Samenvatting: Nunez – Interculturele Communicatie H1 t/m H8
H1 Cultuur, communicatie en wereldburgerschap
1.1 Cultuur: zichtbaar en onzichtbaar
Cultuur kan je zien als een ui; van de buitenste tot aan de binnenste laag ga je van direct
waarneembare zaken naar onzichtbare of abstracte zaken.
1. Tastbare zaken (buitenste laag): de zichtbare laag van een cultuur, eenvoudig waar te nemen
en handig om te weten.
2. Normen en waarden (binnenste laag): geschreven en ongeschreven standaarden voor
correct en gewenst gedrag. Normen zijn concrete gedragsvoorschriften. Bij waarden gaat het
om wat we goed of juist vinden. Het duurt even voor je normen en waarden opmerkt.
3. Basiswaarden (diepste laag): we leren ze al op jonge leeftijd. Onze beleving van de wereld en
oordelen over anderen worden sterk vervormd of gevormd door basiswaarden. Bij icc gaat
het om herkennen van basiswaarden.
Afbeelding 1 Culturele ui
1.2 Definitie van cultuur
Cultuur is de collectieve mentale programmering die de leden van een groep onderscheidt van die
van andere groepen.
1.3 Culturele programmering
Programmering (aanleren) van cultuur gebeurt via:
- Opvoeding
- Socialisatie (met anderen omgaan)
- Normen en waarden
- Waarneming
Er zijn drie niveaus van programmering:
1. Individu (zelf keuzes maken, niet van cultuur afhankelijk)
2. Cultuur (hoe je iets eet)
3. Menselijke natuur (eten)
,1.4 Cultuur en subculturen
Iedereen heeft een eigen programmering door middel van subculturen. Zoals: land, leeftijd
enzovoort. Er zijn niet alleen verschillen, maar ook overeenkomsten in onze subculturen. Een open
houding is nodig om verschillende subculturen te begrijpen.
Subculturen samen in een team moeten goed aangestuurd worden om elkaar te begrijpen en
waarderen.
1.5 Interculturele communicatie
Bij communicatie is sprake van een zender, ontvanger en een medium. Alle communicatie vindt
plaats binnen een zekere context, zoals een interculturele context.
Interculturele communicatie is de communicatie tussen zenders en ontvangers uit verschillende
culturen. Goede interculturele communicatie vereist:
- Een intercultureel sensitieve houding
- Kennis van verschillende culturen
- Vaardigheden in het veranderen van referentiekader
Cultuur heeft effect op ieder onderdeel van het communicatiemodel:
- Coderen
- Decoderen
- Feedback
- Kanaal
1.6 Communicatieruis
Ruis: alles wat een boodschap verstoort of blokkeert, wat de ontvanger afleidt of wat er voor zorgt
dat de boodschap niet begrepen wordt.
Externe/fysieke ruis: verstoring vanuit de omgeving.
Interne/psychologische ruis: omvat emoties, zorgen of persoonlijke vooroordelen die je ervan
weerhouden echt aandacht te hebben voor wat wordt gecommuniceerd.
Culturele ruis: wanneer verschillen in culturele programmering de boodschap beïnvloeden. Een
schema dat goed kan worden gebruikt bij het omgaan met culturele ruis is het TOPOI-model.
1.7 Het TOPOI-model, een interventie bij culturele ruis
Het TOPOI-model onderscheidt vijf gebieden in de communicatie waar we eventuele misverstanden
kunnen achterhalen. De 5 letters staan voor: taal, ordening, personen, organisatie en inzet. Door het
bewust zijn van deze invalshoeken, kunnen we verkeerde interpretaties herkennen en actief
samenwerken. Eerst worden de 5 letters gecheckt op een misverstand, daarna worden de drie
sleutelvragen gesteld.
, De 5 TOPOI-gebieden:
- Taal: het gaat over betekenis – het taalaspect van communicatie, verbaal en non-verbaal.
Houd er rekening mee dat beide soorten taal verschillende betekenissen kunnen hebben.
Vraag om feedback en geef dit zelf ook.
o Verbale taal heeft duidelijk vastgelegde betekenissen, die je kunt opzoeken in een
woordenboek (toch kan een woord verschillende betekenissen hebben).
o Non-verbale taal is niet vastgelegd in woordenboeken en kan behoorlijk verschillen
in betekenis en interpretatie, zeker tussen verschillende culturen.
- Ordening: gaat over de zienswijze van elk van de deelnemers (iedereen heeft zijn eigen kijk).
Het belang is het realiseren dat er nooit slechts één waarheid of werkelijkheid is.
- Personen: het relationele gedeelte van het gesprek. De relatie van personen kan de
betekenis van wat wordt gezegd bepalen of veranderen.
o Symmetrische relaties zijn relaties tussen gelijken.
o Complementaire relaties zijn relaties tussen mensen waarbij een verschil in autoriteit
bestaat.
- Organisatie: de sociale en professionele context van het communicatieproces.
Organisatiestructuren waarmee we niet vertrouwd zijn kunnen de oorzaak zijn van
misverstanden.
- Inzet: wat is het doel van het gesprek? Wat zijn de bedoelingen, behoeften en motieven van
de deelnemers. Wie zorgt ervoor dat zij hun best doen?
3 sleutelvragen voor interventie in het TOPOI-model:
1- Wat is mijn aandeel in het misverstand?
2- Wat is het aandeel van de ander in het misverstand?
3- Wat is de invloed van de sociale omgeving – de normen, waarden en heersende opvatting.
1.8 Wereldburgerschap
Wereldburgerschap is: een bewustzijn dat zich uitstrekt tot buiten de grenzen van de lokale of
nationale gemeenschap;
- Inzicht in internationale ontwikkelingen
- Empathie met en respect voor mensen uit andere delen van de wereld
- Reflectie op de vele verbanden tussen de persoonlijke situatie en de omstandigheden elders
o De bereidheid om daar conclusies aan te binden
Wereldburgerschap is een competentie. Het omvat kennis en vaardigheden, maar bovenal houding
en gedrag. Wereldburgerschap stimuleert op actieve wijze het aangaan van globale uitdagingen.
Wereldburgerschapsonderwijs stimuleert de ontwikkeling van sociale en communicatieve
vaardigheden en het talent om te netwerken.
Alle manieren van benaderen van wereldburgerschap hebben de volgende competenties gemeen:
- Attitude (om groeps- en meerdere identiteiten te begrijpen)
- Kennis en cognitieve vaardigheden (ten aanzien van mondiale zaken en universele waarden)
- Niet-cognitieve vaardigheden en gedrag (sociale vaardigheden/talent voor netwerken)
- Het vermogen om in samenwerking met anderen te handelen (belang: vredige duurzame
wereld)
H1 Cultuur, communicatie en wereldburgerschap
1.1 Cultuur: zichtbaar en onzichtbaar
Cultuur kan je zien als een ui; van de buitenste tot aan de binnenste laag ga je van direct
waarneembare zaken naar onzichtbare of abstracte zaken.
1. Tastbare zaken (buitenste laag): de zichtbare laag van een cultuur, eenvoudig waar te nemen
en handig om te weten.
2. Normen en waarden (binnenste laag): geschreven en ongeschreven standaarden voor
correct en gewenst gedrag. Normen zijn concrete gedragsvoorschriften. Bij waarden gaat het
om wat we goed of juist vinden. Het duurt even voor je normen en waarden opmerkt.
3. Basiswaarden (diepste laag): we leren ze al op jonge leeftijd. Onze beleving van de wereld en
oordelen over anderen worden sterk vervormd of gevormd door basiswaarden. Bij icc gaat
het om herkennen van basiswaarden.
Afbeelding 1 Culturele ui
1.2 Definitie van cultuur
Cultuur is de collectieve mentale programmering die de leden van een groep onderscheidt van die
van andere groepen.
1.3 Culturele programmering
Programmering (aanleren) van cultuur gebeurt via:
- Opvoeding
- Socialisatie (met anderen omgaan)
- Normen en waarden
- Waarneming
Er zijn drie niveaus van programmering:
1. Individu (zelf keuzes maken, niet van cultuur afhankelijk)
2. Cultuur (hoe je iets eet)
3. Menselijke natuur (eten)
,1.4 Cultuur en subculturen
Iedereen heeft een eigen programmering door middel van subculturen. Zoals: land, leeftijd
enzovoort. Er zijn niet alleen verschillen, maar ook overeenkomsten in onze subculturen. Een open
houding is nodig om verschillende subculturen te begrijpen.
Subculturen samen in een team moeten goed aangestuurd worden om elkaar te begrijpen en
waarderen.
1.5 Interculturele communicatie
Bij communicatie is sprake van een zender, ontvanger en een medium. Alle communicatie vindt
plaats binnen een zekere context, zoals een interculturele context.
Interculturele communicatie is de communicatie tussen zenders en ontvangers uit verschillende
culturen. Goede interculturele communicatie vereist:
- Een intercultureel sensitieve houding
- Kennis van verschillende culturen
- Vaardigheden in het veranderen van referentiekader
Cultuur heeft effect op ieder onderdeel van het communicatiemodel:
- Coderen
- Decoderen
- Feedback
- Kanaal
1.6 Communicatieruis
Ruis: alles wat een boodschap verstoort of blokkeert, wat de ontvanger afleidt of wat er voor zorgt
dat de boodschap niet begrepen wordt.
Externe/fysieke ruis: verstoring vanuit de omgeving.
Interne/psychologische ruis: omvat emoties, zorgen of persoonlijke vooroordelen die je ervan
weerhouden echt aandacht te hebben voor wat wordt gecommuniceerd.
Culturele ruis: wanneer verschillen in culturele programmering de boodschap beïnvloeden. Een
schema dat goed kan worden gebruikt bij het omgaan met culturele ruis is het TOPOI-model.
1.7 Het TOPOI-model, een interventie bij culturele ruis
Het TOPOI-model onderscheidt vijf gebieden in de communicatie waar we eventuele misverstanden
kunnen achterhalen. De 5 letters staan voor: taal, ordening, personen, organisatie en inzet. Door het
bewust zijn van deze invalshoeken, kunnen we verkeerde interpretaties herkennen en actief
samenwerken. Eerst worden de 5 letters gecheckt op een misverstand, daarna worden de drie
sleutelvragen gesteld.
, De 5 TOPOI-gebieden:
- Taal: het gaat over betekenis – het taalaspect van communicatie, verbaal en non-verbaal.
Houd er rekening mee dat beide soorten taal verschillende betekenissen kunnen hebben.
Vraag om feedback en geef dit zelf ook.
o Verbale taal heeft duidelijk vastgelegde betekenissen, die je kunt opzoeken in een
woordenboek (toch kan een woord verschillende betekenissen hebben).
o Non-verbale taal is niet vastgelegd in woordenboeken en kan behoorlijk verschillen
in betekenis en interpretatie, zeker tussen verschillende culturen.
- Ordening: gaat over de zienswijze van elk van de deelnemers (iedereen heeft zijn eigen kijk).
Het belang is het realiseren dat er nooit slechts één waarheid of werkelijkheid is.
- Personen: het relationele gedeelte van het gesprek. De relatie van personen kan de
betekenis van wat wordt gezegd bepalen of veranderen.
o Symmetrische relaties zijn relaties tussen gelijken.
o Complementaire relaties zijn relaties tussen mensen waarbij een verschil in autoriteit
bestaat.
- Organisatie: de sociale en professionele context van het communicatieproces.
Organisatiestructuren waarmee we niet vertrouwd zijn kunnen de oorzaak zijn van
misverstanden.
- Inzet: wat is het doel van het gesprek? Wat zijn de bedoelingen, behoeften en motieven van
de deelnemers. Wie zorgt ervoor dat zij hun best doen?
3 sleutelvragen voor interventie in het TOPOI-model:
1- Wat is mijn aandeel in het misverstand?
2- Wat is het aandeel van de ander in het misverstand?
3- Wat is de invloed van de sociale omgeving – de normen, waarden en heersende opvatting.
1.8 Wereldburgerschap
Wereldburgerschap is: een bewustzijn dat zich uitstrekt tot buiten de grenzen van de lokale of
nationale gemeenschap;
- Inzicht in internationale ontwikkelingen
- Empathie met en respect voor mensen uit andere delen van de wereld
- Reflectie op de vele verbanden tussen de persoonlijke situatie en de omstandigheden elders
o De bereidheid om daar conclusies aan te binden
Wereldburgerschap is een competentie. Het omvat kennis en vaardigheden, maar bovenal houding
en gedrag. Wereldburgerschap stimuleert op actieve wijze het aangaan van globale uitdagingen.
Wereldburgerschapsonderwijs stimuleert de ontwikkeling van sociale en communicatieve
vaardigheden en het talent om te netwerken.
Alle manieren van benaderen van wereldburgerschap hebben de volgende competenties gemeen:
- Attitude (om groeps- en meerdere identiteiten te begrijpen)
- Kennis en cognitieve vaardigheden (ten aanzien van mondiale zaken en universele waarden)
- Niet-cognitieve vaardigheden en gedrag (sociale vaardigheden/talent voor netwerken)
- Het vermogen om in samenwerking met anderen te handelen (belang: vredige duurzame
wereld)
