Macro-economie
Hoofdstuk 1: A tour of the world ............................................................................................................................. 4
1.1 De pandemie van 2020 ............................................................................................................................................4
1.2 De crisis van 2008-2009 ...........................................................................................................................................6
Energiecrisis van 2022-2023 .................................................................................................................................................7
Inflatie ................................................................................................................................................................................7
1.3 De Verenigde Staten ................................................................................................................................................8
1.4 De EU en de eurozone .............................................................................................................................................9
1.5 China .................................................................................................................................................................... 10
1.6 Vooruitblik .................................................................................................................................................................. 11
Hoofdstuk 2: A tour of teh book............................................................................................................................. 12
2.1 (Geaggregeerde) output............................................................................................................................................... 12
2.2 Werkloosheidsgraad .................................................................................................................................................... 13
2.3 Inflatiegraad ................................................................................................................................................................ 14
2.4 Output, werkloosheid en inflatie: de wet van Okun en de phillipscurve ........................................................................ 15
2.5 KT, MLT, LT ................................................................................................................................................................... 16
Hoofdstuk 3: De goederenmarkt............................................................................................................................ 17
3.1 De samenstelling van het BBP ...................................................................................................................................... 17
3.2 De vraag naar goederen ............................................................................................................................................... 18
3.3 De evenwichtsoutput ................................................................................................................................................... 19
3.4 Investeren = Sparen ..................................................................................................................................................... 23
3.5 Beleid .......................................................................................................................................................................... 23
Hoofdstuk 4: Financiële markten I ......................................................................................................................... 25
4.1 De geldvraag ................................................................................................................................................... 25
4.2 Het bepalen van i, deel I .............................................................................................................................................. 26
4.3 Het bepalen van i, deel II ............................................................................................................................................. 28
4.4 De liquiditeitsval .......................................................................................................................................................... 30
Focus: de liquiditeitsval in de Verenigde Staten .................................................................................................................. 31
Geldhoeveelheid: definities ............................................................................................................................................... 31
Hoofdstuk 5: het IS-LM model ............................................................................................................................... 32
5.1 De goederenmarkt en de IS-curve ................................................................................................................................ 32
5.2 De geldmarkt en de LM-curve ...................................................................................................................................... 35
5.3 Het IS-LM model .......................................................................................................................................................... 36
5.4 Beleidsmix ................................................................................................................................................................... 40
5.5 Hoe realistisch is het IS-LM model? ....................................................................................................................... 43
Hoofdstuk 6: Financiële markten II ........................................................................................................................ 44
6.1 Nominale vs Reële intrestvoet ..................................................................................................................................... 44
6.2 Risico en Risicopremies ................................................................................................................................................ 45
6.3 De rol van Financiële intermediairs .............................................................................................................................. 46
6.4 Een uitbreiding van het IS-LM model ............................................................................................................................ 47
, 6.5 Van een probleem op de huizenmarkt tot een Financiële crisis ..................................................................................... 48
Hoofdstuk 7: De arbeidsmarkt ............................................................................................................................... 55
7.1 A tour of the labour market ......................................................................................................................................... 55
7.2 Veranderingen in de werkloosheidsgraad ..................................................................................................................... 56
7.3 Loonzetting .................................................................................................................................................................. 57
7.4 Prijszetting ................................................................................................................................................................... 58
7.5 De natuurlijke werkloosheidsgraad .............................................................................................................................. 59
7.6 What’s next? ............................................................................................................................................................... 62
Hoofdstuk 8: De Phillipscurve, de natuurlijke werkloosheid en inflatie ................................................................... 63
8.1 Inflatie, verwachte inflatie, en werkloosheid ................................................................................................................ 63
8.2 De phillipscurve en haar mutaties ................................................................................................................................ 64
8.3 De phillipscurve en de natuurlijke werkloosheidsgraad ................................................................................................ 66
8.4 Een samenvatting van vele waarschuwingen.......................................................................................................... 67
Hoofdstuk 9: van de KT naar de MLT – het IS-LM-PC model .................................................................................... 70
9.1 Het IS-LM-PC model ..................................................................................................................................................... 70
9.2 Van KT naar LT ............................................................................................................................................................. 72
9.3 (Mogelijke) Complicaties .............................................................................................................................................. 73
9.4 Fiscale restrictie revisited ............................................................................................................................................. 75
9.5 De effecten van een toename van de olieprijs .............................................................................................................. 76
9.6 Conclusies ................................................................................................................................................................... 78
Hoofdstuk 10: Coronacrisis .................................................................................................................................... 79
10.1 Economische impact van de lockdown ....................................................................................................................... 79
10.2 Macro-economische beleidsreactie ............................................................................................................................ 80
10.3 Post-lockdown economie ........................................................................................................................................... 81
10.4 Post-vaccin economie................................................................................................................................................. 83
Hoofdstuk 11: Economische groei – de feiten ......................................................................................................... 84
11.1 Het meten van de levensstandaard ............................................................................................................................ 84
11.2 Groei in ontwikkelde landen vanaf 1950 ..................................................................................................................... 85
11.3 Een verdere kijk doorheen tijd en ruimte.................................................................................................................... 86
11.4 Een eerste kijk op groei .............................................................................................................................................. 87
Hoofdstuk 12: Sparen, Kapitaalaccumulatie en output .......................................................................................... 90
12.1 Interacties tussen output en kapitaal ......................................................................................................................... 90
12.2 De gevolgen van verschillende spaarquotes................................................................................................................ 91
12.4 Fysiek versus menselijk kapitaal ................................................................................................................................. 95
Hoofdstuk 13: Technologische vooruitgang en groei .............................................................................................. 96
13.1 Technologische vooruitgang en de groeivoet .............................................................................................................. 96
13.2 De determinanten van technologische vooruitgang .................................................................................................... 99
13.3 Instituties, technologische vooruitgang, en groei ...................................................................................................... 101
Hoofdstuk 14: Uitdagingen rond economische groei ............................................................................................ 102
14.1 De toekomst van Technologische vooruitgang .......................................................................................................... 102
14.2 Automatisering en werkloosheid.............................................................................................................................. 102
2
, 14.3 Technologische vooruitgang, churning, en ongelijkheid ............................................................................................ 102
Hoofdstuk 16: Verwachtingen, consumptie en investeringen ............................................................................... 106
16.1 Consumptie ............................................................................................................................................................. 106
16.2 Investeringen ........................................................................................................................................................... 108
16.3 De volatiliteit van consumptie .................................................................................................................................. 109
Hoofdstuk 17: Verwachtingen, output en beleid .................................................................................................. 110
17.1 Verwachtingen en beslissingen................................................................................................................................. 110
17.2 Monetair beleid, verwachtingen en output .............................................................................................................. 112
17.3 Budgettaire restrictie, verwachtingen en output ....................................................................................................... 113
Hoofdstuk 18: Openheid op de goederenmarkt en de financiële markten ............................................................ 116
18.1 Openheid op de goederenmarkt .............................................................................................................................. 117
18.2 Openheid op financiële markten .............................................................................................................................. 119
18.3 Conclusies en vooruitblik ......................................................................................................................................... 121
Hoofdstuk 19: De goederenmarkt in een open economie ..................................................................................... 122
19.1 De IS-relatie in een open economie .......................................................................................................................... 122
19.2 Evenwichtsoutput en de handelsbalans .................................................................................................................... 123
19.3 Toenames van de vraag – binnenlands en buitenlands .............................................................................................. 123
19.4 Depreciatie, de handelsbalans en de output ........................................................................................................ 125
19.5 Sparen, investeringen, en de balans van de lopende rekening ................................................................................... 127
Hoofdstuk 20: Output, de intrestvoet en de wisselkoers ....................................................................................... 128
20.1 Evenwicht op de goederenmarkt .............................................................................................................................. 128
20.2 Evenwicht op de financiële markten ......................................................................................................................... 128
20.3 Beide markten samen ......................................................................................................................................... 129
20.4 Effecten van beleid in een open economie ................................................................................................................ 129
Klimacro.............................................................................................................................................................. 131
Klimaatontwrichting - Klimaatopwarming ........................................................................................................................ 131
Klimaatbeleid .................................................................................................................................................................. 133
Inleiding/probleemschets (Hoe kunnen we klimaatbeleid opnemen in de cursus? ........................................................... 136
IPAT vergelijking en ontkoppeling (debunked) .................................................................................................................. 138
Waar staan we vandaag, en wat is er nodig? .................................................................................................................... 140
Ecologische macro-economie........................................................................................................................................... 142
Conclusies ....................................................................................................................................................................... 143
POSTGROEI.......................................................................................................................................................... 143
Economische groei .......................................................................................................................................................... 144
Postgroei ......................................................................................................................................................................... 145
Analyse van de Belgische economie en het economische beleid ........................................................................... 148
Europees semester .......................................................................................................................................................... 149
Europa - aanbevelingen voor België ................................................................................................................................. 149
OESO – aanbevelingen voor België................................................................................................................................... 150
IMF – aanbevelingen voor België ..................................................................................................................................... 150
3
,Hoofdstuk 1: A tour of the world
Kern:
- Economieën kunenn net als mensen ziek worden
o Hoge werkloosheid, recessies, financiële crissisen, lage groei
- Macro-economie bestudeert de onderliggende redenen en zoekt oplossingen
Sommige crisissen
- Liggen aan het systeem zelf = systeemcrisis
o Vb. fout gegeven advies (sterke besparingen)
VS: recessies sinds 1900
- Recessie: negatieve BBP groei
o Productie/output daalt → ziektebeeld
o Krimpende economie
1.1 De pandemie van 2020
Coronavirus
- December 2019
o Nieuws over virus in Wuhan
o Wuhan in lockdown op 23 januari 2020
- RoW (rest of the world)
o Bezorgd over impact op Chinese economie en deze van handelspartners (Global supply chains)
- Januari 2020: Virus in Europa (Italië, …)
- Februari 2020: Virus in VS
- Aantal ziekenhuisopnames en sterfgevallen steeg zorgwekkend snel
- Maart 2020: Lockdown in meeste landen (inclusief België)
Recessie
- Normaal getriggerd door de onevenwichtigheden die een economie in de loop der jaren heeft opgebouwd
en die op een gegeven moment onhoudbaar blijken te zijn
o Vb. onevenwichtigheden:
▪ 1920 en 2008: overinvesteringen in de huizenmarkt
▪ 2001: dot.com bubble op Wall Street
- Duur van recessie
o Afhankelijk van hoelang het duurt om de onevenwichtigheden te corrigeren
Recessie veroorzaakt door pandemie: uitzonderlijke oorzaak
- De oorzaak is geen onevenwichtigheid in de economie
- Oorzaak = externe/exogene en onverwachte schok (virus) → geen systeemfout
o Externe schok:
▪ Toont dat economie heel geglobaliseerd is
▪ Toont dat EU sterk afhankelijk is van andere delen van de wereld
• Voordelen: goedkoop produceren omwille van goedkopere arbeid
• Nadelen: afhankelijk van ontwikkelingen in andere landen
o Schok beïnvloedt de economie op 3 manieren
▪ Productieketens worden verstoord
▪ Bedrijven/sectoren waar telewerk niet mogelijk was gingen dicht
• Mobiliteit van de mensen werd beperkt en velen stopten met werken
▪ Daling van inkomens leidde tot daling van de vraag/consumptie
- Covid → AANBOD- en VRAAGSCHOK
o Aanbodschok: productiefactoren verdwenen (goederen en werknemers) → output daalt
o Vraagschok: daling in consumptie
4
,Maatregelen
- Zorgden voor verschillende golven (sterfgevallen/infecties) in verschillende landen
- Begin: golven liepen parallel → overal lockdown
- Later: niet meer parallel
België
- Mensen spenderen hun tijd anders omwille van de crisis
o Meer tijd doorgebracht in parken, supermarkten
o Minder tijd doorgebracht op werkplekken, openbaar vervoer, …
- 2e kwartaal 2020
o Belgische economie daalde met 14.5%
o Behoort tot Europese landen met sterkste daling
Werkloosheidsgraad
- Covid crisis had geen effect op de werkloosheidsgraad in België
o Goede bescherming van werknemers (tijdelijke werkloosheid)
o Bedrijven werden ondersteunt: kost veel geld
▪ Sommige bedrijven werden door crisis gesleurd/langer in leven gehouden, ook al zouden ze
sowieso failliet gaan
• Zombiebedrijven: heel duur
- VS
o Heel duidelijke sterke stijging van werkloosheidsgraad
o Bedrijven gingen failliet ipv tijdelijke werkloosheid
Hoe lang zou de recessie duren?
- Kijk naar Spaanse griep: 1918
o Maar leven was heel anders, dus niet 100% relevant
- Keuze:
o Hardere lockdown → voorrang aan gezondheid
o Economie redden en schade beperken → voorrang aaan economie
- Landen met lager aantal doden hebben niet per se en lagere economische groei gekend
o Hardere lockdown zorgde dus niet per se voor meer schade aan de economie
- Lengte van de recessie ten opzichte van omvang
Verwachting
- V herstel
o Externe schok: fundamenteel is er weinig veranderd, er wordt snel teruggekeerd naar oude groeipad
o Weinig impact op de output
- MAAR verwachting klopte niet helemaal
o Er was een 2e coronagolf
o Dus nog een dip in de economie
Gevolg van lockdown
- Sterke daling in consumptie van olie
- De vraag naar olie daalde heel sterk
o In April 2020, olieproducenten waren bereid om te betalen
voor het stockeren van olie
o De olieprijs werd negatief: -$20 per barrel
▪ De kost van een goed te stockeren die op dat moment geen beter gebruik had
5
,1.2 De crisis van 2008-2009
Jaren 2000
- 2000-2007: Periode van economische groei voor de wereldeconomie
- 2007: huizenmarkt in de VS storte in
o Huizenprijzen daalden → FED verlaagde rentevoet (tot 0) om vraag te stimuleren en recessie te
vermijden → huizenprijzen bleven dalen: probleem lag dieper
▪ Probleem = veel leningen van slechte kwaliteit
• Veel mensen kregen een lening waarvoor ze niet konden betalen
• Dalende prijzen → lening werd vaak duurder dan de waarde van hun huis
o Ze werden gestimuleerd om te blijven niet betalen
• Financiële systeem kon de schok niet opvangen
▪ Probleem = banken bundelden de leningen in effecten en verkochten deze aan andere
banken/investeerders
• Deze verkochten ze ook door, enz. → onmogelijk om de waarde van de effecten te
kennen
o Onduidelijk hoeveel de hypotheekleningen, die banken hadden, waard
waren → banken hadden te weinig kapitaal om de verliezen te absorberen,
dus stopten ze met lenen aan en van andere banken
o Leidde tot een grootschalige financiële crisis
▪ Lange recessie: balansen van banken herstellen duurt lang
o Gevolg: Sterke economische recessie, waarbij ook de aandelenprijzen kelderden
▪ Consumptie daalde, bedrijven stopten met investeren
o VS overheid verminderde taxen en spendeerde meer
▪ Toch bleef vraag dalen, net zoals productie
- Derde kwartaal 2008: outputgroei in de VS werd negatief (tot einde 2009)
Crisis in VS raakte de ganse wereld, omwille van:
- Internationale handel
o Daling in consumptie van VS klanten en bedrijven zorgde voor een daling in VS import
▪ Gevolg: output in andere landen (die exporteren naar VS) daalde
- Financiële verwevenheid
o VS repatrieerde fondsen uit andere landen, banken in die landen kwamen ook in de problemen
o Kredietverlening kwam tot stilstand (tussen banken)
▪ Uitgaven en productie daalden
o Europese overheden hadden ook grote schulden/deficits
o Investeerders vreesden dat ze niet zouden worden terugbetaald
▪ Ze vroegen een hogere intrest
▪ Gevolg: overheden hun deficits werden nog groter
o Verdere daling in vraag en productie = EURO CRISIS
6
, 2009-01
- Banken kwamen in problemen om kredieten terug te betalen
o Fire sales: ze verkochten activa onder de prijs
VERGELIJKING TUSSEN DE TWEE CRISISSEN (Verschillende oorsprong)
Financiële crisis Covid-pandemie
Schok in de VS in 2008 was relatief beperkt (instorting Daling van output (door lockdowns)
huizenmarkt) - Eerst gezondheidscrisis, nadien focus op
- Balansen van banken werden getroffen op dezelfde ondersteuning
manier als bij een daling van de aandelenkoersen met - Beperkte impact op financiële systeem
4% - Korte(re) looptijd
- Crisis legde aantal problemen in financiële wereld
bloot
Probleem in het systeem
- Incentives waren helemaal fout, te veel grote risico’s
- Risiconemers werden beloond in goede tijden, maar
verloren als eerste in slechte tijden
Balansen van financiële instituties waren getroffen Balansen van financiële instituties waren niet rechtstreeks
- Beleidsreactie startte bij de banken (bedrijven en getroffen
consumenten waren niet rechtstreeks beïnvloedt) - Beleidsreactie startte bij gezondheidsorganisaties
Energiecrisis van 2022-2023
Enorme prijsstijgingen in elektriciteit en gas
- Oorzaken
o Russische inval in Oekraïene
o Boycot richting Rusland
- Zeer impactvolle crisis
o Productie werd onbetaalbaar voor bepaalde producten
o Productie werd stilgelegd
▪ Producten zouden toch niet verkocht worden, vanwege te hoge prijzen
- Verwachting herstel → Trager dan V-vorm
Oliecrisis ‘70
- Olie-producerende landen spraken prijsen af: olie-kartels (Prijzen werden handmatig verhoogd)
Gelijkenissen met oliecrisis ‘70 Verschillen met oliecrisis ‘70
- Sterke toename van energieprijzen op zeer korte tijd - Recessie bleef uit
o Maar prijsstijging bleef nu beperkter - Begrotingstekort minder opgelopen, maar initiële
schuldgraad was hoger
Redenen:
- Energie/BBP is vandaag lager dan in ’70 (% industriële
productie in Belgische economie is lager
- Snellere reactie monetair beleid (CB)
Inflatie
Zeer hoog sinds mid-2021: redenen
- Relance na pandemie
o Pent-up demand: opgespaarde vraag werd nu geconsumeerd
▪ Inkomen werd niet besteed tijden coronacrisis, na de crisis steeg de vraag heel snel
▪ Geen systeemfout
- Problemen aan aanbodzijde
o Tekorten aan chips, bouwmaterialen, …
- Verergerd door expansief herstelbeleid
7
, o Vraag werd heel hard gestimuleerd
- Toename energie- en voedselprijzen na Russische inval in Oekraïne (02/2022)
o Energiecrisis leidde tot inflatiecrisis
- Greedflation/graaiflatie (sellers’ inflation)
o Bedrijven lieten prijzen niet zakken bij daling van productiekosten
o Verlengde de inflatiecrisis
- Loon-prijsspiraal (sterk aanwezig in BE door automatische indexering)
o Prijzen stijgen, looneisen stijgen
o Lonen zijn productiekosten, dus snel versterkend effect om inflatie te laten stijgen
- Beleidsreactie: te laat
België
- Inflatie tot boven 12%
Europees niveau
- Hoge inflatie: gezakt door monetair beleid van ECB
- Nu: stabiele verwachtingen
1.3 De Verenigde Staten
Hoe groot is een economie → BBP
Wat is de levensstandaard van een economie → BBP/capita
VS
- Economie is groot
o Output van $20.5 biljoen (2018)
▪ 24% van mondiale output
- Levensstandaard is hoog
o Output per capita $62.500 (zo goed als hoogste in de wereld)
o Gemiddeld inkomen per inwoner
Basic variables die economen ook bekijken → welzijn van een land bestuderen
- Outputgroei: Gy
- Werkloosheidsgraad u
- Inflatiegraad π
Amerikaanse economie 2018
- Gezond: effecten van GFC waren niet/nauwelijks meer voelbaar
o Outputgroei: terug op niveau van voor GFC
o Werkloosheidsgraad: lager dan voor GFC
o Inflatie: terug op niveau van voor GFC
- Aandachtspunten
o Lage beleidsrente
▪ Heeft een impact op beleid
o Lage productiviteitsgroei
o Tekort op de handelsbalans
▪ Import > export
▪ Moet gefinancierd worden → uitstroom van financiële middelen
Lage beleidsrente/intrestvoet in de VS
- 7 jaar lang ongeveer gelijk aan 0 (2008-2015)
o Gevolg voor monetair beleid
- Daling in output beperken/stoppen: FED kan ingrijpen
o Beleidsrente daalt: FED stimuleert de vraag → stijging in output → daling in werkloosheidsgraad
o Beleidsrente stijgt: FED vertraagt de vraag → daling in output → stijging in werkloosheidsgraad
8
Hoofdstuk 1: A tour of the world ............................................................................................................................. 4
1.1 De pandemie van 2020 ............................................................................................................................................4
1.2 De crisis van 2008-2009 ...........................................................................................................................................6
Energiecrisis van 2022-2023 .................................................................................................................................................7
Inflatie ................................................................................................................................................................................7
1.3 De Verenigde Staten ................................................................................................................................................8
1.4 De EU en de eurozone .............................................................................................................................................9
1.5 China .................................................................................................................................................................... 10
1.6 Vooruitblik .................................................................................................................................................................. 11
Hoofdstuk 2: A tour of teh book............................................................................................................................. 12
2.1 (Geaggregeerde) output............................................................................................................................................... 12
2.2 Werkloosheidsgraad .................................................................................................................................................... 13
2.3 Inflatiegraad ................................................................................................................................................................ 14
2.4 Output, werkloosheid en inflatie: de wet van Okun en de phillipscurve ........................................................................ 15
2.5 KT, MLT, LT ................................................................................................................................................................... 16
Hoofdstuk 3: De goederenmarkt............................................................................................................................ 17
3.1 De samenstelling van het BBP ...................................................................................................................................... 17
3.2 De vraag naar goederen ............................................................................................................................................... 18
3.3 De evenwichtsoutput ................................................................................................................................................... 19
3.4 Investeren = Sparen ..................................................................................................................................................... 23
3.5 Beleid .......................................................................................................................................................................... 23
Hoofdstuk 4: Financiële markten I ......................................................................................................................... 25
4.1 De geldvraag ................................................................................................................................................... 25
4.2 Het bepalen van i, deel I .............................................................................................................................................. 26
4.3 Het bepalen van i, deel II ............................................................................................................................................. 28
4.4 De liquiditeitsval .......................................................................................................................................................... 30
Focus: de liquiditeitsval in de Verenigde Staten .................................................................................................................. 31
Geldhoeveelheid: definities ............................................................................................................................................... 31
Hoofdstuk 5: het IS-LM model ............................................................................................................................... 32
5.1 De goederenmarkt en de IS-curve ................................................................................................................................ 32
5.2 De geldmarkt en de LM-curve ...................................................................................................................................... 35
5.3 Het IS-LM model .......................................................................................................................................................... 36
5.4 Beleidsmix ................................................................................................................................................................... 40
5.5 Hoe realistisch is het IS-LM model? ....................................................................................................................... 43
Hoofdstuk 6: Financiële markten II ........................................................................................................................ 44
6.1 Nominale vs Reële intrestvoet ..................................................................................................................................... 44
6.2 Risico en Risicopremies ................................................................................................................................................ 45
6.3 De rol van Financiële intermediairs .............................................................................................................................. 46
6.4 Een uitbreiding van het IS-LM model ............................................................................................................................ 47
, 6.5 Van een probleem op de huizenmarkt tot een Financiële crisis ..................................................................................... 48
Hoofdstuk 7: De arbeidsmarkt ............................................................................................................................... 55
7.1 A tour of the labour market ......................................................................................................................................... 55
7.2 Veranderingen in de werkloosheidsgraad ..................................................................................................................... 56
7.3 Loonzetting .................................................................................................................................................................. 57
7.4 Prijszetting ................................................................................................................................................................... 58
7.5 De natuurlijke werkloosheidsgraad .............................................................................................................................. 59
7.6 What’s next? ............................................................................................................................................................... 62
Hoofdstuk 8: De Phillipscurve, de natuurlijke werkloosheid en inflatie ................................................................... 63
8.1 Inflatie, verwachte inflatie, en werkloosheid ................................................................................................................ 63
8.2 De phillipscurve en haar mutaties ................................................................................................................................ 64
8.3 De phillipscurve en de natuurlijke werkloosheidsgraad ................................................................................................ 66
8.4 Een samenvatting van vele waarschuwingen.......................................................................................................... 67
Hoofdstuk 9: van de KT naar de MLT – het IS-LM-PC model .................................................................................... 70
9.1 Het IS-LM-PC model ..................................................................................................................................................... 70
9.2 Van KT naar LT ............................................................................................................................................................. 72
9.3 (Mogelijke) Complicaties .............................................................................................................................................. 73
9.4 Fiscale restrictie revisited ............................................................................................................................................. 75
9.5 De effecten van een toename van de olieprijs .............................................................................................................. 76
9.6 Conclusies ................................................................................................................................................................... 78
Hoofdstuk 10: Coronacrisis .................................................................................................................................... 79
10.1 Economische impact van de lockdown ....................................................................................................................... 79
10.2 Macro-economische beleidsreactie ............................................................................................................................ 80
10.3 Post-lockdown economie ........................................................................................................................................... 81
10.4 Post-vaccin economie................................................................................................................................................. 83
Hoofdstuk 11: Economische groei – de feiten ......................................................................................................... 84
11.1 Het meten van de levensstandaard ............................................................................................................................ 84
11.2 Groei in ontwikkelde landen vanaf 1950 ..................................................................................................................... 85
11.3 Een verdere kijk doorheen tijd en ruimte.................................................................................................................... 86
11.4 Een eerste kijk op groei .............................................................................................................................................. 87
Hoofdstuk 12: Sparen, Kapitaalaccumulatie en output .......................................................................................... 90
12.1 Interacties tussen output en kapitaal ......................................................................................................................... 90
12.2 De gevolgen van verschillende spaarquotes................................................................................................................ 91
12.4 Fysiek versus menselijk kapitaal ................................................................................................................................. 95
Hoofdstuk 13: Technologische vooruitgang en groei .............................................................................................. 96
13.1 Technologische vooruitgang en de groeivoet .............................................................................................................. 96
13.2 De determinanten van technologische vooruitgang .................................................................................................... 99
13.3 Instituties, technologische vooruitgang, en groei ...................................................................................................... 101
Hoofdstuk 14: Uitdagingen rond economische groei ............................................................................................ 102
14.1 De toekomst van Technologische vooruitgang .......................................................................................................... 102
14.2 Automatisering en werkloosheid.............................................................................................................................. 102
2
, 14.3 Technologische vooruitgang, churning, en ongelijkheid ............................................................................................ 102
Hoofdstuk 16: Verwachtingen, consumptie en investeringen ............................................................................... 106
16.1 Consumptie ............................................................................................................................................................. 106
16.2 Investeringen ........................................................................................................................................................... 108
16.3 De volatiliteit van consumptie .................................................................................................................................. 109
Hoofdstuk 17: Verwachtingen, output en beleid .................................................................................................. 110
17.1 Verwachtingen en beslissingen................................................................................................................................. 110
17.2 Monetair beleid, verwachtingen en output .............................................................................................................. 112
17.3 Budgettaire restrictie, verwachtingen en output ....................................................................................................... 113
Hoofdstuk 18: Openheid op de goederenmarkt en de financiële markten ............................................................ 116
18.1 Openheid op de goederenmarkt .............................................................................................................................. 117
18.2 Openheid op financiële markten .............................................................................................................................. 119
18.3 Conclusies en vooruitblik ......................................................................................................................................... 121
Hoofdstuk 19: De goederenmarkt in een open economie ..................................................................................... 122
19.1 De IS-relatie in een open economie .......................................................................................................................... 122
19.2 Evenwichtsoutput en de handelsbalans .................................................................................................................... 123
19.3 Toenames van de vraag – binnenlands en buitenlands .............................................................................................. 123
19.4 Depreciatie, de handelsbalans en de output ........................................................................................................ 125
19.5 Sparen, investeringen, en de balans van de lopende rekening ................................................................................... 127
Hoofdstuk 20: Output, de intrestvoet en de wisselkoers ....................................................................................... 128
20.1 Evenwicht op de goederenmarkt .............................................................................................................................. 128
20.2 Evenwicht op de financiële markten ......................................................................................................................... 128
20.3 Beide markten samen ......................................................................................................................................... 129
20.4 Effecten van beleid in een open economie ................................................................................................................ 129
Klimacro.............................................................................................................................................................. 131
Klimaatontwrichting - Klimaatopwarming ........................................................................................................................ 131
Klimaatbeleid .................................................................................................................................................................. 133
Inleiding/probleemschets (Hoe kunnen we klimaatbeleid opnemen in de cursus? ........................................................... 136
IPAT vergelijking en ontkoppeling (debunked) .................................................................................................................. 138
Waar staan we vandaag, en wat is er nodig? .................................................................................................................... 140
Ecologische macro-economie........................................................................................................................................... 142
Conclusies ....................................................................................................................................................................... 143
POSTGROEI.......................................................................................................................................................... 143
Economische groei .......................................................................................................................................................... 144
Postgroei ......................................................................................................................................................................... 145
Analyse van de Belgische economie en het economische beleid ........................................................................... 148
Europees semester .......................................................................................................................................................... 149
Europa - aanbevelingen voor België ................................................................................................................................. 149
OESO – aanbevelingen voor België................................................................................................................................... 150
IMF – aanbevelingen voor België ..................................................................................................................................... 150
3
,Hoofdstuk 1: A tour of the world
Kern:
- Economieën kunenn net als mensen ziek worden
o Hoge werkloosheid, recessies, financiële crissisen, lage groei
- Macro-economie bestudeert de onderliggende redenen en zoekt oplossingen
Sommige crisissen
- Liggen aan het systeem zelf = systeemcrisis
o Vb. fout gegeven advies (sterke besparingen)
VS: recessies sinds 1900
- Recessie: negatieve BBP groei
o Productie/output daalt → ziektebeeld
o Krimpende economie
1.1 De pandemie van 2020
Coronavirus
- December 2019
o Nieuws over virus in Wuhan
o Wuhan in lockdown op 23 januari 2020
- RoW (rest of the world)
o Bezorgd over impact op Chinese economie en deze van handelspartners (Global supply chains)
- Januari 2020: Virus in Europa (Italië, …)
- Februari 2020: Virus in VS
- Aantal ziekenhuisopnames en sterfgevallen steeg zorgwekkend snel
- Maart 2020: Lockdown in meeste landen (inclusief België)
Recessie
- Normaal getriggerd door de onevenwichtigheden die een economie in de loop der jaren heeft opgebouwd
en die op een gegeven moment onhoudbaar blijken te zijn
o Vb. onevenwichtigheden:
▪ 1920 en 2008: overinvesteringen in de huizenmarkt
▪ 2001: dot.com bubble op Wall Street
- Duur van recessie
o Afhankelijk van hoelang het duurt om de onevenwichtigheden te corrigeren
Recessie veroorzaakt door pandemie: uitzonderlijke oorzaak
- De oorzaak is geen onevenwichtigheid in de economie
- Oorzaak = externe/exogene en onverwachte schok (virus) → geen systeemfout
o Externe schok:
▪ Toont dat economie heel geglobaliseerd is
▪ Toont dat EU sterk afhankelijk is van andere delen van de wereld
• Voordelen: goedkoop produceren omwille van goedkopere arbeid
• Nadelen: afhankelijk van ontwikkelingen in andere landen
o Schok beïnvloedt de economie op 3 manieren
▪ Productieketens worden verstoord
▪ Bedrijven/sectoren waar telewerk niet mogelijk was gingen dicht
• Mobiliteit van de mensen werd beperkt en velen stopten met werken
▪ Daling van inkomens leidde tot daling van de vraag/consumptie
- Covid → AANBOD- en VRAAGSCHOK
o Aanbodschok: productiefactoren verdwenen (goederen en werknemers) → output daalt
o Vraagschok: daling in consumptie
4
,Maatregelen
- Zorgden voor verschillende golven (sterfgevallen/infecties) in verschillende landen
- Begin: golven liepen parallel → overal lockdown
- Later: niet meer parallel
België
- Mensen spenderen hun tijd anders omwille van de crisis
o Meer tijd doorgebracht in parken, supermarkten
o Minder tijd doorgebracht op werkplekken, openbaar vervoer, …
- 2e kwartaal 2020
o Belgische economie daalde met 14.5%
o Behoort tot Europese landen met sterkste daling
Werkloosheidsgraad
- Covid crisis had geen effect op de werkloosheidsgraad in België
o Goede bescherming van werknemers (tijdelijke werkloosheid)
o Bedrijven werden ondersteunt: kost veel geld
▪ Sommige bedrijven werden door crisis gesleurd/langer in leven gehouden, ook al zouden ze
sowieso failliet gaan
• Zombiebedrijven: heel duur
- VS
o Heel duidelijke sterke stijging van werkloosheidsgraad
o Bedrijven gingen failliet ipv tijdelijke werkloosheid
Hoe lang zou de recessie duren?
- Kijk naar Spaanse griep: 1918
o Maar leven was heel anders, dus niet 100% relevant
- Keuze:
o Hardere lockdown → voorrang aan gezondheid
o Economie redden en schade beperken → voorrang aaan economie
- Landen met lager aantal doden hebben niet per se en lagere economische groei gekend
o Hardere lockdown zorgde dus niet per se voor meer schade aan de economie
- Lengte van de recessie ten opzichte van omvang
Verwachting
- V herstel
o Externe schok: fundamenteel is er weinig veranderd, er wordt snel teruggekeerd naar oude groeipad
o Weinig impact op de output
- MAAR verwachting klopte niet helemaal
o Er was een 2e coronagolf
o Dus nog een dip in de economie
Gevolg van lockdown
- Sterke daling in consumptie van olie
- De vraag naar olie daalde heel sterk
o In April 2020, olieproducenten waren bereid om te betalen
voor het stockeren van olie
o De olieprijs werd negatief: -$20 per barrel
▪ De kost van een goed te stockeren die op dat moment geen beter gebruik had
5
,1.2 De crisis van 2008-2009
Jaren 2000
- 2000-2007: Periode van economische groei voor de wereldeconomie
- 2007: huizenmarkt in de VS storte in
o Huizenprijzen daalden → FED verlaagde rentevoet (tot 0) om vraag te stimuleren en recessie te
vermijden → huizenprijzen bleven dalen: probleem lag dieper
▪ Probleem = veel leningen van slechte kwaliteit
• Veel mensen kregen een lening waarvoor ze niet konden betalen
• Dalende prijzen → lening werd vaak duurder dan de waarde van hun huis
o Ze werden gestimuleerd om te blijven niet betalen
• Financiële systeem kon de schok niet opvangen
▪ Probleem = banken bundelden de leningen in effecten en verkochten deze aan andere
banken/investeerders
• Deze verkochten ze ook door, enz. → onmogelijk om de waarde van de effecten te
kennen
o Onduidelijk hoeveel de hypotheekleningen, die banken hadden, waard
waren → banken hadden te weinig kapitaal om de verliezen te absorberen,
dus stopten ze met lenen aan en van andere banken
o Leidde tot een grootschalige financiële crisis
▪ Lange recessie: balansen van banken herstellen duurt lang
o Gevolg: Sterke economische recessie, waarbij ook de aandelenprijzen kelderden
▪ Consumptie daalde, bedrijven stopten met investeren
o VS overheid verminderde taxen en spendeerde meer
▪ Toch bleef vraag dalen, net zoals productie
- Derde kwartaal 2008: outputgroei in de VS werd negatief (tot einde 2009)
Crisis in VS raakte de ganse wereld, omwille van:
- Internationale handel
o Daling in consumptie van VS klanten en bedrijven zorgde voor een daling in VS import
▪ Gevolg: output in andere landen (die exporteren naar VS) daalde
- Financiële verwevenheid
o VS repatrieerde fondsen uit andere landen, banken in die landen kwamen ook in de problemen
o Kredietverlening kwam tot stilstand (tussen banken)
▪ Uitgaven en productie daalden
o Europese overheden hadden ook grote schulden/deficits
o Investeerders vreesden dat ze niet zouden worden terugbetaald
▪ Ze vroegen een hogere intrest
▪ Gevolg: overheden hun deficits werden nog groter
o Verdere daling in vraag en productie = EURO CRISIS
6
, 2009-01
- Banken kwamen in problemen om kredieten terug te betalen
o Fire sales: ze verkochten activa onder de prijs
VERGELIJKING TUSSEN DE TWEE CRISISSEN (Verschillende oorsprong)
Financiële crisis Covid-pandemie
Schok in de VS in 2008 was relatief beperkt (instorting Daling van output (door lockdowns)
huizenmarkt) - Eerst gezondheidscrisis, nadien focus op
- Balansen van banken werden getroffen op dezelfde ondersteuning
manier als bij een daling van de aandelenkoersen met - Beperkte impact op financiële systeem
4% - Korte(re) looptijd
- Crisis legde aantal problemen in financiële wereld
bloot
Probleem in het systeem
- Incentives waren helemaal fout, te veel grote risico’s
- Risiconemers werden beloond in goede tijden, maar
verloren als eerste in slechte tijden
Balansen van financiële instituties waren getroffen Balansen van financiële instituties waren niet rechtstreeks
- Beleidsreactie startte bij de banken (bedrijven en getroffen
consumenten waren niet rechtstreeks beïnvloedt) - Beleidsreactie startte bij gezondheidsorganisaties
Energiecrisis van 2022-2023
Enorme prijsstijgingen in elektriciteit en gas
- Oorzaken
o Russische inval in Oekraïene
o Boycot richting Rusland
- Zeer impactvolle crisis
o Productie werd onbetaalbaar voor bepaalde producten
o Productie werd stilgelegd
▪ Producten zouden toch niet verkocht worden, vanwege te hoge prijzen
- Verwachting herstel → Trager dan V-vorm
Oliecrisis ‘70
- Olie-producerende landen spraken prijsen af: olie-kartels (Prijzen werden handmatig verhoogd)
Gelijkenissen met oliecrisis ‘70 Verschillen met oliecrisis ‘70
- Sterke toename van energieprijzen op zeer korte tijd - Recessie bleef uit
o Maar prijsstijging bleef nu beperkter - Begrotingstekort minder opgelopen, maar initiële
schuldgraad was hoger
Redenen:
- Energie/BBP is vandaag lager dan in ’70 (% industriële
productie in Belgische economie is lager
- Snellere reactie monetair beleid (CB)
Inflatie
Zeer hoog sinds mid-2021: redenen
- Relance na pandemie
o Pent-up demand: opgespaarde vraag werd nu geconsumeerd
▪ Inkomen werd niet besteed tijden coronacrisis, na de crisis steeg de vraag heel snel
▪ Geen systeemfout
- Problemen aan aanbodzijde
o Tekorten aan chips, bouwmaterialen, …
- Verergerd door expansief herstelbeleid
7
, o Vraag werd heel hard gestimuleerd
- Toename energie- en voedselprijzen na Russische inval in Oekraïne (02/2022)
o Energiecrisis leidde tot inflatiecrisis
- Greedflation/graaiflatie (sellers’ inflation)
o Bedrijven lieten prijzen niet zakken bij daling van productiekosten
o Verlengde de inflatiecrisis
- Loon-prijsspiraal (sterk aanwezig in BE door automatische indexering)
o Prijzen stijgen, looneisen stijgen
o Lonen zijn productiekosten, dus snel versterkend effect om inflatie te laten stijgen
- Beleidsreactie: te laat
België
- Inflatie tot boven 12%
Europees niveau
- Hoge inflatie: gezakt door monetair beleid van ECB
- Nu: stabiele verwachtingen
1.3 De Verenigde Staten
Hoe groot is een economie → BBP
Wat is de levensstandaard van een economie → BBP/capita
VS
- Economie is groot
o Output van $20.5 biljoen (2018)
▪ 24% van mondiale output
- Levensstandaard is hoog
o Output per capita $62.500 (zo goed als hoogste in de wereld)
o Gemiddeld inkomen per inwoner
Basic variables die economen ook bekijken → welzijn van een land bestuderen
- Outputgroei: Gy
- Werkloosheidsgraad u
- Inflatiegraad π
Amerikaanse economie 2018
- Gezond: effecten van GFC waren niet/nauwelijks meer voelbaar
o Outputgroei: terug op niveau van voor GFC
o Werkloosheidsgraad: lager dan voor GFC
o Inflatie: terug op niveau van voor GFC
- Aandachtspunten
o Lage beleidsrente
▪ Heeft een impact op beleid
o Lage productiviteitsgroei
o Tekort op de handelsbalans
▪ Import > export
▪ Moet gefinancierd worden → uitstroom van financiële middelen
Lage beleidsrente/intrestvoet in de VS
- 7 jaar lang ongeveer gelijk aan 0 (2008-2015)
o Gevolg voor monetair beleid
- Daling in output beperken/stoppen: FED kan ingrijpen
o Beleidsrente daalt: FED stimuleert de vraag → stijging in output → daling in werkloosheidsgraad
o Beleidsrente stijgt: FED vertraagt de vraag → daling in output → stijging in werkloosheidsgraad
8
