Inhoud
Hoofdstuk 1: De oudste sporen van strafrecht.......................................................................................2
1.1 Strarechtsgeschiedenis: bronnen.................................................................................................2
1.2 De alleroudste rechtsteksten........................................................................................................2
1.3 Codex hammoerabi......................................................................................................................3
1.4 Grondslagen van het recht?..........................................................................................................4
Hoofdstuk 2: De vroege middeleeuwen.................................................................................................4
2.1. Rechtstreekse Romeinse invloed uiterst beperkt........................................................................4
2.2. Germaans recht is gewoonterecht...............................................................................................5
2.3. Enkele principes van het strafrecht bij de Franken......................................................................6
2.4. Het bewijs in strafzaken...............................................................................................................6
Hoofdstuk 3: De kentering: laat-middeleeuws strafrecht.......................................................................6
3.1 bronnen van het strafrecht...........................................................................................................6
3.2. Grondslagen van het strafrecht...................................................................................................7
3.3. Enkele bijzondere misdrijven.......................................................................................................8
3.4. Enkele bijzondere straffen...........................................................................................................8
3.5. De invloed van het geleerde recht...............................................................................................8
Hoofdstuk 4: De vroegmoderne periode: absolutisme en verlichtingsideeën......................................10
4.1 De absolute monarchie...............................................................................................................10
4.2 De verlichting..............................................................................................................................13
4.3 De evolutie van het strafrecht....................................................................................................14
Hoofdstuk 5: Strafrecht van de Franse revolutie tot nu.......................................................................15
5.1 De Franse Tijd.............................................................................................................................15
5.2 Koninkrijk der Nederlanden........................................................................................................16
5.3 België..........................................................................................................................................17
Historische grondslagen
1
,Hoofdstuk 1: De oudste sporen van strafrecht
1.1 Strarechtsgeschiedenis: bronnen
Materiele sporen:
- Rechtsarcheologie
- Bvb. Gerechtsgebouwen, schandpalen, zwaarden, tortuurinstrumenten… (->
weerspiegelen het recht in die tijd en ruimte)
- Rechtsiconografie: de afbeeldingen van het recht interpreteren
- Rechtsiconologie: in welke maatschappelijke context is het beeld tot stand gekomen?
- Bvb. serie recht, gerechtigheidstaferelen, symbool recht, afbeelding advocaat…
(toepassingen)
Joos de Damhouder (16e E):
- jurist, Universiteit Leuven
- schrijft teksten/boeken van andere jurist (Wilant) over -> boek: criminele praktijk
- criminele praktijk:
- stap voor stap uitleggen hoe een proces verloopt (grotendeels gelijk aan
heden)
- geleerde recht vertaald naar simpelere taal belangrijke rol Nederlandse
rechtstaal ontstaan Nederlandse rechtstaal
- toevoegen van prenten -> zien hoe recht in die tijd eruit zag -> iconografisch
belang
Gerechtigheidstaferelen:
- = kunstwerken gemaakt in opdracht v/d rechtbank, met als doel een juridische boodschap
over te brengen en hier uit iets te leren
- bvb. schilderij laatste oordeel: liegen in rechtbank resulteert in naar de hel gaan
Geschreven bronnen (belangrijkst, meer info!)
- Rechtsbronnen: de bronnen waaruit het recht ontstaat
- Materiele rechtsbronnen: inhoud, eindeloze rechtsbronnen
- Formele rechtsbronnen: procedure
- wetgeving
- goede historische bron? Nee, we weten niet of die wet is toegepast
- probleem: verschrifting pas vanaf bepaald moment, daarvoor geen
zekerheid
- rechtspraak:
- betere historische bron: wel kijken of regel is toegepast (+ feiten
waarover het gaat en motivering)
- probleem: verschriftelijkingsgraad
- rechtsleer: bvb. Damhouder
- probleem: de praktijk, standpunt?
- gewoonterecht: ongeschreven
- algemene rechtsbeginselen: ongeschreven
- Rechtstoepassingen:
- probleem: representativiteit -> dark number
1.2 De alleroudste rechtsteksten
bakermat West-Europese cultuur:
2
, - Religie (Jeruzalem)
- Ratio (Athene)
- Recht (Rome)
Waarom daar?
- Eerste steden -> taakverdeling (WE toen jagers en verzamelaars -> weinig taakverdeling)
-> ontstaan school -> schriftstelsels (kennisopbouw door recht en religie) (bvb Codex
Hammoerabi, zie later)
Waar? Vruchtbare halve maan
Rechtsteksten in vruchtbare halve maan:
- Toepassing? Begrip? Redactie?
- Gevaar voor Hineininterpretierung
- Hedendaagse kennis projecteren op oorspronkelijke context
Belang oude rechtsteksten: legitimatie recht en macht:
- Weber: onderzoek: hoe slaagt een macht erin zich te legitimeren, waarom aanvaarden
onderworpenen de macht?
- Soorten legitmatie :
- Rationeel (vanaf 18e E) rede, rechtswetenschap
- Charistmatisch: macht door uitstraling (bvb. Napoleon, macht door
legitimiteit god) openbaring
- Traditioneel: geen vragen stellen, gewoon overnemen gewoonte
Toepassing: Hammoerabi (oudste wettekst):
- Legitimatie: Goddelijke wil
- Niet de rede, geen rechtswetenschap
- Wel: openbaring en gewoonte -> charismatische (en traditionele) macht
1.3 Codex hammoerabi
Teken van macht (charismatische legitimatie): neerzitten en rechtstaan
Wanneer: 18de E.v.Chr.
Wie: Hammoerabi (bouwt 1ste babylonische Dynastie uit)
Wetboek:
- Noch formeel, noch materieel exhaustief (282 artn.)
- Niet systematisch
- Geen concepten, maar casuïstiek (geen overkoepelende concepten, werkt kleiner, per
gevallen/casussen)
- Zowel ‘wetten’ (?) als gewoonte
Codex? Nee
Interessant? Ja
- Omwille van legitimatie
- Alleroudste systeem strafrecht (geschreven)
3
Hoofdstuk 1: De oudste sporen van strafrecht.......................................................................................2
1.1 Strarechtsgeschiedenis: bronnen.................................................................................................2
1.2 De alleroudste rechtsteksten........................................................................................................2
1.3 Codex hammoerabi......................................................................................................................3
1.4 Grondslagen van het recht?..........................................................................................................4
Hoofdstuk 2: De vroege middeleeuwen.................................................................................................4
2.1. Rechtstreekse Romeinse invloed uiterst beperkt........................................................................4
2.2. Germaans recht is gewoonterecht...............................................................................................5
2.3. Enkele principes van het strafrecht bij de Franken......................................................................6
2.4. Het bewijs in strafzaken...............................................................................................................6
Hoofdstuk 3: De kentering: laat-middeleeuws strafrecht.......................................................................6
3.1 bronnen van het strafrecht...........................................................................................................6
3.2. Grondslagen van het strafrecht...................................................................................................7
3.3. Enkele bijzondere misdrijven.......................................................................................................8
3.4. Enkele bijzondere straffen...........................................................................................................8
3.5. De invloed van het geleerde recht...............................................................................................8
Hoofdstuk 4: De vroegmoderne periode: absolutisme en verlichtingsideeën......................................10
4.1 De absolute monarchie...............................................................................................................10
4.2 De verlichting..............................................................................................................................13
4.3 De evolutie van het strafrecht....................................................................................................14
Hoofdstuk 5: Strafrecht van de Franse revolutie tot nu.......................................................................15
5.1 De Franse Tijd.............................................................................................................................15
5.2 Koninkrijk der Nederlanden........................................................................................................16
5.3 België..........................................................................................................................................17
Historische grondslagen
1
,Hoofdstuk 1: De oudste sporen van strafrecht
1.1 Strarechtsgeschiedenis: bronnen
Materiele sporen:
- Rechtsarcheologie
- Bvb. Gerechtsgebouwen, schandpalen, zwaarden, tortuurinstrumenten… (->
weerspiegelen het recht in die tijd en ruimte)
- Rechtsiconografie: de afbeeldingen van het recht interpreteren
- Rechtsiconologie: in welke maatschappelijke context is het beeld tot stand gekomen?
- Bvb. serie recht, gerechtigheidstaferelen, symbool recht, afbeelding advocaat…
(toepassingen)
Joos de Damhouder (16e E):
- jurist, Universiteit Leuven
- schrijft teksten/boeken van andere jurist (Wilant) over -> boek: criminele praktijk
- criminele praktijk:
- stap voor stap uitleggen hoe een proces verloopt (grotendeels gelijk aan
heden)
- geleerde recht vertaald naar simpelere taal belangrijke rol Nederlandse
rechtstaal ontstaan Nederlandse rechtstaal
- toevoegen van prenten -> zien hoe recht in die tijd eruit zag -> iconografisch
belang
Gerechtigheidstaferelen:
- = kunstwerken gemaakt in opdracht v/d rechtbank, met als doel een juridische boodschap
over te brengen en hier uit iets te leren
- bvb. schilderij laatste oordeel: liegen in rechtbank resulteert in naar de hel gaan
Geschreven bronnen (belangrijkst, meer info!)
- Rechtsbronnen: de bronnen waaruit het recht ontstaat
- Materiele rechtsbronnen: inhoud, eindeloze rechtsbronnen
- Formele rechtsbronnen: procedure
- wetgeving
- goede historische bron? Nee, we weten niet of die wet is toegepast
- probleem: verschrifting pas vanaf bepaald moment, daarvoor geen
zekerheid
- rechtspraak:
- betere historische bron: wel kijken of regel is toegepast (+ feiten
waarover het gaat en motivering)
- probleem: verschriftelijkingsgraad
- rechtsleer: bvb. Damhouder
- probleem: de praktijk, standpunt?
- gewoonterecht: ongeschreven
- algemene rechtsbeginselen: ongeschreven
- Rechtstoepassingen:
- probleem: representativiteit -> dark number
1.2 De alleroudste rechtsteksten
bakermat West-Europese cultuur:
2
, - Religie (Jeruzalem)
- Ratio (Athene)
- Recht (Rome)
Waarom daar?
- Eerste steden -> taakverdeling (WE toen jagers en verzamelaars -> weinig taakverdeling)
-> ontstaan school -> schriftstelsels (kennisopbouw door recht en religie) (bvb Codex
Hammoerabi, zie later)
Waar? Vruchtbare halve maan
Rechtsteksten in vruchtbare halve maan:
- Toepassing? Begrip? Redactie?
- Gevaar voor Hineininterpretierung
- Hedendaagse kennis projecteren op oorspronkelijke context
Belang oude rechtsteksten: legitimatie recht en macht:
- Weber: onderzoek: hoe slaagt een macht erin zich te legitimeren, waarom aanvaarden
onderworpenen de macht?
- Soorten legitmatie :
- Rationeel (vanaf 18e E) rede, rechtswetenschap
- Charistmatisch: macht door uitstraling (bvb. Napoleon, macht door
legitimiteit god) openbaring
- Traditioneel: geen vragen stellen, gewoon overnemen gewoonte
Toepassing: Hammoerabi (oudste wettekst):
- Legitimatie: Goddelijke wil
- Niet de rede, geen rechtswetenschap
- Wel: openbaring en gewoonte -> charismatische (en traditionele) macht
1.3 Codex hammoerabi
Teken van macht (charismatische legitimatie): neerzitten en rechtstaan
Wanneer: 18de E.v.Chr.
Wie: Hammoerabi (bouwt 1ste babylonische Dynastie uit)
Wetboek:
- Noch formeel, noch materieel exhaustief (282 artn.)
- Niet systematisch
- Geen concepten, maar casuïstiek (geen overkoepelende concepten, werkt kleiner, per
gevallen/casussen)
- Zowel ‘wetten’ (?) als gewoonte
Codex? Nee
Interessant? Ja
- Omwille van legitimatie
- Alleroudste systeem strafrecht (geschreven)
3
