INLEIDING: PREVALENTIE EN
DEFINITIES
1. ENKELE STELLINGEN
Wat is het effect van het nieuwe seksuele strafrecht op seksueel geweld?
Toestemming voor seksuele handelingen kreeg een uitdrukkelijke plaats in het seksueel strafrecht en een meer
overkoepelende interpretatie. Er is sprake van seksuele misdrijven als de feiten tegen de vrije wil en dus zonder
toestemming plaatsvinden
Toch moet er altijd oog zijn voor de omstandigheden van elke individuele zaak om te beoordelen of er
toestemming was of niet. Als er bvb geen sprake was van verweer, betekent dat nog niet dat er effectief
toestemming was, het kan nog steeds gaan om een misdrijf. Toestemming is ook geen vaststaand gegeven, elk
individu kan op elk moment voor of tijdens de daad de toestemming intrekken
In bepaalde situaties kan er sowieso geen sprake zijn van toestemming
Als de dader gebruik maakt van de kwetsbare toestand van het slachtoffer
Als de dader gebruik maakt van bedreiging, fysiek of psychisch geweld, dwang, verrassing of een list
Als het slachtoffer slaapt of bewusteloos is
Als het slachtoffer een minderjarige jonger dan 16 is
2. PREVALENTIE
Hoe breder je seksueel geweld definieert, hoe hoger de prevalentie zal zijn
Verkrachting onder universiteitsstudenten Seksueel geweld (brede definitie)
1987: 15% verkracht, 12% poging tot (V) 1987: 53,7% (V)
2021: 14,9% verkracht, 11,9% poging tot (V) 2021: 62,1% (V)
Soms zeer brede range in onderzoeksresultaten van seksueel geweld, bvb onderzoek in 27 Europese landen van
Krahé et al. cijfers vertonen grote variatie
Afhankelijk van definitie, meetmethoden meetmoment, ‘ware’ variatie
Neemt niet weg dat er veel seksueel grensoverschrijdend gedrag is!
Seksueel grensoverschrijdend gedrag veelvoudig en (nagenoeg) overal!
Wereldwijd: 13% seksueel misbruikt
Nederland: voor het tweede levensjaar 5% vrouwen en 2% mannen
Het meeste seksueel geweld wordt door mannen gepleegd. Dit geweld komt in alle culturen voor
Lesbische vrouwen rapporteren meer seksueel geweld in partnerrelatie en homoseksuele mannen meer crime-
related seksueel geweld
2.1 DEFINIËRING
Pinker (2011): alle vormen van geweld zijn minder prevalent geworden gedurende de evolutie van de mens,
maar de prevalentie van seksueel geweld blijft alarmerend hoog, samenhangend met dat seksueel geweld een
ernstig maatschappelijk probleem is
,In de wetenschappelijke literatuur worden vele verschillende termen gebruikt; sexual coercion, sexual
harassment, sexual violence, sexual assault,…
Niet allemaal precies hetzelfde en er is over deze definities veel verwarring
Wij gebruiken hier seksueel geweld = acts that involve sexual contact whereby on of the individuals
does not fully consent to the acts
Crimineel = onwettig seksueel gedrag Elk gedrag data als zodanig wordt gedefinieerd door een
wet (Homoseksueel gedrag in sommige landen)
Seksueel geweld Interpersoonlijk seksueel gedrag zonder instemming
Parafilie/parafiele stoornis Attractie tot ‘atypisch seksueel object’/distress; schade
Hyperseksualiteit/seksverslaving/seksuele Dysfunctionele regulatie van seksueel gedrag, ondanks
compulsie/obsessie distress en aversieve consequenties
Relatie tussen deze vier is complex, maar toch zekere gelijkenis = het ontbreken van toestemming
DSM-5 gebruikt expliciet dit instemmingscriterium: Het recht om zelf te bepalen om (geen) toestemming te
geven, bescherming van fysieke integriteit en extra bescherming voor hen die extra bescherming nodig hebben
2.1.1 GRIJZE TOESTEMMING
Grey rape: de toestemming is twijfelachtig, dubbelzinnig of staat onvoldoende vast en voldoet niet aan de
wettelijke definitie van verkrachting; ergens tussen toestemming en ontkenning, nog verwarrender dan date
rape
Sommigen verwerpen het idee van grey rape en zeggen dat het de mythe bevordert dat verkrachting
een ongeluk kan zijn. toestemming = toestemming, geen grijs gebied
Alcid, 2013: grey area is een onvermijdelijk onderdeel van seks en toestemming, een product van de
minder dan gezonde en communicatieve benadering van seks door onze cultuur
Diagram 1: Mapping the grey area
Is dit een te enge definitie? grijze zone kan ook bvb seks in partnerrelatie zijn + verschil tussen wantedness
& consent!
, Diagram 2: (re)mapping the grey area
Bredere definitie! Hierin past ook het belevingscomponent van de persoon dat meer dynamisch maakt en dat
seks tijdens de daad ook meer in de grijze zone terecht kan komen, ook al was het eerst ‘just sex’
2.1.2 INSTEMMING
Toestemming vs instemming
Juridisch houdt toestemming een actief engagement of een verbintenis in
Instemming is een passiever akkoord of afwezigheid van verzet
De wet op patiëntenrechten spreekt van de vrije en geïnformeerde toestemming. De integrale
jeugdhulp spreekt van instemming termen worden anders gebruikt naar gelang de regelgeving
2.1.3 VERANDERINGEN DOORHEEN DE TIJD
Bijvoorbeeld: Weten over sommige vormen van pornografie en seks op het internet
In Westerse samenlevingen zijn algemene wetten over pornografie meer permissief geworden
Tegelijk sommige vormen van pornografie strenger gereguleerd/verboden (BSMK)
Bijvoorbeeld: Verschillende definities van de leeftijd van toestemming
Verandert over de tijd heen en verschilt tussne landen
België: seksuele meerderjarigheid vanaf 16 jaar
Meestal is leeftijd van toestemming tussen 14 en 18 jaar
Andere: verkrachting binnen huwelijk, #MeToo, ….
Dus: vele controversen over
Welk seksueel gedrag geclassificeerd dient te worden als crimineel gedrag
Hoe de concepten seksueel geweld, parafilie/parafiele stoornis en hyperseksualiteit te definiëren
Zorgen over het misbruik van psychiatrische classificaties binnen een strafrechterlijke context, bvb seksueel
gedrag in slaap
, 3. SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG
= Elke situatie waarin een persoon tegen zijn/haar zin gedwongen wordt om seksuele handelingen te stellen of
te ondergaan
Juridische definitie: het stellen van strafbare feiten en dus op basis van criteria die losstaan van het
slachtoffer
Sociologische definitie: verschil in machtsverhouding tussen de geweldpleger en het slachtoffer
Psychologische definitie: belang aan het belevingsaspect – gedrag is seksueel grensoverschrijdend
wanneer het als grensoverschrijdend ervaren wordt
Hulpmiddelen: SENSOA vlaggensysteem zie deel slachtoffers
1) Toestemming: alle betrokken partijen gaan akkoord met gedrag door hun toestemming te geven. Kan
op elk moment ingetrokken worden
2) Vrijwilligheid: niemand wordt gedwongen tot het gedrag of onder druk gezet. Dit kan gaan van
geweld tot chantage tot subtielere vormen als manipulatie of verleiding
3) Gelijkwaardigheid: factoren als autoriteit, macht, werkervaring of leeftijd kunnen de gelijkwaardigheid
ondermijnen waardoor er een ongelijke machtsverhouding kan ontstaan
4) Passend bij ontwikkelings- of functioneringsniveau: gedrag dient gepast te zijn voor de
ontwikkelingsfase van alle betrokken personen; verstandelijk, emotioneel en fysiek
5) Context: gedrag dient maatschappelijk aanvaard te zijn binnen de context en de privacy voor alle
betrokkenen wordt gerespecteerd
6) Impact: gedrag mag geen schade toebrengen op lichamelijk en psychologisch vlak
DEFINITIES
1. ENKELE STELLINGEN
Wat is het effect van het nieuwe seksuele strafrecht op seksueel geweld?
Toestemming voor seksuele handelingen kreeg een uitdrukkelijke plaats in het seksueel strafrecht en een meer
overkoepelende interpretatie. Er is sprake van seksuele misdrijven als de feiten tegen de vrije wil en dus zonder
toestemming plaatsvinden
Toch moet er altijd oog zijn voor de omstandigheden van elke individuele zaak om te beoordelen of er
toestemming was of niet. Als er bvb geen sprake was van verweer, betekent dat nog niet dat er effectief
toestemming was, het kan nog steeds gaan om een misdrijf. Toestemming is ook geen vaststaand gegeven, elk
individu kan op elk moment voor of tijdens de daad de toestemming intrekken
In bepaalde situaties kan er sowieso geen sprake zijn van toestemming
Als de dader gebruik maakt van de kwetsbare toestand van het slachtoffer
Als de dader gebruik maakt van bedreiging, fysiek of psychisch geweld, dwang, verrassing of een list
Als het slachtoffer slaapt of bewusteloos is
Als het slachtoffer een minderjarige jonger dan 16 is
2. PREVALENTIE
Hoe breder je seksueel geweld definieert, hoe hoger de prevalentie zal zijn
Verkrachting onder universiteitsstudenten Seksueel geweld (brede definitie)
1987: 15% verkracht, 12% poging tot (V) 1987: 53,7% (V)
2021: 14,9% verkracht, 11,9% poging tot (V) 2021: 62,1% (V)
Soms zeer brede range in onderzoeksresultaten van seksueel geweld, bvb onderzoek in 27 Europese landen van
Krahé et al. cijfers vertonen grote variatie
Afhankelijk van definitie, meetmethoden meetmoment, ‘ware’ variatie
Neemt niet weg dat er veel seksueel grensoverschrijdend gedrag is!
Seksueel grensoverschrijdend gedrag veelvoudig en (nagenoeg) overal!
Wereldwijd: 13% seksueel misbruikt
Nederland: voor het tweede levensjaar 5% vrouwen en 2% mannen
Het meeste seksueel geweld wordt door mannen gepleegd. Dit geweld komt in alle culturen voor
Lesbische vrouwen rapporteren meer seksueel geweld in partnerrelatie en homoseksuele mannen meer crime-
related seksueel geweld
2.1 DEFINIËRING
Pinker (2011): alle vormen van geweld zijn minder prevalent geworden gedurende de evolutie van de mens,
maar de prevalentie van seksueel geweld blijft alarmerend hoog, samenhangend met dat seksueel geweld een
ernstig maatschappelijk probleem is
,In de wetenschappelijke literatuur worden vele verschillende termen gebruikt; sexual coercion, sexual
harassment, sexual violence, sexual assault,…
Niet allemaal precies hetzelfde en er is over deze definities veel verwarring
Wij gebruiken hier seksueel geweld = acts that involve sexual contact whereby on of the individuals
does not fully consent to the acts
Crimineel = onwettig seksueel gedrag Elk gedrag data als zodanig wordt gedefinieerd door een
wet (Homoseksueel gedrag in sommige landen)
Seksueel geweld Interpersoonlijk seksueel gedrag zonder instemming
Parafilie/parafiele stoornis Attractie tot ‘atypisch seksueel object’/distress; schade
Hyperseksualiteit/seksverslaving/seksuele Dysfunctionele regulatie van seksueel gedrag, ondanks
compulsie/obsessie distress en aversieve consequenties
Relatie tussen deze vier is complex, maar toch zekere gelijkenis = het ontbreken van toestemming
DSM-5 gebruikt expliciet dit instemmingscriterium: Het recht om zelf te bepalen om (geen) toestemming te
geven, bescherming van fysieke integriteit en extra bescherming voor hen die extra bescherming nodig hebben
2.1.1 GRIJZE TOESTEMMING
Grey rape: de toestemming is twijfelachtig, dubbelzinnig of staat onvoldoende vast en voldoet niet aan de
wettelijke definitie van verkrachting; ergens tussen toestemming en ontkenning, nog verwarrender dan date
rape
Sommigen verwerpen het idee van grey rape en zeggen dat het de mythe bevordert dat verkrachting
een ongeluk kan zijn. toestemming = toestemming, geen grijs gebied
Alcid, 2013: grey area is een onvermijdelijk onderdeel van seks en toestemming, een product van de
minder dan gezonde en communicatieve benadering van seks door onze cultuur
Diagram 1: Mapping the grey area
Is dit een te enge definitie? grijze zone kan ook bvb seks in partnerrelatie zijn + verschil tussen wantedness
& consent!
, Diagram 2: (re)mapping the grey area
Bredere definitie! Hierin past ook het belevingscomponent van de persoon dat meer dynamisch maakt en dat
seks tijdens de daad ook meer in de grijze zone terecht kan komen, ook al was het eerst ‘just sex’
2.1.2 INSTEMMING
Toestemming vs instemming
Juridisch houdt toestemming een actief engagement of een verbintenis in
Instemming is een passiever akkoord of afwezigheid van verzet
De wet op patiëntenrechten spreekt van de vrije en geïnformeerde toestemming. De integrale
jeugdhulp spreekt van instemming termen worden anders gebruikt naar gelang de regelgeving
2.1.3 VERANDERINGEN DOORHEEN DE TIJD
Bijvoorbeeld: Weten over sommige vormen van pornografie en seks op het internet
In Westerse samenlevingen zijn algemene wetten over pornografie meer permissief geworden
Tegelijk sommige vormen van pornografie strenger gereguleerd/verboden (BSMK)
Bijvoorbeeld: Verschillende definities van de leeftijd van toestemming
Verandert over de tijd heen en verschilt tussne landen
België: seksuele meerderjarigheid vanaf 16 jaar
Meestal is leeftijd van toestemming tussen 14 en 18 jaar
Andere: verkrachting binnen huwelijk, #MeToo, ….
Dus: vele controversen over
Welk seksueel gedrag geclassificeerd dient te worden als crimineel gedrag
Hoe de concepten seksueel geweld, parafilie/parafiele stoornis en hyperseksualiteit te definiëren
Zorgen over het misbruik van psychiatrische classificaties binnen een strafrechterlijke context, bvb seksueel
gedrag in slaap
, 3. SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG
= Elke situatie waarin een persoon tegen zijn/haar zin gedwongen wordt om seksuele handelingen te stellen of
te ondergaan
Juridische definitie: het stellen van strafbare feiten en dus op basis van criteria die losstaan van het
slachtoffer
Sociologische definitie: verschil in machtsverhouding tussen de geweldpleger en het slachtoffer
Psychologische definitie: belang aan het belevingsaspect – gedrag is seksueel grensoverschrijdend
wanneer het als grensoverschrijdend ervaren wordt
Hulpmiddelen: SENSOA vlaggensysteem zie deel slachtoffers
1) Toestemming: alle betrokken partijen gaan akkoord met gedrag door hun toestemming te geven. Kan
op elk moment ingetrokken worden
2) Vrijwilligheid: niemand wordt gedwongen tot het gedrag of onder druk gezet. Dit kan gaan van
geweld tot chantage tot subtielere vormen als manipulatie of verleiding
3) Gelijkwaardigheid: factoren als autoriteit, macht, werkervaring of leeftijd kunnen de gelijkwaardigheid
ondermijnen waardoor er een ongelijke machtsverhouding kan ontstaan
4) Passend bij ontwikkelings- of functioneringsniveau: gedrag dient gepast te zijn voor de
ontwikkelingsfase van alle betrokken personen; verstandelijk, emotioneel en fysiek
5) Context: gedrag dient maatschappelijk aanvaard te zijn binnen de context en de privacy voor alle
betrokkenen wordt gerespecteerd
6) Impact: gedrag mag geen schade toebrengen op lichamelijk en psychologisch vlak
