2024-
2025
Ethisch
ondernemen
BEDRIJFSMANAGEMENT AHS
,Ethisch ondernemen
Inhoudsopgave
Inleiding........................................................................................................ 5
Marktplaats vroeger vs. Nu.........................................................................................5
Commodificatie........................................................................................................... 5
Regels van de markt.................................................................................................... 5
Ethiek als vorm van verzet..........................................................................................5
Gebrek aan ons economisch denken...........................................................................6
Schadelijke gevolgen van ons economisch model zijn:................................................6
Systeemdenken.............................................................................................6
Instorting van Rana Plaza in Bangladesh.....................................................................6
Ongelijkheid.................................................................................................. 7
ongelijkheid................................................................................................................. 7
Carbon Billionaires...................................................................................................... 7
Vermogen en ongelijkheden in België.........................................................................7
Ongelijkheid en macht................................................................................................ 8
Conclusie..................................................................................................................... 8
Armoede......................................................................................................................... 8
Wat is armoede?.......................................................................................................... 8
Welke armoede grens?................................................................................................8
Armoede en de morele schaamteloosheid ervan.........................................................8
Armoede als een systemische keuze...........................................................................9
Een verschil in productiviteit.......................................................................................9
Armoede als onderdeel van de globale economie.......................................................9
Spanning tussen arbeid en kapitaal..........................................................................10
Honger in de wereld...................................................................................................... 10
Honger is opnieuw aan het stijgen............................................................................10
Honger volgens VN.................................................................................................... 10
Voedselonzekerheid................................................................................................... 10
Honger in een wereld van overproductie...................................................................11
Conclusie................................................................................................................... 11
Gigantisme?.............................................................................................................. 11
Gigantisme bij bedrijven?.......................................................................................... 11
Gigantisme in de maatschappij?...............................................................................11
Gigantisme en concentratie.......................................................................................... 11
Gigantisme en concentratie......................................................................................11
Concentratie en macht.............................................................................................. 12
Gevolgen van gigantisme op de economie...................................................................12
Concurrentie en monopolie.......................................................................................12
Marktmacht en winstmarges.....................................................................................12
Gigantisme en innovatie............................................................................................... 13
Waar komt innovatie vandaan?.................................................................................13
De ondernemende staat............................................................................................ 13
Afname innovatie?........................................................................................................ 13
De farmaceutische industrie......................................................................................13
1
,Ethisch ondernemen
Waar ontstaat innovatie?........................................................................................... 13
Voorbeeld: antibiotica crisis.......................................................................................14
Voorbeeld: patenten belemmeren innovatie..............................................................14
Afname innovatie: besluit.......................................................................................... 14
Outro gigantisme....................................................................................................... 14
Platformkapitalisme en de gig economie.......................................................14
Lage rentes en financialisering van de economie.........................................................15
Vier decennia dalende rente......................................................................................15
Verzadigde markt...................................................................................................... 15
Wat is de invloed van lage rentes?............................................................................15
Disruptie.................................................................................................................... 15
Financialisering van de economie..............................................................................15
Waardecreatie en waarde-onttrekking.......................................................................15
Platformkapitalisme...................................................................................................... 16
Platform kapitalisme.................................................................................................. 16
Jarenlang zonder winst.............................................................................................. 16
Platform kapitalisme en arbeid..................................................................................16
Britse arbeidseconoom Guy Standing over ‘corruption of capitalism’ &
platformkapitalisme................................................................................................... 16
De gig economie........................................................................................................... 17
De gig economie....................................................................................................... 17
De gig economie en arbeid........................................................................................ 17
AI en gig economie.................................................................................................... 17
Een historische parallel: Luddisme............................................................................17
AI en de toekomst van werk......................................................................................18
Klimaatverandering......................................................................................18
Inleiding: wat is klimaatverandering.............................................................................18
Groene economie?.................................................................................................... 18
Holoceen vs. Antropoceen......................................................................................... 18
Groene groei en decoupling..........................................................................................18
Groene groei?............................................................................................................ 18
Is groene groei een mythe?..........................................................................................19
Decoupling ontkracht................................................................................................ 19
Duurzame groei?....................................................................................................... 20
Duurzame groei en greenwashing.............................................................................20
Greenwashing: hoe doen de grootste bedrijven het?................................................21
Duurzame groei?....................................................................................................... 21
Conclusie duurzame groei......................................................................................... 21
Degrowth...................................................................................................................... 21
Voorbij de focus op ‘groei’......................................................................................... 21
Degrowth en welvaart?.............................................................................................. 22
Principles of Degrowth............................................................................................... 22
To degrow or not to degrow?.....................................................................................23
Een systemische blik op klimaatverandering................................................................23
De ecologische problematiek systemisch bekeken....................................................23
Erik swyngedouw over de kern van het probleem.....................................................23
Erik Swyngedouw: conclusie......................................................................................24
2
,Ethisch ondernemen
Conlusie........................................................................................................................ 24
Welke soort samenleving en economie willen we?....................................................24
Geweld en verzet.........................................................................................25
Wat is geweld?.......................................................................................................... 25
Johan galtung en de 3 soorten van geweld................................................................26
Direct geweld:........................................................................................................... 26
Structureel geweld:................................................................................................... 26
Cultureel geweld....................................................................................................... 26
Relatie tussen verschillende vormen van geweld......................................................26
Een kritische blik op geweld.........................................................................................27
Zizek en de kritiek van geweld..................................................................................27
Zizek over de legimiteit van geweld..........................................................................27
Gewelddadig of geweldloos verzet?..............................................................................27
Voorbeeld: actie en protest.......................................................................................27
Wat als het misgaat? Viesies op kwaad en vergeving?.................................................27
En als het misgaat?................................................................................................... 27
Diabolisering............................................................................................................. 27
Banalisering.............................................................................................................. 28
Ethisering.................................................................................................................. 28
Fragmentatie en zelfbedrog.......................................................................................28
Vergeving.................................................................................................................. 28
MVO en coöperatief ondernemen..................................................................29
Inleiding: kapitalistisch realisme en TINA (‘there is no alternative’)..........................29
Kapitalisme kraakt..................................................................................................... 29
Maatschappelijk verantwoord ondernemen?.................................................................29
De 3 p’s van verantwoord ondernemen.....................................................................30
Waard gedreven ondernemen......................................................................................30
Triodos bank.............................................................................................................. 30
https://www.youtube.com/watch?v=8sqwy_3WONY (herbekijken.............................30
Wonky food................................................................................................................ 30
Sociaal ondernemen..................................................................................................... 30
Mobiele scholen en streetwize...................................................................................30
Coöperatief ondernemen..............................................................................................31
Wat is een coöperatie................................................................................................ 31
Werkerscoöperatie.................................................................................................... 31
Coöperatief ondernemen: kernprincipes....................................................................31
Belangrijke voordelen van dit model voor werkers....................................................32
Belangrijke maatschappelijk voordelen van dit model...............................................32
Belangrijke verschillen met huidige systeem............................................................32
Soorten coöperatieven.............................................................................................. 32
Democratiseren van de economie?...............................................................................33
Post-kapitalisme........................................................................................................ 33
Kwetsbaarheid als kracht.............................................................................33
Inleiding: Brown over verbinding..................................................................................33
3
,Ethisch ondernemen
Onderzoek Brown...................................................................................................... 33
Resultaat van haar onderzoek...................................................................................33
De wholehearted en kwetsbaarheid..............................................................................33
Eigenschappen van de Wholehearted.......................................................................33
Kwetsbaarheid........................................................................................................... 34
Kwetsbaarheid als sleutel tot intimiteit.....................................................................34
Paradox van de kwetsbaarheid..................................................................................34
Negatieve omgang met kwetsbaarheid........................................................................34
Verdringen en verdoven............................................................................................ 34
Onzekere zeker maken.............................................................................................. 34
Schuld geven............................................................................................................. 34
Perfectioneren........................................................................................................... 34
Doen alsof................................................................................................................. 35
Kwetsbaarheid als kracht..............................................................................................35
De moed om onszelf echt te tonen............................................................................35
Om te durven springen en graag te zien met heel ons hart, ook al is er geen garantie
.................................................................................................................................. 35
Om vreugde en dankbaarheid te beoefenen, ook op moeilijke momenten................35
Om te geloven dat we goed genoeg zijn...................................................................35
Kwetsbaarheid als kracht.......................................................................................... 35
Kwetsbaarheid is dus niet:........................................................................................35
De keuze voor kwetsbaarheid...................................................................................35
Kwetsbaarheid en verbinding aks zijnskwaliteit............................................................35
Verbinding................................................................................................................. 35
Kwetsbaarheid en verbinding als zijnskwaliteit.........................................................35
Aandacht en overdaad..................................................................................36
Overdaad...................................................................................................................... 36
Een wereld van overdaad............................................................................................. 36
Een wereld van overdaad?........................................................................................36
Verslaafd aan prikkels............................................................................................... 36
Aandacht en gewoontes............................................................................................ 36
The social dillema...................................................................................................... 37
De vermoeide samenleving.......................................................................................... 37
De vermoeide samenleving: multitasken..................................................................37
De vermoeide samenleving: hyperaandacht.............................................................37
De vermoeide samenleving: reproductie...................................................................37
Effecten van overdaad op ons leven..........................................................................38
Contemplatie................................................................................................................ 38
Contemplatie............................................................................................................. 38
Aandacht en contemplatie vandaag..........................................................................38
Aandacht en contemplatie als zijnskwaliteit.................................................................38
Aandacht en contemplatie als zijnskwaliteit..............................................................38
Eenzaamheid en psychisch welzijn................................................................39
Eenzaamheid en isolatie............................................................................................... 39
Verschil tussen sociale en emotionele eenzaamheid.................................................39
Eenzaamheid in België.............................................................................................. 39
4
,Ethisch ondernemen
Eenzaamheid en stabiele relaties..............................................................................39
Eenzaamheid en geluk?............................................................................................. 39
Evoluties eenzaamheid en connectie?.......................................................................40
Individualisme en eenzaamheid................................................................................40
Psychisch welzijn.......................................................................................................... 40
Psychisch welzijn in Belgïe........................................................................................40
Psychisch welzijn bij jongeren...................................................................................40
Psychisch welzijn en arbeid.......................................................................................40
Psychisch welzijn en medicatie..................................................................................41
Eenzaamheid en internalisering van lijden................................................................41
Psychisch welzijn zit niet (alleen) in je hoofd.............................................................41
De burn-out samenleving.............................................................................................41
Het prestatiesubject: de prestatiemaatschappij........................................................41
Het prestatiesubject: zelfoptimalisatie......................................................................41
Het prestatiesubject: zelfuitbuiting............................................................................41
Het prestatiesubject: zelfuitbuiting als vrijheid..........................................................42
Het prestatiesubject: burn-out...................................................................................42
Het prestatiesubject: depressie.................................................................................42
Disciplinair vs. Prestatie............................................................................................ 43
Vertragen...................................................................................................................... 43
Vertragen en reflecteren als zijnskwaliteit.................................................................43
Inleiding
Marktplaats vroeger vs. Nu
Alles en overal is een marktplaats, er is geen ontkomen aan.
Het marktgebeuren beïnvloedt alle aspecten van ons leven, van onderwijs en zorg tot
relaties en werk-privébalans.
Commodificatie
Steeds meer menselijke handelingen worden in geldwaarde uitgedrukt, in plaats van
in intrinsieke waarde. Alles wordt een product: commodificatie.
Michael Sandel waarschuwt voor het gevaar van verloedering wanneer menselijke
relaties worden gereduceerd tot transacties en wanneer de waardevolle aspecten van
het leven worden behandeld als koopwaar.
Regels van de markt
o Vraag en aanbod: Prijs bepaald door vraag en aanbod.
o ROI: Rendement op investeringen.
o Eerst komt, eerst maalt: Wie eerst komt, krijgt eerst.
o Trickle-down: Welvaart stroomt naar de lagere klassen.
o Groeimantra: Continue economische groei is essentieel.
o Meritocratie: Succes komt door talent en verdiensten.
o Nut: Waarde gemeten aan nut of voordelen.
Ethiek als vorm van verzet
5
,Ethisch ondernemen
Ethiek als verzet begint met het durven stellen van vragen, zoals:
o Is de juiste prijs echt eerlijk?
o Welke return is gewenst? Gedeelde waarde?
o Wat doen we met degenen die buitengesloten worden?
o Wat maakt een samenleving compleet?
o Welke waarden stellen we centraal?
Gebrek aan ons economisch denken
Ons economische model gaat uit van onvolledige vooronderstellingen, zoals:
o Iedereen heeft geld.
o Huishoudelijk werk wordt niet erkend.
o Alles wordt in geld uitgedrukt.
o Hard werken wordt altijd beloond.
o De mens heeft enkel geld nodig om in zijn behoeften te voorzien.
o Het is een simpel spel van vraag en aanbod.
o Het is slechts een spel.
o Concurrentie creëert innovatie.
Deze aannames negeren vaak complexiteit en ongelijkheden in de werkelijkheid.
Schadelijke gevolgen van ons economisch model zijn:
o Groeiende kloof tussen arm en rijk.
o Loonkloof tussen mannen en vrouwen.
o Focus op nut en efficiëntie, ten koste van waarden.
o Verwaarlozing van zorg, liefde, en eerlijkheid.
o Stress, faalangst, en burn-out.
o Uitbuiting van goedkope arbeidskrachten.
o Uitputting van bronnen en vervuiling.
o Klimaatsverandering door broeikaseffect.
Systeemdenken
Systeemdenken richt zich op het geheel in plaats van afzonderlijke delen, en kijkt
naar de interactie tussen onderdelen van een systeem.
Het benadrukt terugkoppeling en complexiteit, in plaats van simpele oorzaak-
gevolgrelaties.
Het is een manier om de complexe werkelijkheid te begrijpen en te beheersen.
Instorting van Rana Plaza in Bangladesh
6
, Ethisch ondernemen
De instorting van Rana Plaza in Bangladesh, waarbij 1.134 mensen omkwamen, werd
veroorzaakt door:
o Slechte bouwomstandigheden en structurele gebreken.
o Het gebruik van ondermaats materiaal.
o Aanpassingen zonder de juiste versterking.
Diepere oorzaken van de Rana Plaza-ramp zijn:
o Corruptie: Onvoldoende toezicht en verantwoordelijkheid.
o Sweatshops: Exploitatie van arbeiders in onveilige omstandigheden.
o Lage loonlanden: Productie voor lage kosten en weinig regelgeving.
o Kledingindustrie en Fast fashion: Focus op snelle productie en lage kosten.
o Globale economie: Winst voorop, ten koste van arbeiders.
o Kolonialisme en kapitalisme: Historische uitbuiting en nadruk op
winstmaximalisatie.
Systeemdenken richt zich op het geheel in plaats van op afzonderlijke onderdelen,
door te kijken naar de interactie tussen deelsystemen (zoals politiek, economie,
ecologie). Het vereist een holistische benadering, waarbij niet alleen de onderdelen,
maar ook de wisselwerking en hun rol in het geheel centraal staan.
Ongelijkheid
De rijkste 1% bezit 43% van de wereldrijkdom, en de kloof groeit. 2.153 miljardairs
bezitten meer dan 60% van de wereldbevolking.
ongelijkheid
De afgelopen 10 jaar verdubbelde het aantal miljardairs, terwijl de armsten
nauwelijks profiteerden. Bijna de helft van de wereldbevolking leeft van minder dan
vijf dollar per dag.
Carbon Billionaires
Recent Oxfam-onderzoek toont aan dat:
o De rijkste miljardairs een miljoen keer meer CO2 uitstoten dan de
gemiddelde persoon.
o De rijkste 1% twee keer zoveel uitstoot veroorzaakt als de armste 50%.
o Tegen 2030 zal hun CO2-voetafdruk 30 keer groter zijn dan wat het 1,5°C-
doel van het Parijse Klimaatakkoord toestaat.
Vermogen en ongelijkheden in België
In België is er geen vermogenskadaster,
dus de cijfers over ongelijkheid zijn vaak
gebaseerd op enquêtes. Reële
ongelijkheid is waarschijnlijk groter:
De rijkste 1% bezit 24% van het
vermogen.
De rijkste 10% bezit 54%.
7
2025
Ethisch
ondernemen
BEDRIJFSMANAGEMENT AHS
,Ethisch ondernemen
Inhoudsopgave
Inleiding........................................................................................................ 5
Marktplaats vroeger vs. Nu.........................................................................................5
Commodificatie........................................................................................................... 5
Regels van de markt.................................................................................................... 5
Ethiek als vorm van verzet..........................................................................................5
Gebrek aan ons economisch denken...........................................................................6
Schadelijke gevolgen van ons economisch model zijn:................................................6
Systeemdenken.............................................................................................6
Instorting van Rana Plaza in Bangladesh.....................................................................6
Ongelijkheid.................................................................................................. 7
ongelijkheid................................................................................................................. 7
Carbon Billionaires...................................................................................................... 7
Vermogen en ongelijkheden in België.........................................................................7
Ongelijkheid en macht................................................................................................ 8
Conclusie..................................................................................................................... 8
Armoede......................................................................................................................... 8
Wat is armoede?.......................................................................................................... 8
Welke armoede grens?................................................................................................8
Armoede en de morele schaamteloosheid ervan.........................................................8
Armoede als een systemische keuze...........................................................................9
Een verschil in productiviteit.......................................................................................9
Armoede als onderdeel van de globale economie.......................................................9
Spanning tussen arbeid en kapitaal..........................................................................10
Honger in de wereld...................................................................................................... 10
Honger is opnieuw aan het stijgen............................................................................10
Honger volgens VN.................................................................................................... 10
Voedselonzekerheid................................................................................................... 10
Honger in een wereld van overproductie...................................................................11
Conclusie................................................................................................................... 11
Gigantisme?.............................................................................................................. 11
Gigantisme bij bedrijven?.......................................................................................... 11
Gigantisme in de maatschappij?...............................................................................11
Gigantisme en concentratie.......................................................................................... 11
Gigantisme en concentratie......................................................................................11
Concentratie en macht.............................................................................................. 12
Gevolgen van gigantisme op de economie...................................................................12
Concurrentie en monopolie.......................................................................................12
Marktmacht en winstmarges.....................................................................................12
Gigantisme en innovatie............................................................................................... 13
Waar komt innovatie vandaan?.................................................................................13
De ondernemende staat............................................................................................ 13
Afname innovatie?........................................................................................................ 13
De farmaceutische industrie......................................................................................13
1
,Ethisch ondernemen
Waar ontstaat innovatie?........................................................................................... 13
Voorbeeld: antibiotica crisis.......................................................................................14
Voorbeeld: patenten belemmeren innovatie..............................................................14
Afname innovatie: besluit.......................................................................................... 14
Outro gigantisme....................................................................................................... 14
Platformkapitalisme en de gig economie.......................................................14
Lage rentes en financialisering van de economie.........................................................15
Vier decennia dalende rente......................................................................................15
Verzadigde markt...................................................................................................... 15
Wat is de invloed van lage rentes?............................................................................15
Disruptie.................................................................................................................... 15
Financialisering van de economie..............................................................................15
Waardecreatie en waarde-onttrekking.......................................................................15
Platformkapitalisme...................................................................................................... 16
Platform kapitalisme.................................................................................................. 16
Jarenlang zonder winst.............................................................................................. 16
Platform kapitalisme en arbeid..................................................................................16
Britse arbeidseconoom Guy Standing over ‘corruption of capitalism’ &
platformkapitalisme................................................................................................... 16
De gig economie........................................................................................................... 17
De gig economie....................................................................................................... 17
De gig economie en arbeid........................................................................................ 17
AI en gig economie.................................................................................................... 17
Een historische parallel: Luddisme............................................................................17
AI en de toekomst van werk......................................................................................18
Klimaatverandering......................................................................................18
Inleiding: wat is klimaatverandering.............................................................................18
Groene economie?.................................................................................................... 18
Holoceen vs. Antropoceen......................................................................................... 18
Groene groei en decoupling..........................................................................................18
Groene groei?............................................................................................................ 18
Is groene groei een mythe?..........................................................................................19
Decoupling ontkracht................................................................................................ 19
Duurzame groei?....................................................................................................... 20
Duurzame groei en greenwashing.............................................................................20
Greenwashing: hoe doen de grootste bedrijven het?................................................21
Duurzame groei?....................................................................................................... 21
Conclusie duurzame groei......................................................................................... 21
Degrowth...................................................................................................................... 21
Voorbij de focus op ‘groei’......................................................................................... 21
Degrowth en welvaart?.............................................................................................. 22
Principles of Degrowth............................................................................................... 22
To degrow or not to degrow?.....................................................................................23
Een systemische blik op klimaatverandering................................................................23
De ecologische problematiek systemisch bekeken....................................................23
Erik swyngedouw over de kern van het probleem.....................................................23
Erik Swyngedouw: conclusie......................................................................................24
2
,Ethisch ondernemen
Conlusie........................................................................................................................ 24
Welke soort samenleving en economie willen we?....................................................24
Geweld en verzet.........................................................................................25
Wat is geweld?.......................................................................................................... 25
Johan galtung en de 3 soorten van geweld................................................................26
Direct geweld:........................................................................................................... 26
Structureel geweld:................................................................................................... 26
Cultureel geweld....................................................................................................... 26
Relatie tussen verschillende vormen van geweld......................................................26
Een kritische blik op geweld.........................................................................................27
Zizek en de kritiek van geweld..................................................................................27
Zizek over de legimiteit van geweld..........................................................................27
Gewelddadig of geweldloos verzet?..............................................................................27
Voorbeeld: actie en protest.......................................................................................27
Wat als het misgaat? Viesies op kwaad en vergeving?.................................................27
En als het misgaat?................................................................................................... 27
Diabolisering............................................................................................................. 27
Banalisering.............................................................................................................. 28
Ethisering.................................................................................................................. 28
Fragmentatie en zelfbedrog.......................................................................................28
Vergeving.................................................................................................................. 28
MVO en coöperatief ondernemen..................................................................29
Inleiding: kapitalistisch realisme en TINA (‘there is no alternative’)..........................29
Kapitalisme kraakt..................................................................................................... 29
Maatschappelijk verantwoord ondernemen?.................................................................29
De 3 p’s van verantwoord ondernemen.....................................................................30
Waard gedreven ondernemen......................................................................................30
Triodos bank.............................................................................................................. 30
https://www.youtube.com/watch?v=8sqwy_3WONY (herbekijken.............................30
Wonky food................................................................................................................ 30
Sociaal ondernemen..................................................................................................... 30
Mobiele scholen en streetwize...................................................................................30
Coöperatief ondernemen..............................................................................................31
Wat is een coöperatie................................................................................................ 31
Werkerscoöperatie.................................................................................................... 31
Coöperatief ondernemen: kernprincipes....................................................................31
Belangrijke voordelen van dit model voor werkers....................................................32
Belangrijke maatschappelijk voordelen van dit model...............................................32
Belangrijke verschillen met huidige systeem............................................................32
Soorten coöperatieven.............................................................................................. 32
Democratiseren van de economie?...............................................................................33
Post-kapitalisme........................................................................................................ 33
Kwetsbaarheid als kracht.............................................................................33
Inleiding: Brown over verbinding..................................................................................33
3
,Ethisch ondernemen
Onderzoek Brown...................................................................................................... 33
Resultaat van haar onderzoek...................................................................................33
De wholehearted en kwetsbaarheid..............................................................................33
Eigenschappen van de Wholehearted.......................................................................33
Kwetsbaarheid........................................................................................................... 34
Kwetsbaarheid als sleutel tot intimiteit.....................................................................34
Paradox van de kwetsbaarheid..................................................................................34
Negatieve omgang met kwetsbaarheid........................................................................34
Verdringen en verdoven............................................................................................ 34
Onzekere zeker maken.............................................................................................. 34
Schuld geven............................................................................................................. 34
Perfectioneren........................................................................................................... 34
Doen alsof................................................................................................................. 35
Kwetsbaarheid als kracht..............................................................................................35
De moed om onszelf echt te tonen............................................................................35
Om te durven springen en graag te zien met heel ons hart, ook al is er geen garantie
.................................................................................................................................. 35
Om vreugde en dankbaarheid te beoefenen, ook op moeilijke momenten................35
Om te geloven dat we goed genoeg zijn...................................................................35
Kwetsbaarheid als kracht.......................................................................................... 35
Kwetsbaarheid is dus niet:........................................................................................35
De keuze voor kwetsbaarheid...................................................................................35
Kwetsbaarheid en verbinding aks zijnskwaliteit............................................................35
Verbinding................................................................................................................. 35
Kwetsbaarheid en verbinding als zijnskwaliteit.........................................................35
Aandacht en overdaad..................................................................................36
Overdaad...................................................................................................................... 36
Een wereld van overdaad............................................................................................. 36
Een wereld van overdaad?........................................................................................36
Verslaafd aan prikkels............................................................................................... 36
Aandacht en gewoontes............................................................................................ 36
The social dillema...................................................................................................... 37
De vermoeide samenleving.......................................................................................... 37
De vermoeide samenleving: multitasken..................................................................37
De vermoeide samenleving: hyperaandacht.............................................................37
De vermoeide samenleving: reproductie...................................................................37
Effecten van overdaad op ons leven..........................................................................38
Contemplatie................................................................................................................ 38
Contemplatie............................................................................................................. 38
Aandacht en contemplatie vandaag..........................................................................38
Aandacht en contemplatie als zijnskwaliteit.................................................................38
Aandacht en contemplatie als zijnskwaliteit..............................................................38
Eenzaamheid en psychisch welzijn................................................................39
Eenzaamheid en isolatie............................................................................................... 39
Verschil tussen sociale en emotionele eenzaamheid.................................................39
Eenzaamheid in België.............................................................................................. 39
4
,Ethisch ondernemen
Eenzaamheid en stabiele relaties..............................................................................39
Eenzaamheid en geluk?............................................................................................. 39
Evoluties eenzaamheid en connectie?.......................................................................40
Individualisme en eenzaamheid................................................................................40
Psychisch welzijn.......................................................................................................... 40
Psychisch welzijn in Belgïe........................................................................................40
Psychisch welzijn bij jongeren...................................................................................40
Psychisch welzijn en arbeid.......................................................................................40
Psychisch welzijn en medicatie..................................................................................41
Eenzaamheid en internalisering van lijden................................................................41
Psychisch welzijn zit niet (alleen) in je hoofd.............................................................41
De burn-out samenleving.............................................................................................41
Het prestatiesubject: de prestatiemaatschappij........................................................41
Het prestatiesubject: zelfoptimalisatie......................................................................41
Het prestatiesubject: zelfuitbuiting............................................................................41
Het prestatiesubject: zelfuitbuiting als vrijheid..........................................................42
Het prestatiesubject: burn-out...................................................................................42
Het prestatiesubject: depressie.................................................................................42
Disciplinair vs. Prestatie............................................................................................ 43
Vertragen...................................................................................................................... 43
Vertragen en reflecteren als zijnskwaliteit.................................................................43
Inleiding
Marktplaats vroeger vs. Nu
Alles en overal is een marktplaats, er is geen ontkomen aan.
Het marktgebeuren beïnvloedt alle aspecten van ons leven, van onderwijs en zorg tot
relaties en werk-privébalans.
Commodificatie
Steeds meer menselijke handelingen worden in geldwaarde uitgedrukt, in plaats van
in intrinsieke waarde. Alles wordt een product: commodificatie.
Michael Sandel waarschuwt voor het gevaar van verloedering wanneer menselijke
relaties worden gereduceerd tot transacties en wanneer de waardevolle aspecten van
het leven worden behandeld als koopwaar.
Regels van de markt
o Vraag en aanbod: Prijs bepaald door vraag en aanbod.
o ROI: Rendement op investeringen.
o Eerst komt, eerst maalt: Wie eerst komt, krijgt eerst.
o Trickle-down: Welvaart stroomt naar de lagere klassen.
o Groeimantra: Continue economische groei is essentieel.
o Meritocratie: Succes komt door talent en verdiensten.
o Nut: Waarde gemeten aan nut of voordelen.
Ethiek als vorm van verzet
5
,Ethisch ondernemen
Ethiek als verzet begint met het durven stellen van vragen, zoals:
o Is de juiste prijs echt eerlijk?
o Welke return is gewenst? Gedeelde waarde?
o Wat doen we met degenen die buitengesloten worden?
o Wat maakt een samenleving compleet?
o Welke waarden stellen we centraal?
Gebrek aan ons economisch denken
Ons economische model gaat uit van onvolledige vooronderstellingen, zoals:
o Iedereen heeft geld.
o Huishoudelijk werk wordt niet erkend.
o Alles wordt in geld uitgedrukt.
o Hard werken wordt altijd beloond.
o De mens heeft enkel geld nodig om in zijn behoeften te voorzien.
o Het is een simpel spel van vraag en aanbod.
o Het is slechts een spel.
o Concurrentie creëert innovatie.
Deze aannames negeren vaak complexiteit en ongelijkheden in de werkelijkheid.
Schadelijke gevolgen van ons economisch model zijn:
o Groeiende kloof tussen arm en rijk.
o Loonkloof tussen mannen en vrouwen.
o Focus op nut en efficiëntie, ten koste van waarden.
o Verwaarlozing van zorg, liefde, en eerlijkheid.
o Stress, faalangst, en burn-out.
o Uitbuiting van goedkope arbeidskrachten.
o Uitputting van bronnen en vervuiling.
o Klimaatsverandering door broeikaseffect.
Systeemdenken
Systeemdenken richt zich op het geheel in plaats van afzonderlijke delen, en kijkt
naar de interactie tussen onderdelen van een systeem.
Het benadrukt terugkoppeling en complexiteit, in plaats van simpele oorzaak-
gevolgrelaties.
Het is een manier om de complexe werkelijkheid te begrijpen en te beheersen.
Instorting van Rana Plaza in Bangladesh
6
, Ethisch ondernemen
De instorting van Rana Plaza in Bangladesh, waarbij 1.134 mensen omkwamen, werd
veroorzaakt door:
o Slechte bouwomstandigheden en structurele gebreken.
o Het gebruik van ondermaats materiaal.
o Aanpassingen zonder de juiste versterking.
Diepere oorzaken van de Rana Plaza-ramp zijn:
o Corruptie: Onvoldoende toezicht en verantwoordelijkheid.
o Sweatshops: Exploitatie van arbeiders in onveilige omstandigheden.
o Lage loonlanden: Productie voor lage kosten en weinig regelgeving.
o Kledingindustrie en Fast fashion: Focus op snelle productie en lage kosten.
o Globale economie: Winst voorop, ten koste van arbeiders.
o Kolonialisme en kapitalisme: Historische uitbuiting en nadruk op
winstmaximalisatie.
Systeemdenken richt zich op het geheel in plaats van op afzonderlijke onderdelen,
door te kijken naar de interactie tussen deelsystemen (zoals politiek, economie,
ecologie). Het vereist een holistische benadering, waarbij niet alleen de onderdelen,
maar ook de wisselwerking en hun rol in het geheel centraal staan.
Ongelijkheid
De rijkste 1% bezit 43% van de wereldrijkdom, en de kloof groeit. 2.153 miljardairs
bezitten meer dan 60% van de wereldbevolking.
ongelijkheid
De afgelopen 10 jaar verdubbelde het aantal miljardairs, terwijl de armsten
nauwelijks profiteerden. Bijna de helft van de wereldbevolking leeft van minder dan
vijf dollar per dag.
Carbon Billionaires
Recent Oxfam-onderzoek toont aan dat:
o De rijkste miljardairs een miljoen keer meer CO2 uitstoten dan de
gemiddelde persoon.
o De rijkste 1% twee keer zoveel uitstoot veroorzaakt als de armste 50%.
o Tegen 2030 zal hun CO2-voetafdruk 30 keer groter zijn dan wat het 1,5°C-
doel van het Parijse Klimaatakkoord toestaat.
Vermogen en ongelijkheden in België
In België is er geen vermogenskadaster,
dus de cijfers over ongelijkheid zijn vaak
gebaseerd op enquêtes. Reële
ongelijkheid is waarschijnlijk groter:
De rijkste 1% bezit 24% van het
vermogen.
De rijkste 10% bezit 54%.
7
