2022 - 2023 Ziekten van vogels en
bijzondere dieren
Prof. An Garmyn
Prof. Gunther Antonissen
Dr. Kris Baert
Prof. Katleen Hermans
Inhoud: Marion Folie
Opmaak: Nicolas De Meulemeester
2E MASTER DIERGENEESKUNDE
,
,2022 - 2023 Ziekten van vogels en
bijzondere dieren
Anatomie, fysiologie en KOZ
Inhoud: Marion Folie
Opmaak: Nicolas De Meulemeester
2E MASTER DIERGENEESKUNDE
,
, H0: ZIEKTEN VAN VOGELS EN BIJZONDERE DIEREN
− Examen:
▪ Inhoud: leerstof die besproken werd tijdens de hoorcolleges (kennisvragen, maar ook vnl. inzicht
en toepassingen)
▪ Mogelijks vragen over filmpjes op Ufora (dus indien er ‘verplicht’ staat, moet de inhoud gekend
zijn!) Indien ergens ‘extra’ staat, dan is de inhoud niet te kennen.
▪ 65% vogels – 20% kleine zoogdieren – 15% bijen
▪ Open vragen, foto vragen, meerkeuze vragen
▪ Nadruk op:
→ Opstellen DDx
→ Stellen van een correcte diagnose
→ Instellen van een behandeling
1
,2
, H1: INLEIDING & ANATOMIE & FYSIOLOGIE
− Gewervelden worden onderverdeeld in verschillende klassen.
De klasse worden onderverdeeld in verschillende ordes.
Ook de klasse van vogels worden onderverdeeld in verschillende ordes, maar we gaan ze niet
allemaal bespreken. We focussen op de duiven, de zangvogels, de hoenderachtigen en de
papegaaien.
− Het ene vogel is de andere niet. Een kip die behoort tot de Galliformes is een heel andere vogel
dan een kanarie die behoort tot de Passeriformes, maar een kanarie verschilt zeer sterk van de
vogel rechts (= Grote beo). Ze hebben een heel andere levenswijze, een andere voeding…
− De bouw van vogels is gericht op lichtheid → alles staat in het teken van vliegen
− De voorpoten zijn omgevormd tot vleugels, geen tanden, holle botten, vergroeide botten, ze
hebben luchtzakken, ze hebben geen urineblaas (urinezuur dat niet hoeft opgelost te worden in water)
en leggen eieren (ontwikkeling van de vrucht gebeurt buiten het lichaam, dit scheelt weer gewicht).
1 Huid en veren
1.1 Huid
− Huid = dun & broos → weinig elastisch.
▪ Voordeel als dierenarts: onderliggende bloedvaten gemakkelijker te zien
▪ Injectieopeningen sluiten niet snel → intredepoort voor bacteriën
▪ Let op bij hechtingen: je kan er niet te veel tractie op zetten.
− Geen zweetklieren: als ze warmte afvoer willen verhogen moeten ze hun AH-frequentie
opdrijven (tachypnee + met open bek ademen), hoog op de poten staan en hun vleugels verder van
het lichaam houden → vogel met open bek zien ademen is altijd een slecht teken (oververhit).
▪ De normale lichaamstemperatuur van een vogel is 40°C (+/- 1,5°C).
− Sommige vogels hebben een stuitklier = huidklier craniodorsaal van de staartbasis
▪ Bij sommige duiven en de meeste psittaciformen
▪ Talg blijft in afvoergang van de klier zitten tot vogel met snavel de talg er uit duwt en
verspreid over de veren → geel-crème-achtig, vettig secreet.
Het zorgt voor waterdichtheid en verzorging van het vederkleed.
3
,1.2 Veren
1.2.1 Verschillende soorten veren:
− Contourveren = meest opvallend, bepalen silhouet van de vogel. Ze hebben een vlag,
schacht en spoel. De vlag bestaat uit allemaal baardjes (barbulae/radii).
Deze moeten goed in model zitten, omdat ze ander problemen krijgen met vliegen.
a) Slagpennen van vleugel → zorgen voor de slagkracht, als je deze knipt dan kan de
vogel niet opstijgen. Deze zijn essentieel om te kunnen vliegen.
Dus in de praktijk als je niet wil dat een vogel wegvliegt, dan moet je deze knippen.
b) Vleugeldekveren
c) Staartpennen
d) Lichaamscontourveren
− Poederdonsveren = zorgen voor isolatie. De baardjes van poederdonsveren zijn heel broos →
vallen uiteen in poeder = poederdons → dat poeder wordt door de vogels verspreid over hun
veren → verzorging vederkleed, waterafstotend.
▪ Vogels die heel veel poederdons produceren hebben een wit laagje op hun bek
= teken van goede conditie van het dier (verzorgt zich)
▪ Poederdons is niet zo goed voor mensen → inademing van grote hoeveelheden
kan aanleiding geven tot typische duivenmelkerslong (allergische alveolitis).
− Haarveren = sensorische functie (proprioceptie)
− Pas op met het uittrekken van veren tijdens manipulatie (bv. om een vene beter te visualiseren, wordt
dit soms gedaan, maar best niet , want dit is pijnlijk en zorgt voor hitteverlies) .
Het uittrekken van groeiende pennen kan leiden tot ernstig bloeden doordat de arterie en vene
nog in de spoel zitten. Als de veer volgroeid is, dan verdwijnen de bloedvaten.
Als ze aanwezig blijven, kan dit duiden op een onderliggende ziekte.
4
,1.2.2 Vederverlies - fysiologisch
− Veren zijn onderhevig aan slijtage → als ze kapot zijn moeten ze vervangen worden:
dat vervangen noemen we de rui.
Dit kan:
▪ Seizoensgebonden (bv. bij kanaries en hoenders)
→ Op 1 korte periode worden alle veren vervangen → moment dat al die veren vervangen
worden = zwak moment → tijdens rui kan vogel niet meer vliegen
▪ Continu (bv. bij grasparkieten en kaketoes)
→ Vogel kan wel heel het jaar door blijven vliegen
− Ook tijdens het broedseizoen gaan vrouwelijke vogels een broedpatch ontwikkelen.
De veertjes gaan thv de buik uitvallen, de huid wordt wat dikker en hyperemisch om warmte over
te brengen naar de eitjes.
− Vederverlies kan ook pathologisch zijn. Je moet hierbij letten op de lokalisatie, wat ons kan
helpen bij het nagaan van een mogelijke oorzaak.
▪ Bij de linker vogel zijn de veertjes van het hoofd intact en zijn de dekveren weg, maar de
poederdonsveren zijn nog aanwezig. Deze vogel heeft eerder aan zelfmutilatie gedaan.
Dit kan enerzijds door een gedragsprobleem, maar anderzijds ook door pijn of irritatie.
▪ Bij de rechter vogel is het hoofd van de vogel ook aangetast en zijn bijna alle veren weg.
Dit is geen auto-mutilatie.
1.2.3 Vederafwijkingen
− Bloedpennen: tijdens de groei van een veer zit er in de spoel een vene en arterie → als die
blijven persisteren (door afwijking in ontwikkeling) spreekt men van een bloedpen.
Het uittrekken van een bloedpen kan leiden tot ernstige bloedingen.
▪ Dit kan ook door trauma gebeuren bij het uittreken van groeiende veren.
− Dubbelgroei: kleine flapjes doordat bij erg ziekteproces een veer tijdelijk kan
stoppen met groeien → daarna wordt groei hernomen en daardoor krijg je
zo’n dubbele groei.
− Vederuitval: het belangrijkste is om te kijken naar lokalisatie. Als de ontwikkeling van de veren
nog goed is dan zijn de veren op de kop meestal oké en komt de vederuitval waarschijnlijk door
automutulatie (links).
5
, 1.3 Poten
− Poten van vogels zijn niet bevederd en bestaan uit schubben.
De morfologie van de poten is heel sterk aangepast aan de leefomgeving van de vogel
→ zwemmen, dingen pakken en oprapen, lopen en rennen, op waterplanten lopen, …
De stand van de tenen is belangrijk (bv. papegaaien en roofvogels: 2 tenen naar voor, 2 naar achter).
Oefening Ufora : inspectie voetzolen en nagels
− Wat is er afwijkend?
1) Beeld van pododermatitis - 'bumble foot' respectievelijk bij een grasparkiet, grijze roodstaart, kip.
De huid ter hoogte van de voetzolen is geel tot rood verkleurd en verdikt met sterke
bindweefselproliferatie. Korstige en necrotische letsels kunnen worden waargenomen.
Oorzaak is een diepe bacteriële ontsteking (vaak Staphylococcen sp.) die gepredisponeerd wordt door o.a.
voetzoolkwetsuren (stok en bodemkwaliteit!), nat strooisel, overgewicht,...
2) Bloedingen en kneuzingen thv de tarsometatarsus. Traumatische letsels veroorzaakt ten gevolge van een
ringafsnoering bij een kanarie. De pootring werd inmiddels verwijderd.
3) De schubbige huid van deze zangvogel vertoont grillige brokkelig-hoornige verdikkingen (hyperkeratose).
Dit wordt veroorzaakt door schurftmijt (Knemidocoptes sp.). Bij grondige nabije inspectie (moelijk
zichtbaar op de foto) kun je thv de letsels fijne stipjes waarnemen.
Dit zijn de uitgangen van de boorgangen van de parasieten.
4) De poot van deze kip is verdikt en opgezet. Bemerk dat de schubben sterk uit elkaar staan.
De poten kunnen ook gaan bloeden. Ook dit letsel wordt veroorzaakt door pootschurft (Knemidocoptes
spp.). Tussen de schubben is er een opstapeling van grijs kalkachtig materiaal. Dit zijn de uitwerpselen van
de mijten. Omwille van dit typisch uitzicht spreekt men dan ook van 'kalkpoten'.
6
bijzondere dieren
Prof. An Garmyn
Prof. Gunther Antonissen
Dr. Kris Baert
Prof. Katleen Hermans
Inhoud: Marion Folie
Opmaak: Nicolas De Meulemeester
2E MASTER DIERGENEESKUNDE
,
,2022 - 2023 Ziekten van vogels en
bijzondere dieren
Anatomie, fysiologie en KOZ
Inhoud: Marion Folie
Opmaak: Nicolas De Meulemeester
2E MASTER DIERGENEESKUNDE
,
, H0: ZIEKTEN VAN VOGELS EN BIJZONDERE DIEREN
− Examen:
▪ Inhoud: leerstof die besproken werd tijdens de hoorcolleges (kennisvragen, maar ook vnl. inzicht
en toepassingen)
▪ Mogelijks vragen over filmpjes op Ufora (dus indien er ‘verplicht’ staat, moet de inhoud gekend
zijn!) Indien ergens ‘extra’ staat, dan is de inhoud niet te kennen.
▪ 65% vogels – 20% kleine zoogdieren – 15% bijen
▪ Open vragen, foto vragen, meerkeuze vragen
▪ Nadruk op:
→ Opstellen DDx
→ Stellen van een correcte diagnose
→ Instellen van een behandeling
1
,2
, H1: INLEIDING & ANATOMIE & FYSIOLOGIE
− Gewervelden worden onderverdeeld in verschillende klassen.
De klasse worden onderverdeeld in verschillende ordes.
Ook de klasse van vogels worden onderverdeeld in verschillende ordes, maar we gaan ze niet
allemaal bespreken. We focussen op de duiven, de zangvogels, de hoenderachtigen en de
papegaaien.
− Het ene vogel is de andere niet. Een kip die behoort tot de Galliformes is een heel andere vogel
dan een kanarie die behoort tot de Passeriformes, maar een kanarie verschilt zeer sterk van de
vogel rechts (= Grote beo). Ze hebben een heel andere levenswijze, een andere voeding…
− De bouw van vogels is gericht op lichtheid → alles staat in het teken van vliegen
− De voorpoten zijn omgevormd tot vleugels, geen tanden, holle botten, vergroeide botten, ze
hebben luchtzakken, ze hebben geen urineblaas (urinezuur dat niet hoeft opgelost te worden in water)
en leggen eieren (ontwikkeling van de vrucht gebeurt buiten het lichaam, dit scheelt weer gewicht).
1 Huid en veren
1.1 Huid
− Huid = dun & broos → weinig elastisch.
▪ Voordeel als dierenarts: onderliggende bloedvaten gemakkelijker te zien
▪ Injectieopeningen sluiten niet snel → intredepoort voor bacteriën
▪ Let op bij hechtingen: je kan er niet te veel tractie op zetten.
− Geen zweetklieren: als ze warmte afvoer willen verhogen moeten ze hun AH-frequentie
opdrijven (tachypnee + met open bek ademen), hoog op de poten staan en hun vleugels verder van
het lichaam houden → vogel met open bek zien ademen is altijd een slecht teken (oververhit).
▪ De normale lichaamstemperatuur van een vogel is 40°C (+/- 1,5°C).
− Sommige vogels hebben een stuitklier = huidklier craniodorsaal van de staartbasis
▪ Bij sommige duiven en de meeste psittaciformen
▪ Talg blijft in afvoergang van de klier zitten tot vogel met snavel de talg er uit duwt en
verspreid over de veren → geel-crème-achtig, vettig secreet.
Het zorgt voor waterdichtheid en verzorging van het vederkleed.
3
,1.2 Veren
1.2.1 Verschillende soorten veren:
− Contourveren = meest opvallend, bepalen silhouet van de vogel. Ze hebben een vlag,
schacht en spoel. De vlag bestaat uit allemaal baardjes (barbulae/radii).
Deze moeten goed in model zitten, omdat ze ander problemen krijgen met vliegen.
a) Slagpennen van vleugel → zorgen voor de slagkracht, als je deze knipt dan kan de
vogel niet opstijgen. Deze zijn essentieel om te kunnen vliegen.
Dus in de praktijk als je niet wil dat een vogel wegvliegt, dan moet je deze knippen.
b) Vleugeldekveren
c) Staartpennen
d) Lichaamscontourveren
− Poederdonsveren = zorgen voor isolatie. De baardjes van poederdonsveren zijn heel broos →
vallen uiteen in poeder = poederdons → dat poeder wordt door de vogels verspreid over hun
veren → verzorging vederkleed, waterafstotend.
▪ Vogels die heel veel poederdons produceren hebben een wit laagje op hun bek
= teken van goede conditie van het dier (verzorgt zich)
▪ Poederdons is niet zo goed voor mensen → inademing van grote hoeveelheden
kan aanleiding geven tot typische duivenmelkerslong (allergische alveolitis).
− Haarveren = sensorische functie (proprioceptie)
− Pas op met het uittrekken van veren tijdens manipulatie (bv. om een vene beter te visualiseren, wordt
dit soms gedaan, maar best niet , want dit is pijnlijk en zorgt voor hitteverlies) .
Het uittrekken van groeiende pennen kan leiden tot ernstig bloeden doordat de arterie en vene
nog in de spoel zitten. Als de veer volgroeid is, dan verdwijnen de bloedvaten.
Als ze aanwezig blijven, kan dit duiden op een onderliggende ziekte.
4
,1.2.2 Vederverlies - fysiologisch
− Veren zijn onderhevig aan slijtage → als ze kapot zijn moeten ze vervangen worden:
dat vervangen noemen we de rui.
Dit kan:
▪ Seizoensgebonden (bv. bij kanaries en hoenders)
→ Op 1 korte periode worden alle veren vervangen → moment dat al die veren vervangen
worden = zwak moment → tijdens rui kan vogel niet meer vliegen
▪ Continu (bv. bij grasparkieten en kaketoes)
→ Vogel kan wel heel het jaar door blijven vliegen
− Ook tijdens het broedseizoen gaan vrouwelijke vogels een broedpatch ontwikkelen.
De veertjes gaan thv de buik uitvallen, de huid wordt wat dikker en hyperemisch om warmte over
te brengen naar de eitjes.
− Vederverlies kan ook pathologisch zijn. Je moet hierbij letten op de lokalisatie, wat ons kan
helpen bij het nagaan van een mogelijke oorzaak.
▪ Bij de linker vogel zijn de veertjes van het hoofd intact en zijn de dekveren weg, maar de
poederdonsveren zijn nog aanwezig. Deze vogel heeft eerder aan zelfmutilatie gedaan.
Dit kan enerzijds door een gedragsprobleem, maar anderzijds ook door pijn of irritatie.
▪ Bij de rechter vogel is het hoofd van de vogel ook aangetast en zijn bijna alle veren weg.
Dit is geen auto-mutilatie.
1.2.3 Vederafwijkingen
− Bloedpennen: tijdens de groei van een veer zit er in de spoel een vene en arterie → als die
blijven persisteren (door afwijking in ontwikkeling) spreekt men van een bloedpen.
Het uittrekken van een bloedpen kan leiden tot ernstige bloedingen.
▪ Dit kan ook door trauma gebeuren bij het uittreken van groeiende veren.
− Dubbelgroei: kleine flapjes doordat bij erg ziekteproces een veer tijdelijk kan
stoppen met groeien → daarna wordt groei hernomen en daardoor krijg je
zo’n dubbele groei.
− Vederuitval: het belangrijkste is om te kijken naar lokalisatie. Als de ontwikkeling van de veren
nog goed is dan zijn de veren op de kop meestal oké en komt de vederuitval waarschijnlijk door
automutulatie (links).
5
, 1.3 Poten
− Poten van vogels zijn niet bevederd en bestaan uit schubben.
De morfologie van de poten is heel sterk aangepast aan de leefomgeving van de vogel
→ zwemmen, dingen pakken en oprapen, lopen en rennen, op waterplanten lopen, …
De stand van de tenen is belangrijk (bv. papegaaien en roofvogels: 2 tenen naar voor, 2 naar achter).
Oefening Ufora : inspectie voetzolen en nagels
− Wat is er afwijkend?
1) Beeld van pododermatitis - 'bumble foot' respectievelijk bij een grasparkiet, grijze roodstaart, kip.
De huid ter hoogte van de voetzolen is geel tot rood verkleurd en verdikt met sterke
bindweefselproliferatie. Korstige en necrotische letsels kunnen worden waargenomen.
Oorzaak is een diepe bacteriële ontsteking (vaak Staphylococcen sp.) die gepredisponeerd wordt door o.a.
voetzoolkwetsuren (stok en bodemkwaliteit!), nat strooisel, overgewicht,...
2) Bloedingen en kneuzingen thv de tarsometatarsus. Traumatische letsels veroorzaakt ten gevolge van een
ringafsnoering bij een kanarie. De pootring werd inmiddels verwijderd.
3) De schubbige huid van deze zangvogel vertoont grillige brokkelig-hoornige verdikkingen (hyperkeratose).
Dit wordt veroorzaakt door schurftmijt (Knemidocoptes sp.). Bij grondige nabije inspectie (moelijk
zichtbaar op de foto) kun je thv de letsels fijne stipjes waarnemen.
Dit zijn de uitgangen van de boorgangen van de parasieten.
4) De poot van deze kip is verdikt en opgezet. Bemerk dat de schubben sterk uit elkaar staan.
De poten kunnen ook gaan bloeden. Ook dit letsel wordt veroorzaakt door pootschurft (Knemidocoptes
spp.). Tussen de schubben is er een opstapeling van grijs kalkachtig materiaal. Dit zijn de uitwerpselen van
de mijten. Omwille van dit typisch uitzicht spreekt men dan ook van 'kalkpoten'.
6
