeling van het kind.............................................................4
2.1 Doel en belang van leren lezen.....................................................................................4
2.2 De vier Vormen van lezen..............................................................................................7
2.2.1 Technisch lezen......................................................................................................7
2.2.2 Begrijpend lezen.....................................................................................................7
2.2.3 studerend lezen.......................................................................................................8
2.2.4 Belevend lezen........................................................................................................8
2.3 Fasen in het leesonderwijs............................................................................................8
2.3.1 Ontluikende geltterdheid of voorbereidend lezen....................................................8
2.3.2 Aanvankelijk lezen en spellen.................................................................................9
2.3.3 Gevorderd of voortgezet lezen................................................................................9
3 Het leesproces................................................................................................................... 10
3.1 Lezen als informatieverwerking...................................................................................10
3.1.1 Visueel niveau.......................................................................................................10
3.1.1.1 Het fonologische schriftsysteem.....................................................................11
3.1.1.2 problemen bij de koppeling tussen grafemen en fonemen..............................11
3.1.2 Morfologisch niveau..............................................................................................13
3.1.3 semantisch niveau.................................................................................................13
3.1.4 syntactisch niveau.................................................................................................13
3.2 De vijf verschillende leesstrategieën............................................................................13
3.3 Beïnvloedende factoren leesontwikkeling....................................................................14
3.3.1 Taalrijke omgeving................................................................................................14
3.3.2 goed ontwikkeld taalbewustzijn: fonologisch vs fonemisch bewustzijn..................14
3.3.3 geletterde omgeving..............................................................................................15
3.3.4 basis letterkennis..................................................................................................15
Pagina | 1
, 3.4 deelvaardigheden van het lezen..................................................................................15
3.4.1 Algemene taalvaardigheid.....................................................................................16
3.4.2 auditieve leesvoorwaarden....................................................................................16
3.4.3 Visuele leesvoorwaarden......................................................................................17
3.5 Stimuleren van ontluikende geletterdheid bij kleuters..................................................18
3.5.1 Interactief voorlezen..............................................................................................18
3.5.2 Werken met prentenboeken..................................................................................20
3.5.3 Werken met klankkastjes......................................................................................21
3.5.4 Werken met taalspelletjes.....................................................................................22
3.6 Detecteren van problemen binnen de ontluikende geletterdheid.................................22
4 Het spellingsproces............................................................................................................ 23
4.1 Inleiding....................................................................................................................... 23
4.2 Spellingsstrategieën....................................................................................................24
4.3 Ontwikkeling van schrijf- en spellingvaardigheid..........................................................25
4.3.1 Spontane schrijfontwikkeling.................................................................................25
4.3.2 Bepalende factoren voor de ontwikkeling van de spellingsvaardigheid.................25
4.3.3 Deelvaardigheid van het spellen...........................................................................26
Pagina | 2
, 1 INLEIDING
Definitie geletterdheid (Onderwijs Vlaanderen):
- Competenties om informatie te verwerven, verwerken en gericht te gebruiken
- Omgaan met taal, cijfers en grafische gegevens
- Gebruik van ICT en multimedia
Belang van geletterdheid:
- Zelfstandig functioneren en participeren in de samenleving
- Persoonlijke ontwikkeling en levenslang leren
Problemen met geletterdheid in Vlaanderen:
- 15% van de volwassenen (16-65 jaar) heeft moeilijkheden met lezen en schrijven
- Meer dan een half miljoen (580.470) volwassenen ondervinden problemen in
dagelijkse situaties
- Voorbeelden:
Mail schrijven
Brief lezen en begrijpen
Informatie zoeken
Fasen in geletterdheid (Huizinga & Smeets, 2022)
Ontluikende - Eerste ervaring met schriftelijke taal
geletterdheid - Grotendeels in de peuterfase
- Onlosmakelijk verbonden met mondelinge
taalontwikkeling
- Kind ontdekt dat visuele elementen (foto's, logo's, letters)
ervaringen representeren
- Vormt basis voor leren lezen en schrijven
Beginnende - Ontwikkeling in kleuterfase en eerste leerjaar
geletterdheid - Fase van deelvaardigheden en aanvankelijk lezen
Gevorderde - Ontwikkeling in kleuterfase en eerste leerjaar
geletterdheid:
- Fase van deelvaardigheden en aanvankelijk lezen
Pagina | 3
1 inleiding................................................................................................................................ 3
2 Leesonderwijs binnen de ontwikkeling van het kind.............................................................4
2.1 Doel en belang van leren lezen.....................................................................................4
2.2 De vier Vormen van lezen..............................................................................................7
2.2.1 Technisch lezen......................................................................................................7
2.2.2 Begrijpend lezen.....................................................................................................7
2.2.3 studerend lezen.......................................................................................................8
2.2.4 Belevend lezen........................................................................................................8
2.3 Fasen in het leesonderwijs............................................................................................8
2.3.1 Ontluikende geltterdheid of voorbereidend lezen....................................................8
2.3.2 Aanvankelijk lezen en spellen.................................................................................9
2.3.3 Gevorderd of voortgezet lezen................................................................................9
3 Het leesproces................................................................................................................... 10
3.1 Lezen als informatieverwerking...................................................................................10
3.1.1 Visueel niveau.......................................................................................................10
3.1.1.1 Het fonologische schriftsysteem.....................................................................11
3.1.1.2 problemen bij de koppeling tussen grafemen en fonemen..............................11
3.1.2 Morfologisch niveau..............................................................................................13
3.1.3 semantisch niveau.................................................................................................13
3.1.4 syntactisch niveau.................................................................................................13
3.2 De vijf verschillende leesstrategieën............................................................................13
3.3 Beïnvloedende factoren leesontwikkeling....................................................................14
3.3.1 Taalrijke omgeving................................................................................................14
3.3.2 goed ontwikkeld taalbewustzijn: fonologisch vs fonemisch bewustzijn..................14
3.3.3 geletterde omgeving..............................................................................................15
3.3.4 basis letterkennis..................................................................................................15
Pagina | 1
, 3.4 deelvaardigheden van het lezen..................................................................................15
3.4.1 Algemene taalvaardigheid.....................................................................................16
3.4.2 auditieve leesvoorwaarden....................................................................................16
3.4.3 Visuele leesvoorwaarden......................................................................................17
3.5 Stimuleren van ontluikende geletterdheid bij kleuters..................................................18
3.5.1 Interactief voorlezen..............................................................................................18
3.5.2 Werken met prentenboeken..................................................................................20
3.5.3 Werken met klankkastjes......................................................................................21
3.5.4 Werken met taalspelletjes.....................................................................................22
3.6 Detecteren van problemen binnen de ontluikende geletterdheid.................................22
4 Het spellingsproces............................................................................................................ 23
4.1 Inleiding....................................................................................................................... 23
4.2 Spellingsstrategieën....................................................................................................24
4.3 Ontwikkeling van schrijf- en spellingvaardigheid..........................................................25
4.3.1 Spontane schrijfontwikkeling.................................................................................25
4.3.2 Bepalende factoren voor de ontwikkeling van de spellingsvaardigheid.................25
4.3.3 Deelvaardigheid van het spellen...........................................................................26
Pagina | 2
, 1 INLEIDING
Definitie geletterdheid (Onderwijs Vlaanderen):
- Competenties om informatie te verwerven, verwerken en gericht te gebruiken
- Omgaan met taal, cijfers en grafische gegevens
- Gebruik van ICT en multimedia
Belang van geletterdheid:
- Zelfstandig functioneren en participeren in de samenleving
- Persoonlijke ontwikkeling en levenslang leren
Problemen met geletterdheid in Vlaanderen:
- 15% van de volwassenen (16-65 jaar) heeft moeilijkheden met lezen en schrijven
- Meer dan een half miljoen (580.470) volwassenen ondervinden problemen in
dagelijkse situaties
- Voorbeelden:
Mail schrijven
Brief lezen en begrijpen
Informatie zoeken
Fasen in geletterdheid (Huizinga & Smeets, 2022)
Ontluikende - Eerste ervaring met schriftelijke taal
geletterdheid - Grotendeels in de peuterfase
- Onlosmakelijk verbonden met mondelinge
taalontwikkeling
- Kind ontdekt dat visuele elementen (foto's, logo's, letters)
ervaringen representeren
- Vormt basis voor leren lezen en schrijven
Beginnende - Ontwikkeling in kleuterfase en eerste leerjaar
geletterdheid - Fase van deelvaardigheden en aanvankelijk lezen
Gevorderde - Ontwikkeling in kleuterfase en eerste leerjaar
geletterdheid:
- Fase van deelvaardigheden en aanvankelijk lezen
Pagina | 3
