Inhoud
Hoofdstuk 1: Inleidende bedenkingen over criminologie en etiologie........................................6
1. Waar houdt de etiologische criminologie zich mee bezig?..................................................6
2. Criminaliteit als bewegend doelwit..................................................................................... 7
3. Enkele grote vraagstukken in de criminologie.....................................................................9
Hoofdstuk 2: De vroege etiologische benaderingen in een notendop......................................10
1. Inleiding............................................................................................................................ 10
2. Het classicisme in de criminologie.................................................................................... 10
3. Empiricisme als voorloper van de vroege etiologische benaderingen...............................11
4. Kritiek op het empiricisme................................................................................................ 11
5. Het vroege positivisme...................................................................................................... 11
6. Het vroege biologische positivisme................................................................................... 12
7. Het vroege psychologische positivisme............................................................................ 13
8. Het vroege sociologische positivisme................................................................................14
9. Is het onderscheid tussen vroeg positivisme en classicisme artificieel?...........................14
10. Globale kritieken op de positivistische benadering.........................................................14
11. Samenvattend overzicht van (conflicterende) paradigma’s............................................14
12. Etiologisch onderzoek doorheen de tijd...........................................................................15
13. Slotbeschouwingen......................................................................................................... 15
Hoofdstuk 3: Over de zin van het zoeken naar oorzaken.........................................................16
1. Inleiding............................................................................................................................ 16
2. Voorspellen is niet hetzelfde als een oorzaak aanwijzen...................................................16
3. Over noodzakelijke, voldoende en contributieve oorzaken...............................................16
4. Geen oorzaken zonder mechanismen............................................................................... 17
5. Causale keten-denken, wisselwerkingen en tegenfeitelijk denken....................................18
6. Gelaagde causaliteit als basis voor een interdisciplinaire etiologische criminologie.........18
7. Soorten mechanismen...................................................................................................... 19
8. Een samenvattend overzicht van het etiologische jargon.................................................19
Hoofdstuk 4: van risicofactoren naar geïntegreerde theorieën?...............................................19
1. Inleiding............................................................................................................................ 19
2. Niet alle risicofactoren en beschermingsfactoren zijn oorzaken........................................19
3. Wat is een etiologische theorie?........................................................................................ 21
4. Gescheiden theoretische ontwikkeling in de etiologie.......................................................23
5. Theorieën van middellange reikwijdte versus algemene theorieën..................................23
6. Microtheorieën, macrotheorieën of macro-microtheorieën...............................................23
7. Oorzaken van de theoretische fragmentatie van de etiologische criminologie.................25
8. Denken over theoretische integratie................................................................................. 26
9. Types van theoretische integratie..................................................................................... 26
1
, 10. Strategieën en theoretische vereisten voor theoretische integratie...............................28
11. Naar een verenigde etiologie?......................................................................................... 28
12. De logische plaats van disciplines in cross-level geïntegreerde theorieën......................29
13. Slotbedenkingen............................................................................................................. 29
Hoofdstuk 5: in de ban van de buurt? Sociaalecologische theorieën voor criminaliteit............30
1. Inleiding............................................................................................................................ 30
2. De 19de -eeuwse studies.................................................................................................... 30
3. De vroege denkers van de Chicago school en de zonale theorie......................................30
4. Frederic thrasher over jeugdbendes in gedesorganiseerde buurten.................................32
5. Het sociale desorganisatiemodel van shaw en mckay......................................................32
6. Buurtkenmerken en de geografische concentratie van delinquente jongeren..................32
7. Sociale desorganisatie als overkoepelend mechanisme....................................................33
8. Kritieken op de klassieke sociaalecologische benadering.................................................33
9. De context van heropleving van de sociale desorganisatietheorie...................................34
10. Omgaan met de ecologische fout en bias in officiële statistieken...................................34
11. De theoretische herinterpretatie van ruth r. Kornhauser.................................................35
12. Koerswijzigingen in de sociaalecologische theorie..........................................................36
13. Van desorganisatie naar sociale cohesie (1990-2000)....................................................36
14. Naar een theorie over de collectieve weerbaarheid van buurten....................................36
15. Het failliet van de klassieke ‘community criminology’?...................................................37
16. Gen-cultuur co-evolutionaire evaluatie van de sociale ecologie......................................37
17. Slotbedenkingen............................................................................................................. 37
Hoofdstuk 6: gelegenheidsbenaderingen: Omgevings-criminologie, dagelijkse routines en
criminaliteitspatronen.............................................................................................................. 38
1. Inleiding............................................................................................................................ 38
2. Wat verklaart de omgevingscriminologie?........................................................................38
3. The “routine activities theory” van Marcus Felson............................................................39
4. Kritieken op de theorie van de routineactiviteiten............................................................40
5. De algemene routine-activiteitentheorie van criminaliteit en slachtofferschap................41
6. De patroontheorie van Paul en Patricia Brantingham........................................................42
7. Broken windows theory..................................................................................................... 43
8. Kritieken op bwt................................................................................................................ 43
9. The law of crime concentration van David Weisburd.........................................................44
10. Bedenkingen bij de opportuniteitstheorieën...................................................................44
Hoofdstuk 7: Spanningsbenaderingen en regelovertredend gedrag........................................44
1. Inleiding............................................................................................................................ 44
2. De klassieke anomietheorieën.......................................................................................... 44
3. Van absolute naar relatieve deprivatie..............................................................................47
4. De subcultuurtheorie van Albert Cohen............................................................................ 47
2
, 5. De differentiële opportuniteitstheorie van Cloward en Ohlin.............................................48
6. De institutionele anomietheorie van Messner en Rosenfeld..............................................49
7. De algemene spanningstheorie van robert Agnew............................................................50
8. Gen-cultuur co-evolutionaire evaluatie van strainperspectief...........................................51
Hoofdstuk 8: criminaliteit als (sociaal) leerproces....................................................................51
1. Inleiding............................................................................................................................ 51
2. De cultuurconflicttheorie als voedingsbodem voor leertheorieën.....................................51
3. De voedingsbodem voor de differentiële associatietheorie...............................................52
4. Hoe de differentiële associatietheorie vorm kreeg............................................................52
5. De differentiële associatietheorie (1939-1947).................................................................53
6. Fundamentele kritiek op de theorie van Sutherland.........................................................55
7. Neutralisatiethechnieken als aanvulling op Sutherlands model........................................56
8. De sociale leertheorie van Ronald Akers...........................................................................57
9. Social structure and social learning: de geïntegreerde theorie van akers.........................58
10. Empirische status en kritieken op de sociale leertheorie van akers................................59
11. Bandura’s sociaal cognitieve leertheorie.........................................................................59
12. Algemene agressietheorie van C. Anderson en B. Bushman...........................................60
13. Slotbedenkingen............................................................................................................. 61
Hoofdstuk 9: Van signalen tot tribale dynamieken. Subculturele benaderingen......................62
1. Inleiding............................................................................................................................ 62
2. Modern gang onderzoek: op zoek naar een geschikte definitie voor een subcultureel
fenomeen.............................................................................................................................. 62
3. De groepsprocessen theorie van Warr.............................................................................. 62
4. Over het verband tussen betrokkenheid bij een problematische jeugdgroep en
regelovertredend gedrag...................................................................................................... 63
5. De straatcode-theorie van E. Anderson.............................................................................63
6. Toetreding en groepsverlaten in empirisch onderzoek......................................................64
7. Sociaalpsychologische en evolutionaire benaderingen.....................................................64
8. Slotbedenkingen............................................................................................................... 65
Hoofdstuk 10: Criminaliteit als stigma...................................................................................... 66
1. Inleiding............................................................................................................................ 66
2. De Chicago school als inspiratie voor de etiketteerbenadering.........................................66
3. Edwin Lemert en de evolutie van primaire naar secundaire deviantie..............................67
4. Howard Becker, outsiders en de labelingbenadering........................................................67
5. Kritieken op de klassieke etiketteerbenadering.................................................................68
6. Hedendaagse etiologisch relevante ontwikkelingen..........................................................68
7. Slotbedenkingen............................................................................................................... 68
Hoofdstuk 11: het belang van bindingen en gehoorzaamheid aan de wet...............................69
1. Inleiding............................................................................................................................ 69
3
, 2. De maatschappelijke context van sociale controletheorieën............................................69
3. Durkheim en de Chicago school als inspiratiebron voor controletheorieën.......................70
4. Vroege controletheorieën.................................................................................................. 70
5. De sociale bindingstheorie van Hirschi..............................................................................71
6. Empirische status.............................................................................................................. 72
7. Kritieken op de sociale bindingstheorie van Hirschi..........................................................73
8. Evaluatie van de bindingstheorie vanuit biosociaal en evolutief perspectief....................73
9. Procedurele rechtvaardigheidstheorie............................................................................... 73
Hoofdstuk 12: Van zelfcontroletheorie naar “modern control theory” en verder......................74
1. Inleiding............................................................................................................................ 74
2. Vier stabiele bevindingen over regelovertredend gedrag.................................................74
3. De kern van de zelfcontroletheorie................................................................................... 75
4. Kritieken op de originele versie van de zelfcontroletheorie...............................................76
5. Theoretische herziening.................................................................................................... 77
6. Zelfcontrole als morele manager...................................................................................... 77
7. Zelfcontrole, zelfregulering of normen.. Complexere visies op zelfcontrole......................77
8. Een evaluatie van de zelfcontroletheorie vanuit biosociaal en evolutief perspectief........79
9. Besluit............................................................................................................................... 79
Hoofdstuk 13: Criminal decision-making. Rationele en irrationele beslissingsprocessen.........79
1. Inleiding............................................................................................................................ 79
2. De rationele keuzebenadering van Cornish en Clarke.......................................................80
3. Deterrence theory............................................................................................................. 81
4. De theorie van gepercipieerde afschrikking en diens empirische status...........................82
5. Problemen bij het mensbeeld van de enge versie van de RCT..........................................83
6. De brede versie van de rationele keuzetheorie van Karl-Dieter Opp.................................84
7. Hoe keuzes gemaakt worden. De rol van de gedragseconomie........................................85
8. Het hot-cool keuzeproces en traits versus states..............................................................86
9. Een evaluatie van criminal decision-making vanuit biosociaal en evolutief perspectief. . .86
10. Slotbedenkingen............................................................................................................. 87
Hoofdstuk 14: persoonlijkheid, traits en individuele verschillen...............................................87
1. Inleiding............................................................................................................................ 87
2. De theorie van hans eysenck............................................................................................ 87
3. De constitutionele leertheorie van Wilson en Herrnstein..................................................88
4. Het big-five model en het hexaco-model. Verfijning van de relatie intelligentie en
regelovertredend gedrag...................................................................................................... 90
5. Empathie en prosociaal gedrag......................................................................................... 91
6. Conduct disorder, antisociale persoonlijkheid en criminaliteit..........................................91
7. Psychopathie en betrokkenheid bij ernstige en gewelddadige criminaliteit......................92
8. De dark triad..................................................................................................................... 92
4
Hoofdstuk 1: Inleidende bedenkingen over criminologie en etiologie........................................6
1. Waar houdt de etiologische criminologie zich mee bezig?..................................................6
2. Criminaliteit als bewegend doelwit..................................................................................... 7
3. Enkele grote vraagstukken in de criminologie.....................................................................9
Hoofdstuk 2: De vroege etiologische benaderingen in een notendop......................................10
1. Inleiding............................................................................................................................ 10
2. Het classicisme in de criminologie.................................................................................... 10
3. Empiricisme als voorloper van de vroege etiologische benaderingen...............................11
4. Kritiek op het empiricisme................................................................................................ 11
5. Het vroege positivisme...................................................................................................... 11
6. Het vroege biologische positivisme................................................................................... 12
7. Het vroege psychologische positivisme............................................................................ 13
8. Het vroege sociologische positivisme................................................................................14
9. Is het onderscheid tussen vroeg positivisme en classicisme artificieel?...........................14
10. Globale kritieken op de positivistische benadering.........................................................14
11. Samenvattend overzicht van (conflicterende) paradigma’s............................................14
12. Etiologisch onderzoek doorheen de tijd...........................................................................15
13. Slotbeschouwingen......................................................................................................... 15
Hoofdstuk 3: Over de zin van het zoeken naar oorzaken.........................................................16
1. Inleiding............................................................................................................................ 16
2. Voorspellen is niet hetzelfde als een oorzaak aanwijzen...................................................16
3. Over noodzakelijke, voldoende en contributieve oorzaken...............................................16
4. Geen oorzaken zonder mechanismen............................................................................... 17
5. Causale keten-denken, wisselwerkingen en tegenfeitelijk denken....................................18
6. Gelaagde causaliteit als basis voor een interdisciplinaire etiologische criminologie.........18
7. Soorten mechanismen...................................................................................................... 19
8. Een samenvattend overzicht van het etiologische jargon.................................................19
Hoofdstuk 4: van risicofactoren naar geïntegreerde theorieën?...............................................19
1. Inleiding............................................................................................................................ 19
2. Niet alle risicofactoren en beschermingsfactoren zijn oorzaken........................................19
3. Wat is een etiologische theorie?........................................................................................ 21
4. Gescheiden theoretische ontwikkeling in de etiologie.......................................................23
5. Theorieën van middellange reikwijdte versus algemene theorieën..................................23
6. Microtheorieën, macrotheorieën of macro-microtheorieën...............................................23
7. Oorzaken van de theoretische fragmentatie van de etiologische criminologie.................25
8. Denken over theoretische integratie................................................................................. 26
9. Types van theoretische integratie..................................................................................... 26
1
, 10. Strategieën en theoretische vereisten voor theoretische integratie...............................28
11. Naar een verenigde etiologie?......................................................................................... 28
12. De logische plaats van disciplines in cross-level geïntegreerde theorieën......................29
13. Slotbedenkingen............................................................................................................. 29
Hoofdstuk 5: in de ban van de buurt? Sociaalecologische theorieën voor criminaliteit............30
1. Inleiding............................................................................................................................ 30
2. De 19de -eeuwse studies.................................................................................................... 30
3. De vroege denkers van de Chicago school en de zonale theorie......................................30
4. Frederic thrasher over jeugdbendes in gedesorganiseerde buurten.................................32
5. Het sociale desorganisatiemodel van shaw en mckay......................................................32
6. Buurtkenmerken en de geografische concentratie van delinquente jongeren..................32
7. Sociale desorganisatie als overkoepelend mechanisme....................................................33
8. Kritieken op de klassieke sociaalecologische benadering.................................................33
9. De context van heropleving van de sociale desorganisatietheorie...................................34
10. Omgaan met de ecologische fout en bias in officiële statistieken...................................34
11. De theoretische herinterpretatie van ruth r. Kornhauser.................................................35
12. Koerswijzigingen in de sociaalecologische theorie..........................................................36
13. Van desorganisatie naar sociale cohesie (1990-2000)....................................................36
14. Naar een theorie over de collectieve weerbaarheid van buurten....................................36
15. Het failliet van de klassieke ‘community criminology’?...................................................37
16. Gen-cultuur co-evolutionaire evaluatie van de sociale ecologie......................................37
17. Slotbedenkingen............................................................................................................. 37
Hoofdstuk 6: gelegenheidsbenaderingen: Omgevings-criminologie, dagelijkse routines en
criminaliteitspatronen.............................................................................................................. 38
1. Inleiding............................................................................................................................ 38
2. Wat verklaart de omgevingscriminologie?........................................................................38
3. The “routine activities theory” van Marcus Felson............................................................39
4. Kritieken op de theorie van de routineactiviteiten............................................................40
5. De algemene routine-activiteitentheorie van criminaliteit en slachtofferschap................41
6. De patroontheorie van Paul en Patricia Brantingham........................................................42
7. Broken windows theory..................................................................................................... 43
8. Kritieken op bwt................................................................................................................ 43
9. The law of crime concentration van David Weisburd.........................................................44
10. Bedenkingen bij de opportuniteitstheorieën...................................................................44
Hoofdstuk 7: Spanningsbenaderingen en regelovertredend gedrag........................................44
1. Inleiding............................................................................................................................ 44
2. De klassieke anomietheorieën.......................................................................................... 44
3. Van absolute naar relatieve deprivatie..............................................................................47
4. De subcultuurtheorie van Albert Cohen............................................................................ 47
2
, 5. De differentiële opportuniteitstheorie van Cloward en Ohlin.............................................48
6. De institutionele anomietheorie van Messner en Rosenfeld..............................................49
7. De algemene spanningstheorie van robert Agnew............................................................50
8. Gen-cultuur co-evolutionaire evaluatie van strainperspectief...........................................51
Hoofdstuk 8: criminaliteit als (sociaal) leerproces....................................................................51
1. Inleiding............................................................................................................................ 51
2. De cultuurconflicttheorie als voedingsbodem voor leertheorieën.....................................51
3. De voedingsbodem voor de differentiële associatietheorie...............................................52
4. Hoe de differentiële associatietheorie vorm kreeg............................................................52
5. De differentiële associatietheorie (1939-1947).................................................................53
6. Fundamentele kritiek op de theorie van Sutherland.........................................................55
7. Neutralisatiethechnieken als aanvulling op Sutherlands model........................................56
8. De sociale leertheorie van Ronald Akers...........................................................................57
9. Social structure and social learning: de geïntegreerde theorie van akers.........................58
10. Empirische status en kritieken op de sociale leertheorie van akers................................59
11. Bandura’s sociaal cognitieve leertheorie.........................................................................59
12. Algemene agressietheorie van C. Anderson en B. Bushman...........................................60
13. Slotbedenkingen............................................................................................................. 61
Hoofdstuk 9: Van signalen tot tribale dynamieken. Subculturele benaderingen......................62
1. Inleiding............................................................................................................................ 62
2. Modern gang onderzoek: op zoek naar een geschikte definitie voor een subcultureel
fenomeen.............................................................................................................................. 62
3. De groepsprocessen theorie van Warr.............................................................................. 62
4. Over het verband tussen betrokkenheid bij een problematische jeugdgroep en
regelovertredend gedrag...................................................................................................... 63
5. De straatcode-theorie van E. Anderson.............................................................................63
6. Toetreding en groepsverlaten in empirisch onderzoek......................................................64
7. Sociaalpsychologische en evolutionaire benaderingen.....................................................64
8. Slotbedenkingen............................................................................................................... 65
Hoofdstuk 10: Criminaliteit als stigma...................................................................................... 66
1. Inleiding............................................................................................................................ 66
2. De Chicago school als inspiratie voor de etiketteerbenadering.........................................66
3. Edwin Lemert en de evolutie van primaire naar secundaire deviantie..............................67
4. Howard Becker, outsiders en de labelingbenadering........................................................67
5. Kritieken op de klassieke etiketteerbenadering.................................................................68
6. Hedendaagse etiologisch relevante ontwikkelingen..........................................................68
7. Slotbedenkingen............................................................................................................... 68
Hoofdstuk 11: het belang van bindingen en gehoorzaamheid aan de wet...............................69
1. Inleiding............................................................................................................................ 69
3
, 2. De maatschappelijke context van sociale controletheorieën............................................69
3. Durkheim en de Chicago school als inspiratiebron voor controletheorieën.......................70
4. Vroege controletheorieën.................................................................................................. 70
5. De sociale bindingstheorie van Hirschi..............................................................................71
6. Empirische status.............................................................................................................. 72
7. Kritieken op de sociale bindingstheorie van Hirschi..........................................................73
8. Evaluatie van de bindingstheorie vanuit biosociaal en evolutief perspectief....................73
9. Procedurele rechtvaardigheidstheorie............................................................................... 73
Hoofdstuk 12: Van zelfcontroletheorie naar “modern control theory” en verder......................74
1. Inleiding............................................................................................................................ 74
2. Vier stabiele bevindingen over regelovertredend gedrag.................................................74
3. De kern van de zelfcontroletheorie................................................................................... 75
4. Kritieken op de originele versie van de zelfcontroletheorie...............................................76
5. Theoretische herziening.................................................................................................... 77
6. Zelfcontrole als morele manager...................................................................................... 77
7. Zelfcontrole, zelfregulering of normen.. Complexere visies op zelfcontrole......................77
8. Een evaluatie van de zelfcontroletheorie vanuit biosociaal en evolutief perspectief........79
9. Besluit............................................................................................................................... 79
Hoofdstuk 13: Criminal decision-making. Rationele en irrationele beslissingsprocessen.........79
1. Inleiding............................................................................................................................ 79
2. De rationele keuzebenadering van Cornish en Clarke.......................................................80
3. Deterrence theory............................................................................................................. 81
4. De theorie van gepercipieerde afschrikking en diens empirische status...........................82
5. Problemen bij het mensbeeld van de enge versie van de RCT..........................................83
6. De brede versie van de rationele keuzetheorie van Karl-Dieter Opp.................................84
7. Hoe keuzes gemaakt worden. De rol van de gedragseconomie........................................85
8. Het hot-cool keuzeproces en traits versus states..............................................................86
9. Een evaluatie van criminal decision-making vanuit biosociaal en evolutief perspectief. . .86
10. Slotbedenkingen............................................................................................................. 87
Hoofdstuk 14: persoonlijkheid, traits en individuele verschillen...............................................87
1. Inleiding............................................................................................................................ 87
2. De theorie van hans eysenck............................................................................................ 87
3. De constitutionele leertheorie van Wilson en Herrnstein..................................................88
4. Het big-five model en het hexaco-model. Verfijning van de relatie intelligentie en
regelovertredend gedrag...................................................................................................... 90
5. Empathie en prosociaal gedrag......................................................................................... 91
6. Conduct disorder, antisociale persoonlijkheid en criminaliteit..........................................91
7. Psychopathie en betrokkenheid bij ernstige en gewelddadige criminaliteit......................92
8. De dark triad..................................................................................................................... 92
4
