Moraalfilosofie
LES 1 : Inleiding
1. Terminologie
Wat is ethiek/moraalfilosofie?
- Moraalfilosofie = Kritisch nadenken over het goede leven en het juiste
handelen (discussie wat nu belangrijkste is = goede leven of juist
handelen)
- Centrale vragen :
Hoe moet een mens zijn om een goed/deugdelijk mens te zijn?
Hoe moet een mens handelen om juist/goed te handelen?
Wat is een waardevol leven?
Moraal en ethiek
- De moraal = geheel van gebruiken, waarden en normen verbonden met
het goede leven en het juist handelen
Indien niet verbonden met goede leven en juist handelen => bv.
schaken = je mag bepaalde pion maar 1 vakje verzetten = NORM ≠
geen morele norm ! = maakt van je geen slechter mens bij overtreding
(norm overtreden, maar geen morele norm = verbonden met het goede
leven en het juist handelen)
- De ethiek :
= ‘de moraal’
= systematisch-kritische reflectie over de moraal = moraalfilosofie
Moreel, immoreel, amoreel
- Moreel & etisch => kan je door elkaar gebruiken
- Moreel (ethisch) handelen/zijn: zoals men moet handelen/zijn om
juist/goed te handelen/zijn
- Immoreel (onethisch): zoals men niet mag handelen/zijn …
- Amoreel: komt niet in aanmerking voor morele beoordeling (zonder
morele betekenis bv. links of rechts in de aula gaan zitten = ene maakt je
niet tot slechter mens dan andere)
Wat ammoreel is kan verschillen tss individuen/culturen/met de tijd!!
Afh v/d tijd => bv. vroeger religie status = slecht mens indien je niet
gelovig was
=> NU : eerder persoonlijke keuze
Individuele discussie => bv. keuze eten => voor sommigen ammoreel
(gewoon waar ze zin in hebben) ; voor andere morele kwestie
(milieu/dierenleed)
Waarden en normen
- Waarden: abstracte zaken die we belangrijk vinden, waar we waarde aan
hechten
Bv. integriteit, schoonheid, eerlijkheid, vrijgevigheid, waarheid, vrijheid,
rechtvaardigheid, geluk, … (abstracte zaken = dus niet je iphone ofzo, …)
- Zijn alle waarden morele waarden? => (morele waarden = waarden
die je moet nastreven om juist te handelen/goed te leven) => zijn er die
, niet moreel zijn (= je niet tot een slechter/beter mens maken ?) =
Schoonheid bv. ?
Waarom schoonheid minder moreel dan eerlijkheid bv? => want je hebt
niet echt een keuze => geen controle over (net zoals intelligentie bv, dus
vinden mensen het minder een morele waarde)
- Zijn morele waarden belangrijker dan niet-morele (esthetische,
intellectuele) waarden?
Soms wordt ervanuit gegaan dat dit zo moet zijn, MAAR discussie over
bv. iemand dat atleet is van beroep => volledig wijden aan atletische
waarden = wat morele waarden opgeven bv. gezin vaker achterlaten
=> maakt dit je tot een slechter mens ? moeten morele waarden altijd
voorrang krijgen ?
- Brede vs. smalle moraal
Bv. Aristoteles => brede moraal => veel zaken nastreven om een goede
mens te zijn
Bv. Kant => smalle moraal => minder morele waarden (& wat zaken dat
erbuiten vallen; want veel zaken waar we geen controle over hebben)
- Normen: regels, richtlijnen
= Concrete implementatie van abstracte waarden
- Bepalen wat we moeten of (niet) mogen doen, bv. ‘lieg niet’
- Vaak: waarden als doel, normen als middel
Bv. lieg niet = norm (middel om doel te bereiken)
Eerlijkheid = abstracte waarde (doel)
Veiligheid (waarde) -> ‘draag je gordel’ (norm)
Gelijkheid (waarde) -> ‘je moet/mag stemmen’ (norm)
- Eén norm kan naar verschillende waarden verwijzen
‘steel niet’ -> veiligheid en solidariteit
- Eén waarde kan de basis zijn voor meerdere normen
solidariteit -> ‘steel niet’ en ‘help anderen in nood’
- Zijn alle normen morele normen?
Bv. spellingsfouten = niet dat als je dt-fout maakt je een slechter mens
bent (soms wel morele waarde voor sommige = gebrek aan respect; je
hebt het onder controle)
=> DISCUSSIE
Morele vs. niet-morele regels
- Bindend onafhankelijk van toestemming individu
Liegen, doden, … = geen beslissing dat je neemt om deel te nemen aan
morele spel
Ivm voetbalspel = pas als je toestemd aan regels doe je mee
& dus morele regels moet je dus niet toestemmen ; maar je kan het dus
gwn overtreden
- Gepaard met sociale druk om eraan te beantwoorden
- Nodig om samen te kunnen leven met anderen
- Belangrijk (niet noodz. het allerbelangrijkste)
, - Kunnen niet zomaar gewijzigd worden (vs. legale regels)
- Etc.
Moreel juist/goed ≠ juridisch afdwingbaar
- Niet alles wat moreel juist is, is juridisch afdwingbaar (loopt wel vaak
parallel = morele regel & juridisch afdwingbaar dat je nt mag moorden,
maar dus niet altijd!)
Bv. Iemand helpen
- Niet alles wat juridisch afdwingbaar is, is moreel goed
Bv. Vrije meningsuiting
- Niet alles wat moreel fout is, is illegaal
Bv. Liegen, bedriegen
- Niet alles wat illegaal is, is moreel fout?
Bv. Moreel dubieuze wetten (bv. In oeganda illegaal om homo te zijn =>
(illegaal ≠ moreel fout)
Descriptieve ethiek, normatieve ethiek, meta-ethiek
- Binnen ethiek (als systematisch-kritische reflectie over moraal):
(1) descriptieve ethiek
(2) normatieve ethiek
(3) fundamentele ethiek/meta-ethiek
Descriptieve ethiek Normatieve ethiek Fundamentele ethiek/meta-ethiek
BESCHRIJVEN + EVALUEREND + NADENKEN OVER ETHIEK
VERKLAREN VOORSCHRIJVEN
Beschrijft volgens welke Gaat op zoek naar de juiste Reflectie over ethiek
gebruiken, waarden en moraal Vragen die niet tot descriptieve of
normen een individu of Legt uit waarom zo normatieve ethiek behoren. O.a.:
groep mensen leeft gehandeld/gedacht moet A. Morele semantiek
worden - Betekenis van morele uitspraken en
Verklaart waarom zo begrippen
gehandeld/gedacht wordt Evalueert: - Wat zijn waarden, normen? Wat is
Zijn gebruiken/regels/normen geluk? Wanneer is iets moreel?
Beschrijft, maar evalueert gerechtvaardigd? - Overtuigingen, emoties of
niet Zijn er goede redenen voor? voorschriften?
Is het juist om volgens die (vb. vlees eten is moreel verkeerd)
nomen/regels te = overtuiging uitdrukken = > wereld
handelen/leven? beschrijven (net zoals gras is groen, aarde
Welke normen/regels zijn is rond)
rechtvaardig en waarom? = emotie =>afkeer uitdrukken
= voorschrift => ‘’eet geen vlees’’ (zeggen
wat ze moeten doen)
B. Morele psychologie
- Motieven, gedachten en emoties
verbonden met morele handelingen
en opvattingen
, - Gevolgen van psychologische
constitutie (‘hoe we in elkaar zitten’)
voor reflectie over moraal
bv. verontwaardiging = emotie = maar
tegelijk ook reactie op morele handeling
C. Morele ontologie
- Vragen over wat is: morele
werkelijkheid, feiten
- Beantwoordt er een werkelijkheid
aan morele begrippen en/of
uitspraken?
- Bestaan er morele feiten?
- Zijn die feiten onafhankelijk van hoe
wij denken of menselijke
constructies?
- Zijn die feiten absoluut of relatief?
Absoluut = voor iedereen altijd en
overal hetzelfde
Relatief = afh van hoe mensen erover
denken i/d samenleving
Vragen over wat bestaat er nu in de
werkelijkheid
Leer van het zijn/ is
D. Morele epistemologie
- Bestaat morele kennis en hoe
verwerven we die?
E. Morele methodologie
- Welke methodes zijn geschikt voor
onderzoek in ethiek?
Bv. Asteken vonden Bv. “vlees eten is moreel Bv. wat is nu een waarde => betekenis van
mensenoffers verkeerd” => zelf normatieve morele begrippen
gerechtvaardigd => uitspraak doen over wat goed Bv. wat betekend eerlijkheid
omdat God dan ging is + verklaren => “want milieu
zorgen voor een goede belast + dierenleed”
oogst
(brengt in kaart welke
gebruiken
mensen/groepen hebben
en verklaart waarom)
Algemene en bijzondere ethiek
- Algemene ethiek: volgens welke algemene principes en normen moeten
we handelen, welke waarden moeten we nastreven?
- Bijzondere/toegepaste ethiek
o Volgens welke principes en normen moeten we handelen in domein
x?
o Wat betekent het om in x een algemene regel toe te passen of een
bepaalde waarde na te streven?
- Bio-ethiek, medische, economische, ecologische, seksuele, fiscale, media-
ethiek en wetenschapsethiek. (ethiek toegepast in een bepaald domein)
LES 1 : Inleiding
1. Terminologie
Wat is ethiek/moraalfilosofie?
- Moraalfilosofie = Kritisch nadenken over het goede leven en het juiste
handelen (discussie wat nu belangrijkste is = goede leven of juist
handelen)
- Centrale vragen :
Hoe moet een mens zijn om een goed/deugdelijk mens te zijn?
Hoe moet een mens handelen om juist/goed te handelen?
Wat is een waardevol leven?
Moraal en ethiek
- De moraal = geheel van gebruiken, waarden en normen verbonden met
het goede leven en het juist handelen
Indien niet verbonden met goede leven en juist handelen => bv.
schaken = je mag bepaalde pion maar 1 vakje verzetten = NORM ≠
geen morele norm ! = maakt van je geen slechter mens bij overtreding
(norm overtreden, maar geen morele norm = verbonden met het goede
leven en het juist handelen)
- De ethiek :
= ‘de moraal’
= systematisch-kritische reflectie over de moraal = moraalfilosofie
Moreel, immoreel, amoreel
- Moreel & etisch => kan je door elkaar gebruiken
- Moreel (ethisch) handelen/zijn: zoals men moet handelen/zijn om
juist/goed te handelen/zijn
- Immoreel (onethisch): zoals men niet mag handelen/zijn …
- Amoreel: komt niet in aanmerking voor morele beoordeling (zonder
morele betekenis bv. links of rechts in de aula gaan zitten = ene maakt je
niet tot slechter mens dan andere)
Wat ammoreel is kan verschillen tss individuen/culturen/met de tijd!!
Afh v/d tijd => bv. vroeger religie status = slecht mens indien je niet
gelovig was
=> NU : eerder persoonlijke keuze
Individuele discussie => bv. keuze eten => voor sommigen ammoreel
(gewoon waar ze zin in hebben) ; voor andere morele kwestie
(milieu/dierenleed)
Waarden en normen
- Waarden: abstracte zaken die we belangrijk vinden, waar we waarde aan
hechten
Bv. integriteit, schoonheid, eerlijkheid, vrijgevigheid, waarheid, vrijheid,
rechtvaardigheid, geluk, … (abstracte zaken = dus niet je iphone ofzo, …)
- Zijn alle waarden morele waarden? => (morele waarden = waarden
die je moet nastreven om juist te handelen/goed te leven) => zijn er die
, niet moreel zijn (= je niet tot een slechter/beter mens maken ?) =
Schoonheid bv. ?
Waarom schoonheid minder moreel dan eerlijkheid bv? => want je hebt
niet echt een keuze => geen controle over (net zoals intelligentie bv, dus
vinden mensen het minder een morele waarde)
- Zijn morele waarden belangrijker dan niet-morele (esthetische,
intellectuele) waarden?
Soms wordt ervanuit gegaan dat dit zo moet zijn, MAAR discussie over
bv. iemand dat atleet is van beroep => volledig wijden aan atletische
waarden = wat morele waarden opgeven bv. gezin vaker achterlaten
=> maakt dit je tot een slechter mens ? moeten morele waarden altijd
voorrang krijgen ?
- Brede vs. smalle moraal
Bv. Aristoteles => brede moraal => veel zaken nastreven om een goede
mens te zijn
Bv. Kant => smalle moraal => minder morele waarden (& wat zaken dat
erbuiten vallen; want veel zaken waar we geen controle over hebben)
- Normen: regels, richtlijnen
= Concrete implementatie van abstracte waarden
- Bepalen wat we moeten of (niet) mogen doen, bv. ‘lieg niet’
- Vaak: waarden als doel, normen als middel
Bv. lieg niet = norm (middel om doel te bereiken)
Eerlijkheid = abstracte waarde (doel)
Veiligheid (waarde) -> ‘draag je gordel’ (norm)
Gelijkheid (waarde) -> ‘je moet/mag stemmen’ (norm)
- Eén norm kan naar verschillende waarden verwijzen
‘steel niet’ -> veiligheid en solidariteit
- Eén waarde kan de basis zijn voor meerdere normen
solidariteit -> ‘steel niet’ en ‘help anderen in nood’
- Zijn alle normen morele normen?
Bv. spellingsfouten = niet dat als je dt-fout maakt je een slechter mens
bent (soms wel morele waarde voor sommige = gebrek aan respect; je
hebt het onder controle)
=> DISCUSSIE
Morele vs. niet-morele regels
- Bindend onafhankelijk van toestemming individu
Liegen, doden, … = geen beslissing dat je neemt om deel te nemen aan
morele spel
Ivm voetbalspel = pas als je toestemd aan regels doe je mee
& dus morele regels moet je dus niet toestemmen ; maar je kan het dus
gwn overtreden
- Gepaard met sociale druk om eraan te beantwoorden
- Nodig om samen te kunnen leven met anderen
- Belangrijk (niet noodz. het allerbelangrijkste)
, - Kunnen niet zomaar gewijzigd worden (vs. legale regels)
- Etc.
Moreel juist/goed ≠ juridisch afdwingbaar
- Niet alles wat moreel juist is, is juridisch afdwingbaar (loopt wel vaak
parallel = morele regel & juridisch afdwingbaar dat je nt mag moorden,
maar dus niet altijd!)
Bv. Iemand helpen
- Niet alles wat juridisch afdwingbaar is, is moreel goed
Bv. Vrije meningsuiting
- Niet alles wat moreel fout is, is illegaal
Bv. Liegen, bedriegen
- Niet alles wat illegaal is, is moreel fout?
Bv. Moreel dubieuze wetten (bv. In oeganda illegaal om homo te zijn =>
(illegaal ≠ moreel fout)
Descriptieve ethiek, normatieve ethiek, meta-ethiek
- Binnen ethiek (als systematisch-kritische reflectie over moraal):
(1) descriptieve ethiek
(2) normatieve ethiek
(3) fundamentele ethiek/meta-ethiek
Descriptieve ethiek Normatieve ethiek Fundamentele ethiek/meta-ethiek
BESCHRIJVEN + EVALUEREND + NADENKEN OVER ETHIEK
VERKLAREN VOORSCHRIJVEN
Beschrijft volgens welke Gaat op zoek naar de juiste Reflectie over ethiek
gebruiken, waarden en moraal Vragen die niet tot descriptieve of
normen een individu of Legt uit waarom zo normatieve ethiek behoren. O.a.:
groep mensen leeft gehandeld/gedacht moet A. Morele semantiek
worden - Betekenis van morele uitspraken en
Verklaart waarom zo begrippen
gehandeld/gedacht wordt Evalueert: - Wat zijn waarden, normen? Wat is
Zijn gebruiken/regels/normen geluk? Wanneer is iets moreel?
Beschrijft, maar evalueert gerechtvaardigd? - Overtuigingen, emoties of
niet Zijn er goede redenen voor? voorschriften?
Is het juist om volgens die (vb. vlees eten is moreel verkeerd)
nomen/regels te = overtuiging uitdrukken = > wereld
handelen/leven? beschrijven (net zoals gras is groen, aarde
Welke normen/regels zijn is rond)
rechtvaardig en waarom? = emotie =>afkeer uitdrukken
= voorschrift => ‘’eet geen vlees’’ (zeggen
wat ze moeten doen)
B. Morele psychologie
- Motieven, gedachten en emoties
verbonden met morele handelingen
en opvattingen
, - Gevolgen van psychologische
constitutie (‘hoe we in elkaar zitten’)
voor reflectie over moraal
bv. verontwaardiging = emotie = maar
tegelijk ook reactie op morele handeling
C. Morele ontologie
- Vragen over wat is: morele
werkelijkheid, feiten
- Beantwoordt er een werkelijkheid
aan morele begrippen en/of
uitspraken?
- Bestaan er morele feiten?
- Zijn die feiten onafhankelijk van hoe
wij denken of menselijke
constructies?
- Zijn die feiten absoluut of relatief?
Absoluut = voor iedereen altijd en
overal hetzelfde
Relatief = afh van hoe mensen erover
denken i/d samenleving
Vragen over wat bestaat er nu in de
werkelijkheid
Leer van het zijn/ is
D. Morele epistemologie
- Bestaat morele kennis en hoe
verwerven we die?
E. Morele methodologie
- Welke methodes zijn geschikt voor
onderzoek in ethiek?
Bv. Asteken vonden Bv. “vlees eten is moreel Bv. wat is nu een waarde => betekenis van
mensenoffers verkeerd” => zelf normatieve morele begrippen
gerechtvaardigd => uitspraak doen over wat goed Bv. wat betekend eerlijkheid
omdat God dan ging is + verklaren => “want milieu
zorgen voor een goede belast + dierenleed”
oogst
(brengt in kaart welke
gebruiken
mensen/groepen hebben
en verklaart waarom)
Algemene en bijzondere ethiek
- Algemene ethiek: volgens welke algemene principes en normen moeten
we handelen, welke waarden moeten we nastreven?
- Bijzondere/toegepaste ethiek
o Volgens welke principes en normen moeten we handelen in domein
x?
o Wat betekent het om in x een algemene regel toe te passen of een
bepaalde waarde na te streven?
- Bio-ethiek, medische, economische, ecologische, seksuele, fiscale, media-
ethiek en wetenschapsethiek. (ethiek toegepast in een bepaald domein)
