Samenvatting Proces van lateralisatie

Het proces van lateralisatie
De motorische ontwikkeling en de ontwikkeling van de actiewereld bij
kinderen
Uit: Litière M., ‘Ik zie het anders. Omgaan met richtingsmoeilijkheden en spiegelen bij
kinderen’. Lannoo, Tielt, 2011 blz.76-101.



In de totale ontwikkeling van kinderen speelt de motoriek een zeer belangrijke rol. Om de
wereld om je heen te kunnen ontdekken, moet je kunnen bewegen. Je moet dingen kunnen
pakken en kunnen vasthouden, je moet je kunnen verplaatsen en de omgeving kunnen
aftasten.

Aan de basis van al onze bewegingsvaardigheden liggen zeer vroege houdings- en
bewegingsreflexen. De reflexen geven het jonge kind een eerste oriëntatiepunt. Zijn lichaam
wordt zo het middelpunt van zijn leefwereld. Door te bewegen en te experimenteren voelt het
kind het onderscheid tussen twee lichaamshelften. Zo ontstaan boven en onder, voor en
achter, links en rechts. Het is dus vanuit zijn eigen lichaam dat de oriëntatie van het kind
ten opzichte van de zich omringende wereld zich ontwikkelt.

Volgens Mesker verandert het bewegingspatroon van het kind samen met de rijping van het
centrale zenuwstelsel in een bepaalde volgorde. Hij onderscheidt vier stadia in de normale
ontwikkeling, die ongestructureerd in elkaar overlopen. Voor een optimale ontwikkeling
moeten kinderen elke motorische fase doormaken en voldoende ervaring en oefening
opdoen in deze vorm van motoriek, voor ze overgaan naar de volgende fase. De vier fasen
zijn:
- Het slurfstadium
- De symmetrische fase
- De lateralisatieperiode
- De dominantiefase of voorkeursfase



1. HET SLURFSTADIUM

Tijdens het slurfstadium is de spierwerking in de ene lichaamshelft tegengesteld of
antagonistisch aan die in de andere lichaamshelft. We spreken van links-
rechtsantagonisme of ook van een asymmetrische fase. Deze primitieve vorm van
motoriek kun je vergelijken met de beweging van een tong, slurf of snuit. Beide armen lijken
te bewegen alsof ze samen één orgaan vormen. Er bestaan geen twee kanten. Als de ene
hand een vuist maakt, spreiden de vingers van de andere hand zich en als de arm zich
strekt, zal de andere arm zich buigen. Deze fase duurt tot het kind ongeveer 4 jaar oud is,
maar bij sommige kinderen duurt ze veel langer. Ook zien we dat in moeilijke situaties
kinderen en zelfs volwassenen nog regelmatig teruggrijpen naar het slurfstadium. Als je
bijvoorbeeld een rugletsel hebt, zal je zeer voorzichtig en met geblokkeerde arm zachtjes
naar links draaien om de telefoon op nemen. Het hele lichaam zal zich als één blok bewegen
en naar het voorwerp worden gedraaid.


1

, Op dit moment in de ontwikkeling bestaat de actiewereld van het kind uit een
halfcirkelvormige wereld. Deze halfcirkelvormige ruimte ontstaat omdat beide armen voor
het lichaam kunnen bewegen en zo een halve cirkel vormen. Het lichaam is het middelpunt
van deze halve cirkel. De middelste zone voor het lichaam is het terrein waar kinderen
spontaan zullen spelen en handelen. Hendrickx spreekt van een ‘corpocentrische’ wereld.
Door een verdere rijping van het zenuwstelsel krijgen beide hersenhelften geleidelijk een
afzonderlijke identiteit. Aangezien beide lichaamshelften elk een deel van de actiewereld
gaan bedienen, ontstaat nu een middellijn of mediaan.

De middellijn is het vertrekpunt van de beweging, en elke hand blijft in zijn wereld, maar een
voorwerp kan wel de mediaan overschrijden. Zo zien we dat kinderen soms een autootje met
hun rechterhand rijden van rechts tot aan de middellijn en dan met de linkerhand verder naar
links rijden. Bij het tekenen zal een kind nu soms een potlood ter hoogte van de middellijn
van de ene hand in de andere hand doorgeven en dus aan de linkerzijde tekenen met de
linkerhand en aan de rechterzijde met de rechterhand. Of een peuter die een blokje dat links
ligt in een potje moet leggen dat rechts staat, zal het blokje met zijn linkerhand vastpakken
en doorgeven aan de rechterhand. Die deponeert het dan in het potje.




Figuur 1: Ordening volgens halve cirkel voor het lichaam



2. DE SYMMETRISCHE FASE

De symmetrische fase ontwikkelt zich rond de leeftijd van vier tot zes jaar en berust op een
dorsoventraal of een voor-achterspierantagonisme. Dit wil zeggen dat de bewegingen
van beide lichaamshelften in deze fase elkaars spiegelbeeld zijn. Dit zien we bijvoorbeeld
als het kind zich op zijn twee voeten afstoot: de spieren aan de voorzijde van het lichaam
doen links en rechts hetzelfde, maar ze doen het tegenovergestelde van de spieren aan de
achterzijde. Als de buikspieren en de spieren aan de voorzijde van de benen zich spannen,
zullen de spieren van de rug en de achterbenen ontspannen. Een dergelijk dorsoventraal
spierantagonisme zie je ook als het kind zich afzet, iets naar zich toe trekt, of gooit en vangt
met twee handen. In deze fase pakken kinderen een beker met twee handen vast en zetten
ze blokken met twee handen op een stapel. Linker- en rechterzijde doen dus hetzelfde.
Doordat het kind geen besef heeft van links en rechts, kan het letters die alleen in oriëntatie
van elkaar verschillen (zoals bijvoorbeeld b en d, ie en ei, E en 3) moeilijk van elkaar
onderscheiden. Letters en cijfers die elkaars spiegelbeeld zijn worden in deze fase dus als
hetzelfde ervaren. Er is nog geen voorkeur voor een bepaalde hand of een bepaalde richting.


2