Grondtrekken van het Nederlandse
strafrecht
Grondtrekken van het Nederlandse strafrecht......................................................1
Hoofdstuk 1, Inleiding......................................................................................... 1
Hoofdstuk 2, Inleiding materieel strafrecht........................................................3
Hoofdstuk 3, Opzet en schuld............................................................................. 7
Hoofdstuk 4, Strafuitsluitingsgronden..............................................................10
Hoofdstuk 5, Poging en voorbereiding..............................................................13
Hoofdstuk 6, Deelneming.................................................................................17
Hoofdstuk 7, Inleiding strafprocesrecht............................................................21
Hoofdstuk 8, Het voorbereidend onderzoek.....................................................26
Hoofdstuk 9, Vervolging....................................................................................33
Hoofdstuk 10, Het onderzoek ter terechtzitting................................................37
Hoofdstuk 11, het rechterlijk beslissingsschema..............................................44
Hoofdstuk 12, Bewijsrecht................................................................................45
Hoofdstuk 13, Straffen en maatregelen............................................................50
Hoofdstuk 14, Rechtsmiddelen.........................................................................55
Hoofdstuk 15, Mensenrechten en strafrecht.....................................................61
Hoofdstuk 16, Strafrechtelijke rechtsvinding....................................................63
Hoofdstuk 1, Inleiding
1.2 Plaats van het strafrecht
1
,Het strafrecht regelt wie straf kan krijgen en waarvoor. Dit straffen wordt enkel
gedaan door de overheid. Naast strafrechtelijke sancties, die in het strafrecht
worden geregeld, zijn er ook bestuursrechtelijke sancties. Deze zijn voor een deel
al aan bod gekomen bij het vak Inleiding staats- en bestuursrecht.
De enige die een verdachte van een strafbaar feit voor de (straf)rechter kan
brengen is een officier van justitie (OvJ). Hij is een vertegenwoordiger van het
staatsorgaan dat belast is met de vervolging van verdachten: het Openbaar
Ministerie (OM).
Eigen richting; ‘het heft in eigen hand nemen’, is verboden voor burgers.
Wanneer een burger slachtoffer wordt van een overtreding of misdaad zal deze
aangifte moeten doen bij de politie alvorens zijn recht te kunnen halen.
Een slachtoffer lijdt vaak schade door een overtreding of misdaad door een
ander. Binnen het strafrechtelijke systeem bestaat de mogelijkheid om als
‘benadeelde partij’ schadevergoeding te verzoeken aan de strafrechter. Deze
wettelijke voorziening zorgt ervoor dat slachtoffers van strafbare feiten op een
eenvoudige manier hun schade kunnen verhalen op de dader. Dit hoeft dan niet
via een kostbare civiele procedure gedaan te worden.
1.3 Doelen van straffen
Het opleggen van straf dient voornamelijk 2 doelen: vergelding en preventie.
Vergelding gebeurt door leedtoevoeging. Preventie geschiedt op 2 manieren;
via speciale- en generale preventie. Speciale preventie moet helpen
voorkomen dat een dader een tweede keer in de fout gaat, denk bijvoorbeeld
aan voorwaardelijke straffen. Generale preventie gaat uit van de gedachte dat
anderen dan de gestrafte lering trekken uit de opgelegde straf, en daarom geen
overtredingen zullen begaan.
1.4 Materieel strafrecht, formeel strafrecht en sanctierecht
Het strafrecht kan onderverdeeld worden in:
1) Materieel strafrecht; dit bepaalt welk gedrag niet toegestaan is en
welke personen daarvoor kunnen worden gestraft. Het bepaalt ook de
uitsluitingsgronden en uitbreidingsgronden van strafbaarheid. Je vindt dit
recht voornamelijk in het Wetboek van Strafrecht.
2) Formeel strafrecht; wordt ook wel strafprocesrecht genoemd. Dit deel
van het strafrecht bepaalt welke regels moeten worden gevolgd en
wanneer een norm van het materiele strafrecht is overtreden. Je vindt dit
recht voornamelijk in het Wetboek van Strafvordering.
3) Sanctierecht; heeft betrekking op de voorwaarden waaronder bepaalde
straffen mogen worden opgelegd en ten uitvoer worden gelegd. Het gaat
dan bijvoorbeeld om de vraag of voor een bepaald strafbaar feit een
taakstraf mag worden opgelegd en welke voorwaarden de rechter precies
mag stellen wanneer hij een straf voorwaardelijk oplegt. Dit recht vind je
zowel in het Wetboek van Strafrecht als in het Wetboek van
Strafvordering.
1.5 Commuun en bijzonder strafrecht
Het strafrecht dat in de wetboeken is opgenomen heet het commune
strafrecht. Daarnaast bestaan er veel strafbepalingen in andere wetten, zoals in
2
,de Wegenverkeerswet. Deze wetten worden bijzondere strafwetten genoemd
en vormen het bijzondere strafrecht.
Bovengenoemde soorten strafrecht zijn allemaal wetten in formele zin. Naast de
WIFZ zijn er ook strafwetten in lagere regelgeving opgenomen, zoals in
gemeentelijke APV’s.
1.6 De opbouw van het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van
Strafvordering
Zowel het Wetboek Sr als Sv zijn ingedeeld in boeken, titels en afdelingen. In de
eerste boeken staan de algemene bepalingen.
1.7 De invloed van internationaal en supranationaal recht
Als gevolg van verdragen kan Nederland verplicht zijn om bepaald gedrag
strafbaar te stellen of bepaalde bevoegdheden in het leven te roepen. Dit is
internationaal recht, recht dat tussen staten geldt. Naast internationaal recht
zijn er ook regels die supranationaal rechtelijk van aard zijn. Dit zijn regels die
een internationale organisatie oplegt, waar de lidstaten van die organisatie zich
allen aan moeten houden. Uitspraken van bijvoorbeeld het EHRM behoren tot
supranationaal recht.
Hoofdstuk 2, Inleiding materieel strafrecht
2.1 Plaats en structuur van strafbepalingen
De strafbepaling bestaat in zijn meest volledige vorm uit:
1) Delictsomschrijving: dit geeft aan welk gedrag de wetgever strafbaar wil
stellen.
2) Kwalificatie-aanduiding: maakt duidelijk hoe het gedrag in juridisch opzicht
moet worden benoemd.
3) Strafbedreiging: bepaalt welk soort straf en welke maximumstraf opgelegd
mag worden.
Niet alle strafbepalingen bevatten zo’n duidelijke omschrijving. In veel bijzondere
wetten zijn de delictsomschrijving en strafbedreiging ‘uit elkaar gehaald’.
Bijzondere wetten hebben daardoor vaak een gelaagde structuur.
2.2 De opbouw van het strafbare feit in vier componenten
Een strafbaar feit is in materieelstrafrechtelijke zin: een menselijke gedraging,
die valt binnen de grenzen van een wettelijke delictsomschrijving, die
wederrechtelijk is en aan schuld te wijten.
Het vierlagenmodel dat hieruit komt is:
1) Menselijke gedraging: zowel natuurlijke- als rechtspersonen kunnen
vervolgd en gestraft worden voor het plegen van strafbare feiten. Pas
wanneer iemand door middel van een gedraging (of nalatigheid)
uitvoering geeft aan het strafbare feit, kan sprake zijn van strafbaarheid.
Deze gedraging moet in het strafproces tot uitdrukking komen in de
tenlastelegging. Dit is een processtuk waarin staat beschreven welke
gedraging de verdachte, volgens de OvJ, zou hebben verricht. Het is
vervolgens aan de rechter om te bepalen of de gedragingen in de
tenlastelegging ook echt zijn gedaan (bewezen kunnen worden).
2) Wettelijke delictsomschrijving: gedragingen zijn pas strafbaar als zij in
de strafwet terug te vinden zijn. Vaak zijn strafbare gedragingen
veralgemeniseerd in de wet opgeschreven, wat kan zorgen voor
interpretatieproblemen (denk bijvoorbeeld aan het tandartsarrest, over het
‘wegnemen van een goed’).
3
, In iedere individuele strafzaak zal de rechter de bewezenverklaarde
feitelijke gedraging uit de tenlastelegging juridisch moeten benoemen, dit
heet kwalificeren/kwalificatie. De rechter moet namelijk bepalen welk
strafbaar feit het bewezenverklaarde volgens de wet oplevert.
3) Wederrechtelijkheid: dit houdt in dat de gedraging in strijd moet zijn
met het recht. Een gedraging is soms niet wederrechtelijk als er een
rechtvaardigingsgrond is, zoals noodweer.
4) Schuld (verwijtbaar): als iemand redelijkerwijs een andere optie had
dan het overtreden van de wet, dan bestaat er verwijtbaarheid. De
redenen om aan te nemen dat het vervullen van de delictsomschrijving
niet verwijtbaar is, worden schulduitsluitingsgronden genoemd, zoals
ontoerekeningsvatbaarheid.
2.3 Legaliteit en interpretatie
Strafbepalingen moeten altijd in het geschreven recht terug te vinden zijn, dit
heet het legaliteitsbeginsel. Dit hoeft niet per se een WIFZ te zijn. Het gedrag
is pas strafbaar als het ten tijde van het begaan van het feit in de wet strafbaar
is gesteld. Er bestaat een verbod op wetgeving met terugwerkende kracht.
Ondanks de eis dat een delictsomschrijving duidelijk beschreven moet zijn
ontkomt de wetgever er niet aan een zekere vaagheid of veralgemenisering toe
te passen in de wet, het is immers onmogelijk om in detail elke strafbare
gedraging te omschrijven in de wet.
Voor het interpreteren van wetstermen bestaat een aantal methoden:
Wetshistorische interpretatie; de totstandkomingsgeschiedenis van de
wet onderzoeken.
4
strafrecht
Grondtrekken van het Nederlandse strafrecht......................................................1
Hoofdstuk 1, Inleiding......................................................................................... 1
Hoofdstuk 2, Inleiding materieel strafrecht........................................................3
Hoofdstuk 3, Opzet en schuld............................................................................. 7
Hoofdstuk 4, Strafuitsluitingsgronden..............................................................10
Hoofdstuk 5, Poging en voorbereiding..............................................................13
Hoofdstuk 6, Deelneming.................................................................................17
Hoofdstuk 7, Inleiding strafprocesrecht............................................................21
Hoofdstuk 8, Het voorbereidend onderzoek.....................................................26
Hoofdstuk 9, Vervolging....................................................................................33
Hoofdstuk 10, Het onderzoek ter terechtzitting................................................37
Hoofdstuk 11, het rechterlijk beslissingsschema..............................................44
Hoofdstuk 12, Bewijsrecht................................................................................45
Hoofdstuk 13, Straffen en maatregelen............................................................50
Hoofdstuk 14, Rechtsmiddelen.........................................................................55
Hoofdstuk 15, Mensenrechten en strafrecht.....................................................61
Hoofdstuk 16, Strafrechtelijke rechtsvinding....................................................63
Hoofdstuk 1, Inleiding
1.2 Plaats van het strafrecht
1
,Het strafrecht regelt wie straf kan krijgen en waarvoor. Dit straffen wordt enkel
gedaan door de overheid. Naast strafrechtelijke sancties, die in het strafrecht
worden geregeld, zijn er ook bestuursrechtelijke sancties. Deze zijn voor een deel
al aan bod gekomen bij het vak Inleiding staats- en bestuursrecht.
De enige die een verdachte van een strafbaar feit voor de (straf)rechter kan
brengen is een officier van justitie (OvJ). Hij is een vertegenwoordiger van het
staatsorgaan dat belast is met de vervolging van verdachten: het Openbaar
Ministerie (OM).
Eigen richting; ‘het heft in eigen hand nemen’, is verboden voor burgers.
Wanneer een burger slachtoffer wordt van een overtreding of misdaad zal deze
aangifte moeten doen bij de politie alvorens zijn recht te kunnen halen.
Een slachtoffer lijdt vaak schade door een overtreding of misdaad door een
ander. Binnen het strafrechtelijke systeem bestaat de mogelijkheid om als
‘benadeelde partij’ schadevergoeding te verzoeken aan de strafrechter. Deze
wettelijke voorziening zorgt ervoor dat slachtoffers van strafbare feiten op een
eenvoudige manier hun schade kunnen verhalen op de dader. Dit hoeft dan niet
via een kostbare civiele procedure gedaan te worden.
1.3 Doelen van straffen
Het opleggen van straf dient voornamelijk 2 doelen: vergelding en preventie.
Vergelding gebeurt door leedtoevoeging. Preventie geschiedt op 2 manieren;
via speciale- en generale preventie. Speciale preventie moet helpen
voorkomen dat een dader een tweede keer in de fout gaat, denk bijvoorbeeld
aan voorwaardelijke straffen. Generale preventie gaat uit van de gedachte dat
anderen dan de gestrafte lering trekken uit de opgelegde straf, en daarom geen
overtredingen zullen begaan.
1.4 Materieel strafrecht, formeel strafrecht en sanctierecht
Het strafrecht kan onderverdeeld worden in:
1) Materieel strafrecht; dit bepaalt welk gedrag niet toegestaan is en
welke personen daarvoor kunnen worden gestraft. Het bepaalt ook de
uitsluitingsgronden en uitbreidingsgronden van strafbaarheid. Je vindt dit
recht voornamelijk in het Wetboek van Strafrecht.
2) Formeel strafrecht; wordt ook wel strafprocesrecht genoemd. Dit deel
van het strafrecht bepaalt welke regels moeten worden gevolgd en
wanneer een norm van het materiele strafrecht is overtreden. Je vindt dit
recht voornamelijk in het Wetboek van Strafvordering.
3) Sanctierecht; heeft betrekking op de voorwaarden waaronder bepaalde
straffen mogen worden opgelegd en ten uitvoer worden gelegd. Het gaat
dan bijvoorbeeld om de vraag of voor een bepaald strafbaar feit een
taakstraf mag worden opgelegd en welke voorwaarden de rechter precies
mag stellen wanneer hij een straf voorwaardelijk oplegt. Dit recht vind je
zowel in het Wetboek van Strafrecht als in het Wetboek van
Strafvordering.
1.5 Commuun en bijzonder strafrecht
Het strafrecht dat in de wetboeken is opgenomen heet het commune
strafrecht. Daarnaast bestaan er veel strafbepalingen in andere wetten, zoals in
2
,de Wegenverkeerswet. Deze wetten worden bijzondere strafwetten genoemd
en vormen het bijzondere strafrecht.
Bovengenoemde soorten strafrecht zijn allemaal wetten in formele zin. Naast de
WIFZ zijn er ook strafwetten in lagere regelgeving opgenomen, zoals in
gemeentelijke APV’s.
1.6 De opbouw van het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van
Strafvordering
Zowel het Wetboek Sr als Sv zijn ingedeeld in boeken, titels en afdelingen. In de
eerste boeken staan de algemene bepalingen.
1.7 De invloed van internationaal en supranationaal recht
Als gevolg van verdragen kan Nederland verplicht zijn om bepaald gedrag
strafbaar te stellen of bepaalde bevoegdheden in het leven te roepen. Dit is
internationaal recht, recht dat tussen staten geldt. Naast internationaal recht
zijn er ook regels die supranationaal rechtelijk van aard zijn. Dit zijn regels die
een internationale organisatie oplegt, waar de lidstaten van die organisatie zich
allen aan moeten houden. Uitspraken van bijvoorbeeld het EHRM behoren tot
supranationaal recht.
Hoofdstuk 2, Inleiding materieel strafrecht
2.1 Plaats en structuur van strafbepalingen
De strafbepaling bestaat in zijn meest volledige vorm uit:
1) Delictsomschrijving: dit geeft aan welk gedrag de wetgever strafbaar wil
stellen.
2) Kwalificatie-aanduiding: maakt duidelijk hoe het gedrag in juridisch opzicht
moet worden benoemd.
3) Strafbedreiging: bepaalt welk soort straf en welke maximumstraf opgelegd
mag worden.
Niet alle strafbepalingen bevatten zo’n duidelijke omschrijving. In veel bijzondere
wetten zijn de delictsomschrijving en strafbedreiging ‘uit elkaar gehaald’.
Bijzondere wetten hebben daardoor vaak een gelaagde structuur.
2.2 De opbouw van het strafbare feit in vier componenten
Een strafbaar feit is in materieelstrafrechtelijke zin: een menselijke gedraging,
die valt binnen de grenzen van een wettelijke delictsomschrijving, die
wederrechtelijk is en aan schuld te wijten.
Het vierlagenmodel dat hieruit komt is:
1) Menselijke gedraging: zowel natuurlijke- als rechtspersonen kunnen
vervolgd en gestraft worden voor het plegen van strafbare feiten. Pas
wanneer iemand door middel van een gedraging (of nalatigheid)
uitvoering geeft aan het strafbare feit, kan sprake zijn van strafbaarheid.
Deze gedraging moet in het strafproces tot uitdrukking komen in de
tenlastelegging. Dit is een processtuk waarin staat beschreven welke
gedraging de verdachte, volgens de OvJ, zou hebben verricht. Het is
vervolgens aan de rechter om te bepalen of de gedragingen in de
tenlastelegging ook echt zijn gedaan (bewezen kunnen worden).
2) Wettelijke delictsomschrijving: gedragingen zijn pas strafbaar als zij in
de strafwet terug te vinden zijn. Vaak zijn strafbare gedragingen
veralgemeniseerd in de wet opgeschreven, wat kan zorgen voor
interpretatieproblemen (denk bijvoorbeeld aan het tandartsarrest, over het
‘wegnemen van een goed’).
3
, In iedere individuele strafzaak zal de rechter de bewezenverklaarde
feitelijke gedraging uit de tenlastelegging juridisch moeten benoemen, dit
heet kwalificeren/kwalificatie. De rechter moet namelijk bepalen welk
strafbaar feit het bewezenverklaarde volgens de wet oplevert.
3) Wederrechtelijkheid: dit houdt in dat de gedraging in strijd moet zijn
met het recht. Een gedraging is soms niet wederrechtelijk als er een
rechtvaardigingsgrond is, zoals noodweer.
4) Schuld (verwijtbaar): als iemand redelijkerwijs een andere optie had
dan het overtreden van de wet, dan bestaat er verwijtbaarheid. De
redenen om aan te nemen dat het vervullen van de delictsomschrijving
niet verwijtbaar is, worden schulduitsluitingsgronden genoemd, zoals
ontoerekeningsvatbaarheid.
2.3 Legaliteit en interpretatie
Strafbepalingen moeten altijd in het geschreven recht terug te vinden zijn, dit
heet het legaliteitsbeginsel. Dit hoeft niet per se een WIFZ te zijn. Het gedrag
is pas strafbaar als het ten tijde van het begaan van het feit in de wet strafbaar
is gesteld. Er bestaat een verbod op wetgeving met terugwerkende kracht.
Ondanks de eis dat een delictsomschrijving duidelijk beschreven moet zijn
ontkomt de wetgever er niet aan een zekere vaagheid of veralgemenisering toe
te passen in de wet, het is immers onmogelijk om in detail elke strafbare
gedraging te omschrijven in de wet.
Voor het interpreteren van wetstermen bestaat een aantal methoden:
Wetshistorische interpretatie; de totstandkomingsgeschiedenis van de
wet onderzoeken.
4
