Samenvatting aardrijkskunde (H1-9)
Vakdidactiek
Hoofdstuk 1 Waar het bij aardrijkskunde om gaat
Wat is aardrijkskunde(onderwijs)?
Aardrijkskunde gaat om de wereld om ons heen. Leerlingen hebben kennis opgebouwd over de
wereld dichtbij en veraf, via een reeks directe en indirecte ervaringen. Wat leerlingen misschien niet
herkennen, is dat deze kennis nuttige geografische kennis is en een punt van waaruit diepere
conceptuele kennis ontwikkeld kan worden. Aardrijkskunde gaat om de wereld nu en hoe de wereld
kan worden.
Drie componenten zijn van belang om via aardrijkskunde grip op de wereld te krijgen:
- Het verwerven van een geografisch wereldbeeld
- Het verwerven van kennis en inzicht in ruimtelijke vraagstukken
- Het leren hanteren van de geografische benadering.
De eerste twee componenten gaan om kennis en inzicht in ruimtelijke vraagstukken. Bij geografische
benadering gaat het om aardrijkskundig denken. Deze drie componenten worden ook wel geografisch
besef genoemd.
Geografisch besef
Een geografisch wereldbeeld
Aan de ervaringen van leerlingen wordt op school nieuwe kennis en ervaringen gekoppeld en de
aanwezige kennis wordt aangevuld, genuanceerd en bijgesteld.
Leerlingen leren:
- hoe gebieden en plaatsen (dichtbij en veraf) eruitzien en hoe men er leeft.
- dat elke plaats een eigen naam heeft en een verhaal heeft.
- ruimtelijke patronen (bv. dicht- en dunbevolkt/ arm en rijk/ klimaat etc.)
Patronen zijn zichtbaar op verschillende schaalniveaus. Lokale schaalniveau houdt bv.
verband met een kleiner gebied, bv. gemeente/ dorp, terwijl het nationale schaalniveau
betrekking heeft op een land.
Kennis en inzicht in ruimtelijke vraagstukken
Vraagstukken als klimaatverandering, vervuiling, duurzaamheid, migratie en verstedelijking, maar ook
mogelijkheden, beperkingen en gevaren van de natuur voor de mens. Aardrijkskunde gaat om relaties
en ruimtelijke samenhangen.
Geografische benadering
Het gaat hierbij om de manier van denken en het (leren) stellen van geografische vragen. Je leert
hiermee vraagstukken te analyseren op verschillende schaalniveaus, de samenhang tussen de mens
en natuur te zien, en vanuit verschillende perspectieven of invalshoeken te denken.
Het doel van het aardrijkskundeonderwijs
Geografisch beseft helpt om de snel veranderende wereld te begrijpen en het wendbaar inzetten van
kennis en vaardigheden. Aardrijkskundeonderwijs richt zich op het ontwikkelen van zogenoemde
‘krachtige kennis’ om goede en weloverwegen keuzes te maken. ‘Gezondverstandkennis’ (alledaagse
kennis) is niet genoeg. Kennis is krachtiger wanneer men zaken kan verklaren, inzicht geeft in
, ontwikkelingen en het mogelijk maakt om alternatieven te verbeelden. Krachtige kennis is nodig om
leerlingen te helpen zich te ontwikkelen tot verantwoorde en kritische (wereld)burgers, en dat is een
belangrijk doel van het aardrijkskunde onderwijs.
Aardrijkskunde op de basisschool
Leerlingen in de onderbouw (4-6 jaar) zijn nieuwsgierig en leren voortdurend, maar minder
doelgericht. Leren over de wereld heeft voor kleuters het doel om nieuwe ervaringen op te doen,
woorden te geven aan ervaringen en de nieuwsgierigheid naar de omgeving te bevorderen. Dit
gebeurt spelenderwijs.
Leerlingen in de middenbouw (7-9 jaar) worden zich bewuster van de omgeving. Ze willen feiten en
fabels onderscheiden. Ze vinden opmerkelijke feitjes en weetjes interessanter dan oorzaak-
gevolgrelaties. Ervaring en het verhaal erachter speelt bij middenbouw de rol. Het liefst door
bijzondere verhalen. Leerlingen willen vanalles weten over de wereld dichtbij en veraf (wereldbeeld)
en krijgen interesse in processen en afspraken in bepaalde gebieden en achtergronden ervan
(ruimtelijke vraagstukken).
Leerlingen in de bovenbouw (10-12 jaar) kunnen informatie beter ordenen en worden bewuster van
de verschillende manieren waarop je dat kan doen. Ze kunnen abstracter over een onderwerp praten
en nadenken over ingewikkelde verschijnselen. Leerlingen gaan ook hun eigen mening vormen.
Wat heb je nodig om goede aardrijkskundelessen te geven?
- Voldoende vakkennis en vakvaardigheden (geografisch besef).
Dit heb je nodig om…
o leerlingen nieuwe informatie aan te leren
o misconcepten te voorkomen
- Vakdidactische kennis (Pedagogical Content Knowledge)
o Bepaalde leerstrategieën (hoe)
o Bepaalde inhoud (wat)
o Bepaalde reden (waarom)
Hoofdstuk 2 Hoe geef je een goede aardrijkskundeles?
Vragen die je jezelf moet stellen bij het geven van een aardrijkskundeles:
- Wat ga ik onderwijzen of wat moeten de leerlingen leren?
- Hoe ga ik dat onderwijzen of hoe kunnen de leerlingen dit het beste leren?
- Waarom ga ik dat op deze manier onderwijzen of waarom moeten de leerlingen dit leren en
waarom op deze manier?
Wat ga ik onderwijzen of wat moeten de leerlingen leren?
- Kerndoelen/ SLO (tussendoelen en leerlijnen)
- Lesdoel op basis van kerndoel en passend bij beginsituatie (realistisch en haalbaar)
- Beginsituatie is gebaseerd op schoolse kennis en alledaagse kennis (eigen ervaringen).
- Nieuwe kennis en aanwezige kennis koppelen. De nieuwe kennis is powerful knowledge of
krachtige kennis: kennis die leerlingen buiten school niet makkelijk verwerven.
Hoe ga ik dat onderwijzen of hoe kunnen de leerlingen dit het beste leren?
Aan de hand van vijf geografische aandachtspunten en twee didactische aandachtspunten.
- Start: Heeft de les een motiverende start? (didactisch aandachtspunt)
o Dicht bij ervaringen leerlingen: actualiteit, leefomgeving en belevingswereld
Vakdidactiek
Hoofdstuk 1 Waar het bij aardrijkskunde om gaat
Wat is aardrijkskunde(onderwijs)?
Aardrijkskunde gaat om de wereld om ons heen. Leerlingen hebben kennis opgebouwd over de
wereld dichtbij en veraf, via een reeks directe en indirecte ervaringen. Wat leerlingen misschien niet
herkennen, is dat deze kennis nuttige geografische kennis is en een punt van waaruit diepere
conceptuele kennis ontwikkeld kan worden. Aardrijkskunde gaat om de wereld nu en hoe de wereld
kan worden.
Drie componenten zijn van belang om via aardrijkskunde grip op de wereld te krijgen:
- Het verwerven van een geografisch wereldbeeld
- Het verwerven van kennis en inzicht in ruimtelijke vraagstukken
- Het leren hanteren van de geografische benadering.
De eerste twee componenten gaan om kennis en inzicht in ruimtelijke vraagstukken. Bij geografische
benadering gaat het om aardrijkskundig denken. Deze drie componenten worden ook wel geografisch
besef genoemd.
Geografisch besef
Een geografisch wereldbeeld
Aan de ervaringen van leerlingen wordt op school nieuwe kennis en ervaringen gekoppeld en de
aanwezige kennis wordt aangevuld, genuanceerd en bijgesteld.
Leerlingen leren:
- hoe gebieden en plaatsen (dichtbij en veraf) eruitzien en hoe men er leeft.
- dat elke plaats een eigen naam heeft en een verhaal heeft.
- ruimtelijke patronen (bv. dicht- en dunbevolkt/ arm en rijk/ klimaat etc.)
Patronen zijn zichtbaar op verschillende schaalniveaus. Lokale schaalniveau houdt bv.
verband met een kleiner gebied, bv. gemeente/ dorp, terwijl het nationale schaalniveau
betrekking heeft op een land.
Kennis en inzicht in ruimtelijke vraagstukken
Vraagstukken als klimaatverandering, vervuiling, duurzaamheid, migratie en verstedelijking, maar ook
mogelijkheden, beperkingen en gevaren van de natuur voor de mens. Aardrijkskunde gaat om relaties
en ruimtelijke samenhangen.
Geografische benadering
Het gaat hierbij om de manier van denken en het (leren) stellen van geografische vragen. Je leert
hiermee vraagstukken te analyseren op verschillende schaalniveaus, de samenhang tussen de mens
en natuur te zien, en vanuit verschillende perspectieven of invalshoeken te denken.
Het doel van het aardrijkskundeonderwijs
Geografisch beseft helpt om de snel veranderende wereld te begrijpen en het wendbaar inzetten van
kennis en vaardigheden. Aardrijkskundeonderwijs richt zich op het ontwikkelen van zogenoemde
‘krachtige kennis’ om goede en weloverwegen keuzes te maken. ‘Gezondverstandkennis’ (alledaagse
kennis) is niet genoeg. Kennis is krachtiger wanneer men zaken kan verklaren, inzicht geeft in
, ontwikkelingen en het mogelijk maakt om alternatieven te verbeelden. Krachtige kennis is nodig om
leerlingen te helpen zich te ontwikkelen tot verantwoorde en kritische (wereld)burgers, en dat is een
belangrijk doel van het aardrijkskunde onderwijs.
Aardrijkskunde op de basisschool
Leerlingen in de onderbouw (4-6 jaar) zijn nieuwsgierig en leren voortdurend, maar minder
doelgericht. Leren over de wereld heeft voor kleuters het doel om nieuwe ervaringen op te doen,
woorden te geven aan ervaringen en de nieuwsgierigheid naar de omgeving te bevorderen. Dit
gebeurt spelenderwijs.
Leerlingen in de middenbouw (7-9 jaar) worden zich bewuster van de omgeving. Ze willen feiten en
fabels onderscheiden. Ze vinden opmerkelijke feitjes en weetjes interessanter dan oorzaak-
gevolgrelaties. Ervaring en het verhaal erachter speelt bij middenbouw de rol. Het liefst door
bijzondere verhalen. Leerlingen willen vanalles weten over de wereld dichtbij en veraf (wereldbeeld)
en krijgen interesse in processen en afspraken in bepaalde gebieden en achtergronden ervan
(ruimtelijke vraagstukken).
Leerlingen in de bovenbouw (10-12 jaar) kunnen informatie beter ordenen en worden bewuster van
de verschillende manieren waarop je dat kan doen. Ze kunnen abstracter over een onderwerp praten
en nadenken over ingewikkelde verschijnselen. Leerlingen gaan ook hun eigen mening vormen.
Wat heb je nodig om goede aardrijkskundelessen te geven?
- Voldoende vakkennis en vakvaardigheden (geografisch besef).
Dit heb je nodig om…
o leerlingen nieuwe informatie aan te leren
o misconcepten te voorkomen
- Vakdidactische kennis (Pedagogical Content Knowledge)
o Bepaalde leerstrategieën (hoe)
o Bepaalde inhoud (wat)
o Bepaalde reden (waarom)
Hoofdstuk 2 Hoe geef je een goede aardrijkskundeles?
Vragen die je jezelf moet stellen bij het geven van een aardrijkskundeles:
- Wat ga ik onderwijzen of wat moeten de leerlingen leren?
- Hoe ga ik dat onderwijzen of hoe kunnen de leerlingen dit het beste leren?
- Waarom ga ik dat op deze manier onderwijzen of waarom moeten de leerlingen dit leren en
waarom op deze manier?
Wat ga ik onderwijzen of wat moeten de leerlingen leren?
- Kerndoelen/ SLO (tussendoelen en leerlijnen)
- Lesdoel op basis van kerndoel en passend bij beginsituatie (realistisch en haalbaar)
- Beginsituatie is gebaseerd op schoolse kennis en alledaagse kennis (eigen ervaringen).
- Nieuwe kennis en aanwezige kennis koppelen. De nieuwe kennis is powerful knowledge of
krachtige kennis: kennis die leerlingen buiten school niet makkelijk verwerven.
Hoe ga ik dat onderwijzen of hoe kunnen de leerlingen dit het beste leren?
Aan de hand van vijf geografische aandachtspunten en twee didactische aandachtspunten.
- Start: Heeft de les een motiverende start? (didactisch aandachtspunt)
o Dicht bij ervaringen leerlingen: actualiteit, leefomgeving en belevingswereld
