HOOFDSTUK 1: Basisbeginselen van de Belgische
staatsstructuur
Inleiding
Publiek recht = het deel van het recht dat de verhouding tussen burgers
en de overheid regelt, evenals de interne organisatie en bevoegdheden
van overheidsinstanties.
Omvat o.m. volgende rechtstakken:
o Grondwettelijk recht: staatsrecht & administratief recht
o Internationaal publiek recht
o Fiscaal recht
o Europees recht
o Strafrecht
-> Dwingend recht (= bestaat uit regels waar niet van mag worden
afgeweken, zelfs niet bij onderlinge afspraken.)
Privaat recht = het deel van het recht dat de verhouding tussen burgers
onderling regelt.
Omvat o.m. volgende rechtstakken:
o Burgerlijk recht
Familierecht
Contractenrecht
Zakenrecht
…
o Handelrecht
-> Aanvullend recht (= bestaat uit regels die alleen gelden als partijen zelf
geen andere afspraken hebben gemaakt, er mag dus van deze regels
afgeweken worden.)
1
,1. Het beginsel van de scheiding der machten
1.1 Het begrip ‘scheiding der machten’
Art. 33. Alle machten gaan uit van de Natie.
Zij worden uitgeoefend op de wijze bij de Grondwet bepaald.
Het beginsel van de scheiding der machten houdt in dat de
wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht
verdeeld moeten worden over verschillende instanties. (Montesquieu: ‘De
l’esprit’ des lois’).
Deze verschillende machten mogen zich niet moeien met elkaar.
Wanneer de 3 machten door één enkele instantie zouden worden
uitgeoefend, zou dat de deur openzetten voor misbruik door de
machthebbers.
Door het principe van de scheiding der machten te hanteren, kan
men voorkomen dat een staat een totalitair regime wordt.
Federaal niveau
Art. 105. De Koning heeft geen andere macht dan die welke de Grondwet en de bijzondere wetten,
krachtens de Grondwet zelf uitgevaardigd, hem uitdrukkelijk toekennen
Art. 146. Geen rechtbank, geen met eigenlijke rechtspraak belast orgaan kan worden ingesteld dan
krachtens een wet. Geen buitengewone rechtbanken of commissies kunnen, onder welke benaming
ook, in het leven worden geroepen.
Wetgevende macht
- Instantie: federaal parlement + Koning
Federaal parlement: Kamer van volksvertegenwoordigers + Senaat
- Bevoegdheid: wetten maken + controleren uitvoerende macht
Art. 36. De federale wetgevende macht wordt gezamenlijk uitgeoefend door de Koning, de Kamer
van volksvertegenwoordigers en de Senaat.
Uitvoerende macht
- Instantie: federale regering + Koning
Federale regering: federale ministers + staatssecretarissen
- Bevoegdheid: wetten uitvoeren + algemeen beleid van het land
Art. 37. De federale uitvoerende macht, zoals zij door de Grondwet is geregeld, berust bij de
Koning.
2
,3
,Rechterlijke macht
- Instantie: Hoven & rechtbanken
- Bevoegdheid: geschillen beslechten (tussen burgers onderling, maar
ook tussen burgers en de overheid)
Art. 40. De rechterlijke macht wordt uitgeoefend door de hoven en rechtbanken. De arresten en
vonnissen worden in naam des Konings ten uitvoer gelegd.
Regionaal niveau
Art. 115.§ 1. Er is een (Parlement) van de Vlaamse Gemeenschap, (Vlaams (Parlement) genoemd,
en een (Parlement) van de Franse Gemeenschap, waarvan de samenstelling en de werking worden
bepaald door de wet, aangenomen met de in artikel 4, laatste lid, bepaalde meerderheid. Er is een
(Parlement) van de Duitstalige Gemeenschap, waarvan de samenstelling en de werking door de
wet worden bepaald.
Art. 121. § 1. Er is een Regering van de Vlaamse Gemeenschap en een Regering van de Franse
Gemeenschap, waarvan de samenstelling en de werking worden bepaald door de wet, aangenomen
met de in artikel 4, laatste lid, bepaalde meerderheid.
Er is een Regering van de Duitstalige Gemeenschap, waarvan de samenstelling en de werking
door de wet worden bepaald.
§ 2. Onverminderd artikel 137, omvatten de gewestelijke organen bedoeld in artikel 39, voor elk
gewest, een Regering.
Gemeenschappen
- Wetgevende macht
Vlaams Parlement
Frans Gemeenschapsparlement
Duits gemeenschapsparlement
- Uitvoerende macht
Vlaamse Regering
Franse Gemeenschapsregering
Duitse Gemeenschapsregering
Gewesten
- Wetgevende macht
Vlaams Parlement
Brussels Hoofdstedelijk parlement
Waals Gewestparlement
- Uitvoerende macht
Vlaamse Regering
Brusselse Hoofdstedelijke Regering
Waalse Gewestregering
4
,1.2 Een samenwerking der machten
De scheiding der machten = geen strikte scheiding
De scheiding der machten wordt door het Hof van Cassatie beschouwd als een algemeen
rechtsbeginsel.
Elke instantie oefent haar eigen macht uit, volledig afgescheiden
van de andere machten.
Onderlinge verhouding tussen de wetgevende en de uitvoerende macht:
De wetgevende macht maakt de wetgeving, maar het is aan de
uitvoerende macht om deze wetgeving uit te voeren.
Ook is er controle mogelijk: de wetgevende macht controleert de
federale regering.
2. België is een democratische rechtsstaat
2.1 Het begrip ‘democratie’
Art. 33. Alle machten gaan uit van de Natie.
Zij worden uitgeoefend op de wijze bij de Grondwet bepaald
Art. 42. De leden van beide Kamers vertegenwoordigen de Natie en niet enkel degenen die hen
hebben verkozen
Democratie = het volk heeft de macht.
Een systeem waarbij het volk meebeslist.
5
, ! Het is niet mogelijk dat het volk als groep zelf beslissingen neemt.
=> Via verkiezingen duidt het volk personen aan die het volk zullen
vertegenwoordigen.
Beslissingen worden niet genomen door het volk zelf, maar
door de door het volk gekozen vertegenwoordigers.
-> Deze vertegenwoordigers vertegenwoordigen niet
enkel de kiezers, maar het hele volk = representatieve
democratie.
België = parlementaire democratie
In België worden enkel de leden van het parlement rechtsreeks
verkozen.
Het staatshoofd en de ministers worden NIET rechtstreeks door
het volk verkozen.
! Kenmerkend voor een democratie: een beslissing wordt pas genomen,
indien een meerderheid ermee instemt.
2.2 Het begrip ‘rechtsstaat’
Rechtsstaat =
- De regels die democratisch tot stand zijn gekomen, moeten niet alleen
door het volk worden gerespecteerd.
In een rechtsstaat moeten evenzeer de machthebbers bij de
uitoefening van hun macht de rechtsregels respecteren.
- In een rechtsstaat moet de overheid de fundamentele rechten en
vrijheden respecteren.
De fundamentele rechten en vrijheden zijn opgenomen in de
Belgische Grondwet.
=> Alle staatsmachten zijn eraan onderworpenen moeten ze
dus respecteren.
- Wanneer een burger in zijn recht en/of/ vrijheden geschaad wordt, kan hij
dit geschil voorleggen aan een objectief en onafhankelijk rechtscollege.
6
staatsstructuur
Inleiding
Publiek recht = het deel van het recht dat de verhouding tussen burgers
en de overheid regelt, evenals de interne organisatie en bevoegdheden
van overheidsinstanties.
Omvat o.m. volgende rechtstakken:
o Grondwettelijk recht: staatsrecht & administratief recht
o Internationaal publiek recht
o Fiscaal recht
o Europees recht
o Strafrecht
-> Dwingend recht (= bestaat uit regels waar niet van mag worden
afgeweken, zelfs niet bij onderlinge afspraken.)
Privaat recht = het deel van het recht dat de verhouding tussen burgers
onderling regelt.
Omvat o.m. volgende rechtstakken:
o Burgerlijk recht
Familierecht
Contractenrecht
Zakenrecht
…
o Handelrecht
-> Aanvullend recht (= bestaat uit regels die alleen gelden als partijen zelf
geen andere afspraken hebben gemaakt, er mag dus van deze regels
afgeweken worden.)
1
,1. Het beginsel van de scheiding der machten
1.1 Het begrip ‘scheiding der machten’
Art. 33. Alle machten gaan uit van de Natie.
Zij worden uitgeoefend op de wijze bij de Grondwet bepaald.
Het beginsel van de scheiding der machten houdt in dat de
wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht
verdeeld moeten worden over verschillende instanties. (Montesquieu: ‘De
l’esprit’ des lois’).
Deze verschillende machten mogen zich niet moeien met elkaar.
Wanneer de 3 machten door één enkele instantie zouden worden
uitgeoefend, zou dat de deur openzetten voor misbruik door de
machthebbers.
Door het principe van de scheiding der machten te hanteren, kan
men voorkomen dat een staat een totalitair regime wordt.
Federaal niveau
Art. 105. De Koning heeft geen andere macht dan die welke de Grondwet en de bijzondere wetten,
krachtens de Grondwet zelf uitgevaardigd, hem uitdrukkelijk toekennen
Art. 146. Geen rechtbank, geen met eigenlijke rechtspraak belast orgaan kan worden ingesteld dan
krachtens een wet. Geen buitengewone rechtbanken of commissies kunnen, onder welke benaming
ook, in het leven worden geroepen.
Wetgevende macht
- Instantie: federaal parlement + Koning
Federaal parlement: Kamer van volksvertegenwoordigers + Senaat
- Bevoegdheid: wetten maken + controleren uitvoerende macht
Art. 36. De federale wetgevende macht wordt gezamenlijk uitgeoefend door de Koning, de Kamer
van volksvertegenwoordigers en de Senaat.
Uitvoerende macht
- Instantie: federale regering + Koning
Federale regering: federale ministers + staatssecretarissen
- Bevoegdheid: wetten uitvoeren + algemeen beleid van het land
Art. 37. De federale uitvoerende macht, zoals zij door de Grondwet is geregeld, berust bij de
Koning.
2
,3
,Rechterlijke macht
- Instantie: Hoven & rechtbanken
- Bevoegdheid: geschillen beslechten (tussen burgers onderling, maar
ook tussen burgers en de overheid)
Art. 40. De rechterlijke macht wordt uitgeoefend door de hoven en rechtbanken. De arresten en
vonnissen worden in naam des Konings ten uitvoer gelegd.
Regionaal niveau
Art. 115.§ 1. Er is een (Parlement) van de Vlaamse Gemeenschap, (Vlaams (Parlement) genoemd,
en een (Parlement) van de Franse Gemeenschap, waarvan de samenstelling en de werking worden
bepaald door de wet, aangenomen met de in artikel 4, laatste lid, bepaalde meerderheid. Er is een
(Parlement) van de Duitstalige Gemeenschap, waarvan de samenstelling en de werking door de
wet worden bepaald.
Art. 121. § 1. Er is een Regering van de Vlaamse Gemeenschap en een Regering van de Franse
Gemeenschap, waarvan de samenstelling en de werking worden bepaald door de wet, aangenomen
met de in artikel 4, laatste lid, bepaalde meerderheid.
Er is een Regering van de Duitstalige Gemeenschap, waarvan de samenstelling en de werking
door de wet worden bepaald.
§ 2. Onverminderd artikel 137, omvatten de gewestelijke organen bedoeld in artikel 39, voor elk
gewest, een Regering.
Gemeenschappen
- Wetgevende macht
Vlaams Parlement
Frans Gemeenschapsparlement
Duits gemeenschapsparlement
- Uitvoerende macht
Vlaamse Regering
Franse Gemeenschapsregering
Duitse Gemeenschapsregering
Gewesten
- Wetgevende macht
Vlaams Parlement
Brussels Hoofdstedelijk parlement
Waals Gewestparlement
- Uitvoerende macht
Vlaamse Regering
Brusselse Hoofdstedelijke Regering
Waalse Gewestregering
4
,1.2 Een samenwerking der machten
De scheiding der machten = geen strikte scheiding
De scheiding der machten wordt door het Hof van Cassatie beschouwd als een algemeen
rechtsbeginsel.
Elke instantie oefent haar eigen macht uit, volledig afgescheiden
van de andere machten.
Onderlinge verhouding tussen de wetgevende en de uitvoerende macht:
De wetgevende macht maakt de wetgeving, maar het is aan de
uitvoerende macht om deze wetgeving uit te voeren.
Ook is er controle mogelijk: de wetgevende macht controleert de
federale regering.
2. België is een democratische rechtsstaat
2.1 Het begrip ‘democratie’
Art. 33. Alle machten gaan uit van de Natie.
Zij worden uitgeoefend op de wijze bij de Grondwet bepaald
Art. 42. De leden van beide Kamers vertegenwoordigen de Natie en niet enkel degenen die hen
hebben verkozen
Democratie = het volk heeft de macht.
Een systeem waarbij het volk meebeslist.
5
, ! Het is niet mogelijk dat het volk als groep zelf beslissingen neemt.
=> Via verkiezingen duidt het volk personen aan die het volk zullen
vertegenwoordigen.
Beslissingen worden niet genomen door het volk zelf, maar
door de door het volk gekozen vertegenwoordigers.
-> Deze vertegenwoordigers vertegenwoordigen niet
enkel de kiezers, maar het hele volk = representatieve
democratie.
België = parlementaire democratie
In België worden enkel de leden van het parlement rechtsreeks
verkozen.
Het staatshoofd en de ministers worden NIET rechtstreeks door
het volk verkozen.
! Kenmerkend voor een democratie: een beslissing wordt pas genomen,
indien een meerderheid ermee instemt.
2.2 Het begrip ‘rechtsstaat’
Rechtsstaat =
- De regels die democratisch tot stand zijn gekomen, moeten niet alleen
door het volk worden gerespecteerd.
In een rechtsstaat moeten evenzeer de machthebbers bij de
uitoefening van hun macht de rechtsregels respecteren.
- In een rechtsstaat moet de overheid de fundamentele rechten en
vrijheden respecteren.
De fundamentele rechten en vrijheden zijn opgenomen in de
Belgische Grondwet.
=> Alle staatsmachten zijn eraan onderworpenen moeten ze
dus respecteren.
- Wanneer een burger in zijn recht en/of/ vrijheden geschaad wordt, kan hij
dit geschil voorleggen aan een objectief en onafhankelijk rechtscollege.
6
