Gemeenschapsvorming
Hoofdstuk 1: ‘sociale cohesie’ en
‘gemeenschapsvorming’ doorheen de geschiedenis
1.1 Hoe werden (veranderende) sociale banden door sociologen
beschreven doorheen de geschiedenis in West-Europa?
Ibn Khaldun (regio huidig Tunesië): Beschrijft het verschil tussen sociale
bindingen bij nomaden en sedimentairen (14de eeuw)
Sterke sociale bindingen in en tussen nomaden
Zwakkere sociale bindingen in en tussen sedimentairen
Regelmatig conflict tussen nomaden en sedimentairen
Max Weber (19de eeuw)
Beschrijft verandering in samenleving + bezorgd over afbraak traditionele sociale
verbanden.
Ferdinand Tönnies, Duitsland (19de eeuw)
Transitie van platteland (kleine dorpen) naar industriële samenleving (steden)
gekenmerkt door technologie, industrie en kapitalisme.
Gemeinschaft/pre-industriële samenleving: het sociale is sterk
ontwikkeld. Warme affectieve banden, solidariteit en groepsgeborgenheid
bepaald door tradities en religie.
(kleine dorpen - boeren)
Gesellschaft/Industriële samenleving: het economsiche is sterk
ontwikkeld. Koele, zakelijke interacties. Ruilen en eigenbelang in plaats
van goede buurschap en solidariteit. (steden – arbeiders)
Emiel Durkheim, Frankrijk (20ste eeuw)
Transitie van platteland (kleine dorpen) naar industriële samenleving (steden)
gekenmerkt door technologie, industrie en kapitalisme. (dezelfde veranderingen
als Tönnies, andere conclusies)
Mechanische solidariteit: Pre-industriële SL hebben een collectief
bewustzijn, sterk geregeld door tradities en religie. Het was eerder
onmogelijk om daarvan af te wijken, dat is deterministisch/verstikkend.
Organische solidariteit: In een industriële SL is er arbeidsspecialisatie,
individueel bewustzijn, met spontane ruil en handel (zakelijk en
economisch). Er is minder sociale controle, dat is bevrijdend.
,Sociologen begin 20e eeuw over sociale cohesie:
“Door onbeheerste industrialisatie en verstedelijking is de samenleving
losgeslagen van
vertrouwde sociale kaders, zonder dat er onmiddelijk duidelijke nieuwe
sociale kaders voor
in de plaats zijn gekomen”
Anomie
= samenleving die ‘labiel’ wordt bij grote veranderingen (transitie)
→ Daling sociale banden
→ Stijging deviantie (misdaad, zelfmoorden, alcoholisme, instabiele
huwelijken,...)
bv. Boek: Le suicide, étude de sociologie (Durkheim)
- Altruistische zelfmoord
- Anomische zelfmoord
- Egoistische zelfmoord
Wetenschappers in de jaren 1945-50
Gedeelde geschiedenis (2de wereldoorlog) en gedeelde doelen
(wederopbouw) gaf sterke sociale cohesie. Hieruit onstond de welvaartstaat
(sociale zekerheidssysteem)
Sociologen beschijven tot jaren ’50-’60
Een samenleving voor waarin iedereen in een soort "eigen wereld" leeft,
georganiseerd rond hun geloof of overtuiging. Elke "zuil" (groep) had toen een
eigen netwerk van instellingen, zoals scholen, kranten, en verenigingen.
Vanaf eind ’60
Van uniform waardenstelsel naar een pluriform stelsel, opkomst ontzuiling,
secularisering
→ de strikte grenzen van zuilen vervaagden, en mensen ontwikkelden een
mix van ideeën en levensstijlen, ongeacht hun achtergrond
Vanaf jaren ‘90: onderzoek Amerikaans socioloog Robert Putman
Zie pwp, onnutige info
2021: Patrick Loobuyck: Met elkaar, voor elkaar; De kunst van het
samenleven in crisistijd.
Crises (oorlogen, pandemieën, klimaatverandering) stimuleren solidariteit,
vooral nationaal.
Overheden versterken steunmaatregelen; focus ligt op kwetsbaren.
Solidariteit kan na verloop afnemen, van eenheid naar polarisatie.
Conclusie: Crises kunnen een betere of slechtere wereld brengen.
, 1.2 Samenleven in context Vlaanderen ‘23
Welke factoren van de huidige samenleving hebben effect op het samenleven?
Megatrends-Macro ontwikkelingen
Demografische ontwikkeling/Globalisering
Migratie
Heterogeniteit
Superdiversiteit
Vergrijzing
Ecologische risico’s: klimaatverandering en pandemie
Digitale ontwikkelingen: online-offline
Individualisering: focus op ik, ‘me-time’, zelfzorg,...
Materialisme: focus op bezit en geld verdienen
Aanvullende factoren
Welvaarstaat onder druk
van solidariteit naar voorwaardelijke solidariteit?
Klasse stratificatie
Toenemende armoede en inkomensongelijkheid
Mensen worden mobieler
we wonen, werken en ontspannen niet meer op dezelfde plaats, 50%
heeft wekelijk contact buren, 10% dagelijks
Daling lidmaatschap verenigingen én gesegregeerde vormen van
deelname en vrijwilligers engagement
Identitaire bewegingen
Samenleven in context Vlaanderen ‘24
Snelle en ingrijpende veranderingen zorgen voor anomie.
Fragmentatie en druk op systemen blijven toenemen: meer verdeeldheid,
extremisme, radicalisering, anti-overheidsprotesten.
→ Hoe hierin gemeenschap vormen?
Bedenkingen gemeenschapsvorming in Vlaamse context 2024:
Pessimistisch Gemeenschapsvorming is moeilijk door elementen als
polarisatie en culturele diversiteit; homogeniteit zou
verbondenheid kunnen versterken.
Optimistisch In de praktijk leven mensen ondanks verschillen goed samen
(convivialiteit) in alledaagse situaties zoals werk, school, sport
Hoofdstuk 1: ‘sociale cohesie’ en
‘gemeenschapsvorming’ doorheen de geschiedenis
1.1 Hoe werden (veranderende) sociale banden door sociologen
beschreven doorheen de geschiedenis in West-Europa?
Ibn Khaldun (regio huidig Tunesië): Beschrijft het verschil tussen sociale
bindingen bij nomaden en sedimentairen (14de eeuw)
Sterke sociale bindingen in en tussen nomaden
Zwakkere sociale bindingen in en tussen sedimentairen
Regelmatig conflict tussen nomaden en sedimentairen
Max Weber (19de eeuw)
Beschrijft verandering in samenleving + bezorgd over afbraak traditionele sociale
verbanden.
Ferdinand Tönnies, Duitsland (19de eeuw)
Transitie van platteland (kleine dorpen) naar industriële samenleving (steden)
gekenmerkt door technologie, industrie en kapitalisme.
Gemeinschaft/pre-industriële samenleving: het sociale is sterk
ontwikkeld. Warme affectieve banden, solidariteit en groepsgeborgenheid
bepaald door tradities en religie.
(kleine dorpen - boeren)
Gesellschaft/Industriële samenleving: het economsiche is sterk
ontwikkeld. Koele, zakelijke interacties. Ruilen en eigenbelang in plaats
van goede buurschap en solidariteit. (steden – arbeiders)
Emiel Durkheim, Frankrijk (20ste eeuw)
Transitie van platteland (kleine dorpen) naar industriële samenleving (steden)
gekenmerkt door technologie, industrie en kapitalisme. (dezelfde veranderingen
als Tönnies, andere conclusies)
Mechanische solidariteit: Pre-industriële SL hebben een collectief
bewustzijn, sterk geregeld door tradities en religie. Het was eerder
onmogelijk om daarvan af te wijken, dat is deterministisch/verstikkend.
Organische solidariteit: In een industriële SL is er arbeidsspecialisatie,
individueel bewustzijn, met spontane ruil en handel (zakelijk en
economisch). Er is minder sociale controle, dat is bevrijdend.
,Sociologen begin 20e eeuw over sociale cohesie:
“Door onbeheerste industrialisatie en verstedelijking is de samenleving
losgeslagen van
vertrouwde sociale kaders, zonder dat er onmiddelijk duidelijke nieuwe
sociale kaders voor
in de plaats zijn gekomen”
Anomie
= samenleving die ‘labiel’ wordt bij grote veranderingen (transitie)
→ Daling sociale banden
→ Stijging deviantie (misdaad, zelfmoorden, alcoholisme, instabiele
huwelijken,...)
bv. Boek: Le suicide, étude de sociologie (Durkheim)
- Altruistische zelfmoord
- Anomische zelfmoord
- Egoistische zelfmoord
Wetenschappers in de jaren 1945-50
Gedeelde geschiedenis (2de wereldoorlog) en gedeelde doelen
(wederopbouw) gaf sterke sociale cohesie. Hieruit onstond de welvaartstaat
(sociale zekerheidssysteem)
Sociologen beschijven tot jaren ’50-’60
Een samenleving voor waarin iedereen in een soort "eigen wereld" leeft,
georganiseerd rond hun geloof of overtuiging. Elke "zuil" (groep) had toen een
eigen netwerk van instellingen, zoals scholen, kranten, en verenigingen.
Vanaf eind ’60
Van uniform waardenstelsel naar een pluriform stelsel, opkomst ontzuiling,
secularisering
→ de strikte grenzen van zuilen vervaagden, en mensen ontwikkelden een
mix van ideeën en levensstijlen, ongeacht hun achtergrond
Vanaf jaren ‘90: onderzoek Amerikaans socioloog Robert Putman
Zie pwp, onnutige info
2021: Patrick Loobuyck: Met elkaar, voor elkaar; De kunst van het
samenleven in crisistijd.
Crises (oorlogen, pandemieën, klimaatverandering) stimuleren solidariteit,
vooral nationaal.
Overheden versterken steunmaatregelen; focus ligt op kwetsbaren.
Solidariteit kan na verloop afnemen, van eenheid naar polarisatie.
Conclusie: Crises kunnen een betere of slechtere wereld brengen.
, 1.2 Samenleven in context Vlaanderen ‘23
Welke factoren van de huidige samenleving hebben effect op het samenleven?
Megatrends-Macro ontwikkelingen
Demografische ontwikkeling/Globalisering
Migratie
Heterogeniteit
Superdiversiteit
Vergrijzing
Ecologische risico’s: klimaatverandering en pandemie
Digitale ontwikkelingen: online-offline
Individualisering: focus op ik, ‘me-time’, zelfzorg,...
Materialisme: focus op bezit en geld verdienen
Aanvullende factoren
Welvaarstaat onder druk
van solidariteit naar voorwaardelijke solidariteit?
Klasse stratificatie
Toenemende armoede en inkomensongelijkheid
Mensen worden mobieler
we wonen, werken en ontspannen niet meer op dezelfde plaats, 50%
heeft wekelijk contact buren, 10% dagelijks
Daling lidmaatschap verenigingen én gesegregeerde vormen van
deelname en vrijwilligers engagement
Identitaire bewegingen
Samenleven in context Vlaanderen ‘24
Snelle en ingrijpende veranderingen zorgen voor anomie.
Fragmentatie en druk op systemen blijven toenemen: meer verdeeldheid,
extremisme, radicalisering, anti-overheidsprotesten.
→ Hoe hierin gemeenschap vormen?
Bedenkingen gemeenschapsvorming in Vlaamse context 2024:
Pessimistisch Gemeenschapsvorming is moeilijk door elementen als
polarisatie en culturele diversiteit; homogeniteit zou
verbondenheid kunnen versterken.
Optimistisch In de praktijk leven mensen ondanks verschillen goed samen
(convivialiteit) in alledaagse situaties zoals werk, school, sport
