Onderwijskunde: accent op algemene didactiek
Inleiding
Didactiek?
Grieks didaktikós: bekwaam om te onderwijzen
Woord ‘leren’ = men doelt meestal op de activiteit van de leerling
‘aanleren’: gebeurt door de leraar
In Nederlands 2 betekenissen aan 1 werkwoord:
In het Frans ‘apprendre’ = ‘leren’ als ‘aanleren’
Fundamenteel verschil tussen twee betekenissen:
‘aanleren’= tonen = de ene mens heeft de ander ‘getoond’ hoe je het best iets kan aanpakken
‘leren’= het zich ‘eigen maken’ van de aanpak om bepaald resultaat te krijgen
Hier vooral focus op ‘aanleren’
- gebeurt best op een doordachte manier.
Methodes dus ons helpen om dat te doen zijn onderdeel van de wetenschap ‘dicactiek’
- toch is didactiek niet altijd voldoende!
- ook psychologie helpt ons een handje
-> het geeft ons inzicht in het ‘leren’ van de leerling:
Didactiek (‘aanleren’) + psychologie (‘leren’) = onderwijskunde
Hoofdstuk 1: reflecteren over onderwijs
Reflecteren = nadenken
= bewust worden en beschouwen van het eigen handelen
= persoonlijke visie dat je eigen onderwijsstijl bepaalt
1. Reflecteren in de diepte
Reflecteren = meest eenvoudig als je wilt nadenken over je concrete handelen als leraar, in bijzonder over je
lesgeven
-> daaruit leren = single loop learning
‘double loop learning’ = impliceert dat we onze onderliggende opvattingen in verband met leren en onderwijs – de
eigen subjectieve onderwijstheorie (‘eigen visie’) – in vraag stellen
Opvattingen gaan over eigen voorkeuren op vlak van:
- De pedagogisch-didactische aanpak (de manier van ‘lesgeven’)
- De relatie met de leerlingen
- De leerinhouden (‘leerstof’)
- De contacten met collega’s, directie en ouder
->Het is belangrijk om eigen subjectieve onderwijstheorie in kaart te brengen.
Persoonlijke ideeën stemmen immers niet altijd overeen met bijvoorbeeld onderzoeksresultaten over efficiënt of
effectief aanleren; of ze sluiten niet altijd aan bij recente ontwikkelingen in het onderwijsveld of in de leerplannen
Subjectieve onderwijstheorie:
-> verbinden met geheel van opvattingen die je over jezelf als leraar hebt: zgn. professioneel zelfverstaan.
= triple loop learning
Professioneel zelfverstaan:
- Je zelfbeeld
- Je zelfwaardegevoel
- Je beroepsmotivatie
- Je taakopvatting
- Je toekomstperspectief
,Vragen omtrent het professioneel zelfverstaan gaat dus over de beginselen die grondslag vormen van je handelen
als leraar
= zinsgevingsvragen
-> ‘Doe ik dat alles om de goede reden(en)?
Dieper reflecteren: Waarover? Centrale vraag
van … tot …
Single loop learning Het concrete handelen Doe ik het goed? ‘regels’
(lesgeven) -> niet doen
Double loop learning De subjectieve Doe ik het goede? ‘geloven in iets’
onderwijstheorie
(visie)
Triple loop learning Het professioneel Doe ik het om de goede ‘aard van de persoon”
zelfverstaan reden(en)? ‘kwaliteiten’
(persoon) ‘normen en waarden’
‘principe’
= persoonlijk interpretatiekader = “teachers’ beliefs”
Reflecteren over het concrete handelen, de subjectieve onderwijstheorie en het professioneel zelfverstaan, kunnen
niet los van elkaar gezien worden
Subjectieve onderwijstheorie en professioneel zelfverstaan vormen samen het zgn. persoonlijk interpretatiekader.
= hierin staan dus persoonlijke opvattingen centraal:
over het lesgeven respectievelijk over het leraarschap
-> zulke opvattingen worden ook wel eens ‘beliefs’ genoemd.
-> ook wel “teachers’ beliefs” omdat ze ‘van de leraar’ zijn.
Subjectieve onderwijstheorie = je onderwijsvisie = wat zijn mijn overtuigingen i.v.m. onderwijs? Wat is voor mij
goed onderwijs? Wat is voor mij slecht onderwijs? Wat is voor jou een goeie leerkracht? Wat is een minder goeie
leerkracht?
Professioneel zelfverstaan = beschouw ik dit wel als mijn taak als leerkracht? Hoe gemotiveerd ben ik om
leerkracht te worden. hoe zie ik mezelf als leerkracht? Hoe goed vind ik dat ik het als leerkracht doe?
Persoonlijke interpretatiekader = Dit is de bril waardoor je naar de (onderwijs)realiteit kijkt. Dit is niet dé waarheid,
maar jouw persoonlijke interpretatiekader. Wees je ervan bewust dat je altijd vanuit deze bril naar
onderwijssituaties kijkt. Bewustzijn hierover helpt om kritisch naar jezelf te kijken en een betere leerkracht te
worden.
Uitleg bij kader:
Single-loop-learning: heb ik de regel gevolgd? Bijv. in vakdidactiek hebben we gezien dat we altijd moeten
starten met een instap. Ik heb dit niet gedaan in mijn les, dus dat was niet goed.
Double-loop-learning: Wat vind ik van die regel? Zijn er andere regels die ik meer passend vind?
Subjectieve onderwijstheorie = wat zijn mijn overtuigingen i.v.m. onderwijs? Wat is voor mij goed
onderwijs? Wat is voor mij slecht onderwijs? Wat is voor jou een goeie leerkracht? Wat is een minder
goeie leerkracht?
Bijv. die regel om met een instap te beginnen vind ik eigenlijk wel goed. Op die manier activeer en motiveer
je je leerlingen. Ik mag dit volgende keer echt niet vergeten.
Triple-loop: Hoe komt het dat ik zo over die regel (en die andere regels) denk?
Het professioneel zelfverstaan = wat beschouw ik dit wel als mijn taak als leerkracht? Hoe
gemotiveerd ben ik om leerkracht te worden? Hoe zie ik mezelf als leerkracht? Hoe goed vind ik dat
ik het als leerkracht doe?
Bijv. De regel om elke les te beginnen met een instap behoort tot mijn takenpakket als leerkracht. Ik vind
het namelijk belangrijk dat leerkrachten hun leerlingen motiveren en enthousiasmeren voor hun vak. Een
instap is hiervoor ideaal. Jammer dat ik de instap ben vergeten, volgende keer maak ik een top-instap!
,Verschillende methodes om persoonlijke interpretatiekader in kaart te brengen:
- De narratieve methode
Je vertelt gewoon over hetgeen.
Je kunt hierin verder zgn. ‘kritische incidenten’ benoemen. Die in bijzonder betekenisvolle ervaringen
zijn of die je hebben geraakt of veranderd in je functioneren als leraar
- De biografische methode
Overloop in je gedachtes je eigen schoolcarrière
Welke goede leraar herinner je je nog
Wat is de invloed daarvan op jou
Negatieve herinneringen? Mate van beïnvloeding?
- Je googelt!
- Eigen capaciteiten?
- Lemo-test
Leervaardigheden
Motivatiekenmerken
Deze twee in kaart brengen
- Zelfbeeld versus zelfwaardegevoel
- Uitspraken ordenen
2. Reflecteren over jouw lesgeven
Reflectiecyclus van Korthagen
= splitst reflectieproces op in 5 stappen.
- bij reflecteren op stages en praktijkervaring wordt verwacht dat je deze stappen altijd doorloopt.
Reflecteren om daarna jezelf kritisch te evalueren en bij te sturen is geen eenvoudige zaak.
Je moet als leerkracht kunnen zelfstandig over je les kunnen reflecteren.
Reflectie moet gebeuren vanuit een goed onderbouwd bader
-> het is dus niet zomaar ‘een persoonlijke mening’ geven
Uitleg reflectiecyclus
Stappen Reflectievragen
Fase 1: handelen/ervaring - Wat wilde ik bereiken?
- Waar wilde ik op letten?
- Wat wilde ik uitproberen?
Fase 2: terugblikken Wat gebeurde er concreet?
(registreren/indrukken) Vanuit leraarperspectief:
- Wat deed ik?
- Wat dacht ik?
- Wat voelde ik?
Vanuit leerlingenperspectief, nl. wat denk ik dat de
leerlingen…
- Wilden?
- Dachten?
- Voelden?
, Fase 3: bewustwording van essentiële aspecten - Wat zijn de oorzaken van het slagen/mislukken
(= interpreteren) van de situatie?
- Wat zegt de (vak-)didactiek daarover?
Kiezen via welke loop je reflecteert - Kan je deze oorzaken verbinden aan je
professioneel zelfverstaan?
- Kan je deze oorzaken verbinden aan je
subjectieve onderwijstheorie?
Fase 4: alternatieve ontwikkelingen en daaruit kiezen - Welke alternatieven zie ik?
-> 2 of meer, zeker tot 1 oplossing
komen
- Welke voor- en nadelen hebben die?
- Wat neem ik nu mee voor de volgende keer?
Fase 5: uitproberen Uitproberen van de nieuwe situatie, en daarna terug
naar fase 1!
Kritische bedenkingen bij Korthagen (het UI- model):
-> te grote focus op problemen
-> teveel “single’ loop learning” (de ‘buitenkant’), te weinig “double” en vooral “triple’ loop learning” (de
‘binnenkant’)
Inleiding
Didactiek?
Grieks didaktikós: bekwaam om te onderwijzen
Woord ‘leren’ = men doelt meestal op de activiteit van de leerling
‘aanleren’: gebeurt door de leraar
In Nederlands 2 betekenissen aan 1 werkwoord:
In het Frans ‘apprendre’ = ‘leren’ als ‘aanleren’
Fundamenteel verschil tussen twee betekenissen:
‘aanleren’= tonen = de ene mens heeft de ander ‘getoond’ hoe je het best iets kan aanpakken
‘leren’= het zich ‘eigen maken’ van de aanpak om bepaald resultaat te krijgen
Hier vooral focus op ‘aanleren’
- gebeurt best op een doordachte manier.
Methodes dus ons helpen om dat te doen zijn onderdeel van de wetenschap ‘dicactiek’
- toch is didactiek niet altijd voldoende!
- ook psychologie helpt ons een handje
-> het geeft ons inzicht in het ‘leren’ van de leerling:
Didactiek (‘aanleren’) + psychologie (‘leren’) = onderwijskunde
Hoofdstuk 1: reflecteren over onderwijs
Reflecteren = nadenken
= bewust worden en beschouwen van het eigen handelen
= persoonlijke visie dat je eigen onderwijsstijl bepaalt
1. Reflecteren in de diepte
Reflecteren = meest eenvoudig als je wilt nadenken over je concrete handelen als leraar, in bijzonder over je
lesgeven
-> daaruit leren = single loop learning
‘double loop learning’ = impliceert dat we onze onderliggende opvattingen in verband met leren en onderwijs – de
eigen subjectieve onderwijstheorie (‘eigen visie’) – in vraag stellen
Opvattingen gaan over eigen voorkeuren op vlak van:
- De pedagogisch-didactische aanpak (de manier van ‘lesgeven’)
- De relatie met de leerlingen
- De leerinhouden (‘leerstof’)
- De contacten met collega’s, directie en ouder
->Het is belangrijk om eigen subjectieve onderwijstheorie in kaart te brengen.
Persoonlijke ideeën stemmen immers niet altijd overeen met bijvoorbeeld onderzoeksresultaten over efficiënt of
effectief aanleren; of ze sluiten niet altijd aan bij recente ontwikkelingen in het onderwijsveld of in de leerplannen
Subjectieve onderwijstheorie:
-> verbinden met geheel van opvattingen die je over jezelf als leraar hebt: zgn. professioneel zelfverstaan.
= triple loop learning
Professioneel zelfverstaan:
- Je zelfbeeld
- Je zelfwaardegevoel
- Je beroepsmotivatie
- Je taakopvatting
- Je toekomstperspectief
,Vragen omtrent het professioneel zelfverstaan gaat dus over de beginselen die grondslag vormen van je handelen
als leraar
= zinsgevingsvragen
-> ‘Doe ik dat alles om de goede reden(en)?
Dieper reflecteren: Waarover? Centrale vraag
van … tot …
Single loop learning Het concrete handelen Doe ik het goed? ‘regels’
(lesgeven) -> niet doen
Double loop learning De subjectieve Doe ik het goede? ‘geloven in iets’
onderwijstheorie
(visie)
Triple loop learning Het professioneel Doe ik het om de goede ‘aard van de persoon”
zelfverstaan reden(en)? ‘kwaliteiten’
(persoon) ‘normen en waarden’
‘principe’
= persoonlijk interpretatiekader = “teachers’ beliefs”
Reflecteren over het concrete handelen, de subjectieve onderwijstheorie en het professioneel zelfverstaan, kunnen
niet los van elkaar gezien worden
Subjectieve onderwijstheorie en professioneel zelfverstaan vormen samen het zgn. persoonlijk interpretatiekader.
= hierin staan dus persoonlijke opvattingen centraal:
over het lesgeven respectievelijk over het leraarschap
-> zulke opvattingen worden ook wel eens ‘beliefs’ genoemd.
-> ook wel “teachers’ beliefs” omdat ze ‘van de leraar’ zijn.
Subjectieve onderwijstheorie = je onderwijsvisie = wat zijn mijn overtuigingen i.v.m. onderwijs? Wat is voor mij
goed onderwijs? Wat is voor mij slecht onderwijs? Wat is voor jou een goeie leerkracht? Wat is een minder goeie
leerkracht?
Professioneel zelfverstaan = beschouw ik dit wel als mijn taak als leerkracht? Hoe gemotiveerd ben ik om
leerkracht te worden. hoe zie ik mezelf als leerkracht? Hoe goed vind ik dat ik het als leerkracht doe?
Persoonlijke interpretatiekader = Dit is de bril waardoor je naar de (onderwijs)realiteit kijkt. Dit is niet dé waarheid,
maar jouw persoonlijke interpretatiekader. Wees je ervan bewust dat je altijd vanuit deze bril naar
onderwijssituaties kijkt. Bewustzijn hierover helpt om kritisch naar jezelf te kijken en een betere leerkracht te
worden.
Uitleg bij kader:
Single-loop-learning: heb ik de regel gevolgd? Bijv. in vakdidactiek hebben we gezien dat we altijd moeten
starten met een instap. Ik heb dit niet gedaan in mijn les, dus dat was niet goed.
Double-loop-learning: Wat vind ik van die regel? Zijn er andere regels die ik meer passend vind?
Subjectieve onderwijstheorie = wat zijn mijn overtuigingen i.v.m. onderwijs? Wat is voor mij goed
onderwijs? Wat is voor mij slecht onderwijs? Wat is voor jou een goeie leerkracht? Wat is een minder
goeie leerkracht?
Bijv. die regel om met een instap te beginnen vind ik eigenlijk wel goed. Op die manier activeer en motiveer
je je leerlingen. Ik mag dit volgende keer echt niet vergeten.
Triple-loop: Hoe komt het dat ik zo over die regel (en die andere regels) denk?
Het professioneel zelfverstaan = wat beschouw ik dit wel als mijn taak als leerkracht? Hoe
gemotiveerd ben ik om leerkracht te worden? Hoe zie ik mezelf als leerkracht? Hoe goed vind ik dat
ik het als leerkracht doe?
Bijv. De regel om elke les te beginnen met een instap behoort tot mijn takenpakket als leerkracht. Ik vind
het namelijk belangrijk dat leerkrachten hun leerlingen motiveren en enthousiasmeren voor hun vak. Een
instap is hiervoor ideaal. Jammer dat ik de instap ben vergeten, volgende keer maak ik een top-instap!
,Verschillende methodes om persoonlijke interpretatiekader in kaart te brengen:
- De narratieve methode
Je vertelt gewoon over hetgeen.
Je kunt hierin verder zgn. ‘kritische incidenten’ benoemen. Die in bijzonder betekenisvolle ervaringen
zijn of die je hebben geraakt of veranderd in je functioneren als leraar
- De biografische methode
Overloop in je gedachtes je eigen schoolcarrière
Welke goede leraar herinner je je nog
Wat is de invloed daarvan op jou
Negatieve herinneringen? Mate van beïnvloeding?
- Je googelt!
- Eigen capaciteiten?
- Lemo-test
Leervaardigheden
Motivatiekenmerken
Deze twee in kaart brengen
- Zelfbeeld versus zelfwaardegevoel
- Uitspraken ordenen
2. Reflecteren over jouw lesgeven
Reflectiecyclus van Korthagen
= splitst reflectieproces op in 5 stappen.
- bij reflecteren op stages en praktijkervaring wordt verwacht dat je deze stappen altijd doorloopt.
Reflecteren om daarna jezelf kritisch te evalueren en bij te sturen is geen eenvoudige zaak.
Je moet als leerkracht kunnen zelfstandig over je les kunnen reflecteren.
Reflectie moet gebeuren vanuit een goed onderbouwd bader
-> het is dus niet zomaar ‘een persoonlijke mening’ geven
Uitleg reflectiecyclus
Stappen Reflectievragen
Fase 1: handelen/ervaring - Wat wilde ik bereiken?
- Waar wilde ik op letten?
- Wat wilde ik uitproberen?
Fase 2: terugblikken Wat gebeurde er concreet?
(registreren/indrukken) Vanuit leraarperspectief:
- Wat deed ik?
- Wat dacht ik?
- Wat voelde ik?
Vanuit leerlingenperspectief, nl. wat denk ik dat de
leerlingen…
- Wilden?
- Dachten?
- Voelden?
, Fase 3: bewustwording van essentiële aspecten - Wat zijn de oorzaken van het slagen/mislukken
(= interpreteren) van de situatie?
- Wat zegt de (vak-)didactiek daarover?
Kiezen via welke loop je reflecteert - Kan je deze oorzaken verbinden aan je
professioneel zelfverstaan?
- Kan je deze oorzaken verbinden aan je
subjectieve onderwijstheorie?
Fase 4: alternatieve ontwikkelingen en daaruit kiezen - Welke alternatieven zie ik?
-> 2 of meer, zeker tot 1 oplossing
komen
- Welke voor- en nadelen hebben die?
- Wat neem ik nu mee voor de volgende keer?
Fase 5: uitproberen Uitproberen van de nieuwe situatie, en daarna terug
naar fase 1!
Kritische bedenkingen bij Korthagen (het UI- model):
-> te grote focus op problemen
-> teveel “single’ loop learning” (de ‘buitenkant’), te weinig “double” en vooral “triple’ loop learning” (de
‘binnenkant’)
