Psychologie
Samenvatting
Handboek Diabetes Mellitus
Hoofdstuk 32. Psychologische aspecten
1. Inleiding
1/3 langdurig matig tot slecht ingesteld door onvoldoende zelfmanagement. Diabetes behavioral
medicine aandacht interactie biologische, psychologische en sociale factoren.
2. Coping
Proces begint met confrontatie van diagnose. Bij jongeren is reactie van omgeving van grote invloed
op coping van jongeren. Type 1 op jonge leeftijd betekent vaak 1 van een grote groep (klas) waardoor
ze het verbergen om er niet buiten te vallen. Moeilijke regulatie in adolescentie wordt nog eens
versterkt door hormonale veranderingen. Diagnose kan als schok of opluchting komen (door periode
van onzekerheid). In copingproces twee crisismomenten:
- Het omgaan met diagnose
- Confrontatie met de (dreiging van) invaliderende complicaties.
Psychologische insulineresistentie mensen weigeren het te gaan gebruiken door angst en
misvattingen van insuline.
Patiënten zien zich voor de lastige opgave gesteld om steeds weer nieuwe evenwicht te vinden
tussen medische streefwaarden door intensief zelfmanagement en normaal, plezierig leven. Soms
kiezen mensen hierom voor een minder strikte regulatie om een normaler leven te hebben.
3. Zelfmanagement
Innemen en waar nodig aanpassen van dosering medicatie, zelfmonitoring (gewicht, bloedglucose),
gezond eten, voldoende bewegen, omgaan stress. Altijd balans voeding, energieverbruik en
medicatie vereist alertheid en probleemoplossend vermogen (kan niet iedereen en dan extra
educatie en begeleiding). Inspanning leveren met soms onvoldoende resultaat teleurstelling,
frustratie, hulpeloosheid wat kan leiden tot diabetesburn-out.
Complicerende factor inspanningen leiden niet altijd tot positieve bekrachtiging. Minder intensief
bezig zijn kan daarentegen wel als verlichting worden ervaren maar kan alleen wanneer het niet leidt
tot ontregeling en disfunctioneren. Bij verminderde hypo-awareness optimaal gebruik maken
externe signalen (insulinedosering, tijdstpip, activiteit, voeding) en interne signalen ontregeling
stemmingsveranderingen, vermindering cognitief functioneren (neuroglykopene symptomen).
Patiënten met perfectionistische inslag (merken gelijk iets verhoging/verlaging bloedglucose) vinden
het vaak moeilijk te accepteren dat het niet altijd lukt om het binnen de gestelde waarden te houden
en kunnen veel stress ervaren.
, 4. Psychologische barrières
Drie problemen die extra aandacht vragen depressie, angst en eetstoornissen.
4.1 Depressie
20% van diabetesbevolking ziektelast speelt belangrijke rol hierin. Lusteloosheid en libidoverlies
wijzen op depressiviteit, maar kan ook het gevolg zijn van hyperglykemie. Gebrek eetlust en
slaapproblemen kunnen ook samenhangen met metabole ontregeling of autonome neuropathie.
Depressie bij diabetes goed behandelbaar zowel met antidepressiva als met cognitieve
gedragstherapie. Verbeteren diabetesuitkomsten gecombineerde somatisch-psychologische
aanpak (collaborative care) aangewezen.
4.2 Stress en angstklachten
Meemaken van stressvolle gebeurtenissen en verhoogde stress op werk manifest worden type 2
versnellen (door verhoogde cortisollevel). Psychische spanning sterk ontregelend effect op diabetes
en ook indirect op verslechteren zelfzorggedrag. Bij type 1 stress vaan verhoging en verlaging
mogelijk maar bij type 2 voornamelijk hyperglykemie. Wel verschil in stressgevoeligheid stress-
responders en non-responders (bekijken door schaalvragen over stress en hun bloedglucose hiermee
te vergelijken).
Het gaat wel vaak om angst over diabetes (over hypoglykemie en complicaties). Zowel hoge als lage
hypoangst problematisch vanwege risico het gevaar te ontkennen en te weinig oplettend zijn. Hoge
angst zorgen voor hoge bloedglucose (snacken, minder insuline spuiten) met verhoogd HbA 1C als
gevolg. Zo kan het gevangen raken tussen angst hoge en lage waarden.
Extreme angst complicaties (met name blindheid en amputatie) kan leiden tot obsessief vaak
controleren bloedglucose en neiging tot overregulatie.
Spuitangst ernstig en zeer hinderlijk (komt niet vaak voor). Gaat vaak gepaard met andere fobieën
en depressieve klachten.
4.3 Eetstoornissen
Behandeling nodigt fixatie uit op eten. Vooral meisjes type 1.
Ze maken gebruik van overdosering insuline om af te vallen verslechterde glucoseregulatie en
klachten hiervan. Extra aandacht dan bij sterke schommelingen in het gewicht en verhoogd HbA 1C.
Binge eating disorder meisjes type 1 maar ook (zware) vrouwen type 2. Vaak bij type 2
overgewicht wat gevoel van veroordeel te zijn tot levenslang lijden hetgeen veel spanningen en
frustratie kan veroorzaken.
5. Implicaties voor de zorg
Uitgangspunt diabeteszorg empowerment actief participeren in behandeling. Emotionele en
gedragsfactoren doorslaggevende betekenis voor bereiken gestelde behandeldoelen.
Structuur zorg met periodiek contact over lange tijdsperiode opbouwen vertrouwensrelatie
tussen arts en patiënt noodzakelijk voor goede behandeling (voordat patiënt ervaringen, zorgen
en knelpunten met arts deelt). Gebruik van standaard vragenlijsten beter signaleren emotionele
problemen.
Samenvatting
Handboek Diabetes Mellitus
Hoofdstuk 32. Psychologische aspecten
1. Inleiding
1/3 langdurig matig tot slecht ingesteld door onvoldoende zelfmanagement. Diabetes behavioral
medicine aandacht interactie biologische, psychologische en sociale factoren.
2. Coping
Proces begint met confrontatie van diagnose. Bij jongeren is reactie van omgeving van grote invloed
op coping van jongeren. Type 1 op jonge leeftijd betekent vaak 1 van een grote groep (klas) waardoor
ze het verbergen om er niet buiten te vallen. Moeilijke regulatie in adolescentie wordt nog eens
versterkt door hormonale veranderingen. Diagnose kan als schok of opluchting komen (door periode
van onzekerheid). In copingproces twee crisismomenten:
- Het omgaan met diagnose
- Confrontatie met de (dreiging van) invaliderende complicaties.
Psychologische insulineresistentie mensen weigeren het te gaan gebruiken door angst en
misvattingen van insuline.
Patiënten zien zich voor de lastige opgave gesteld om steeds weer nieuwe evenwicht te vinden
tussen medische streefwaarden door intensief zelfmanagement en normaal, plezierig leven. Soms
kiezen mensen hierom voor een minder strikte regulatie om een normaler leven te hebben.
3. Zelfmanagement
Innemen en waar nodig aanpassen van dosering medicatie, zelfmonitoring (gewicht, bloedglucose),
gezond eten, voldoende bewegen, omgaan stress. Altijd balans voeding, energieverbruik en
medicatie vereist alertheid en probleemoplossend vermogen (kan niet iedereen en dan extra
educatie en begeleiding). Inspanning leveren met soms onvoldoende resultaat teleurstelling,
frustratie, hulpeloosheid wat kan leiden tot diabetesburn-out.
Complicerende factor inspanningen leiden niet altijd tot positieve bekrachtiging. Minder intensief
bezig zijn kan daarentegen wel als verlichting worden ervaren maar kan alleen wanneer het niet leidt
tot ontregeling en disfunctioneren. Bij verminderde hypo-awareness optimaal gebruik maken
externe signalen (insulinedosering, tijdstpip, activiteit, voeding) en interne signalen ontregeling
stemmingsveranderingen, vermindering cognitief functioneren (neuroglykopene symptomen).
Patiënten met perfectionistische inslag (merken gelijk iets verhoging/verlaging bloedglucose) vinden
het vaak moeilijk te accepteren dat het niet altijd lukt om het binnen de gestelde waarden te houden
en kunnen veel stress ervaren.
, 4. Psychologische barrières
Drie problemen die extra aandacht vragen depressie, angst en eetstoornissen.
4.1 Depressie
20% van diabetesbevolking ziektelast speelt belangrijke rol hierin. Lusteloosheid en libidoverlies
wijzen op depressiviteit, maar kan ook het gevolg zijn van hyperglykemie. Gebrek eetlust en
slaapproblemen kunnen ook samenhangen met metabole ontregeling of autonome neuropathie.
Depressie bij diabetes goed behandelbaar zowel met antidepressiva als met cognitieve
gedragstherapie. Verbeteren diabetesuitkomsten gecombineerde somatisch-psychologische
aanpak (collaborative care) aangewezen.
4.2 Stress en angstklachten
Meemaken van stressvolle gebeurtenissen en verhoogde stress op werk manifest worden type 2
versnellen (door verhoogde cortisollevel). Psychische spanning sterk ontregelend effect op diabetes
en ook indirect op verslechteren zelfzorggedrag. Bij type 1 stress vaan verhoging en verlaging
mogelijk maar bij type 2 voornamelijk hyperglykemie. Wel verschil in stressgevoeligheid stress-
responders en non-responders (bekijken door schaalvragen over stress en hun bloedglucose hiermee
te vergelijken).
Het gaat wel vaak om angst over diabetes (over hypoglykemie en complicaties). Zowel hoge als lage
hypoangst problematisch vanwege risico het gevaar te ontkennen en te weinig oplettend zijn. Hoge
angst zorgen voor hoge bloedglucose (snacken, minder insuline spuiten) met verhoogd HbA 1C als
gevolg. Zo kan het gevangen raken tussen angst hoge en lage waarden.
Extreme angst complicaties (met name blindheid en amputatie) kan leiden tot obsessief vaak
controleren bloedglucose en neiging tot overregulatie.
Spuitangst ernstig en zeer hinderlijk (komt niet vaak voor). Gaat vaak gepaard met andere fobieën
en depressieve klachten.
4.3 Eetstoornissen
Behandeling nodigt fixatie uit op eten. Vooral meisjes type 1.
Ze maken gebruik van overdosering insuline om af te vallen verslechterde glucoseregulatie en
klachten hiervan. Extra aandacht dan bij sterke schommelingen in het gewicht en verhoogd HbA 1C.
Binge eating disorder meisjes type 1 maar ook (zware) vrouwen type 2. Vaak bij type 2
overgewicht wat gevoel van veroordeel te zijn tot levenslang lijden hetgeen veel spanningen en
frustratie kan veroorzaken.
5. Implicaties voor de zorg
Uitgangspunt diabeteszorg empowerment actief participeren in behandeling. Emotionele en
gedragsfactoren doorslaggevende betekenis voor bereiken gestelde behandeldoelen.
Structuur zorg met periodiek contact over lange tijdsperiode opbouwen vertrouwensrelatie
tussen arts en patiënt noodzakelijk voor goede behandeling (voordat patiënt ervaringen, zorgen
en knelpunten met arts deelt). Gebruik van standaard vragenlijsten beter signaleren emotionele
problemen.
