Filmtheorie
Inhoudsopgave
1. VROEGE THEORIEËN ............................................................................................................................... 1
1.1. PROBLEMATIEK NIEUW MEDIUM .................................................................................................................... 1
1.2. SITUERING AUTEURS .................................................................................................................................... 2
2. AVANT-GARDE EN FRANKFURTER SCHOOL .............................................................................................. 5
2.1. AVANT-GARDE ........................................................................................................................................... 5
2.2. NAAR FRANKFURTER SCHOOL: SIEGFRIED KRACAUER ......................................................................................... 6
2.3. ADORNO & HORKHEIMER ............................................................................................................................ 7
2.4. BENJAMIN ................................................................................................................................................. 8
2.5. BIJDRAGEN EN KRITIEKEN VAN DE FRANKFUTER SCHOOL ..................................................................................... 9
3. FORMALISME VS. REALISME ................................................................................................................. 10
3.1. ARNHEIM ................................................................................................................................................ 10
3.2. KRACAUER ............................................................................................................................................... 11
3.3. ANDRÉ BAZIN .......................................................................................................................................... 12
4. AUTEURPOLITIEK/ AUTEURTHEORIE ..................................................................................................... 13
4.1. FRANKRIJK ............................................................................................................................................... 13
4.2. DISCUSSIE ............................................................................................................................................... 14
4.3. DE VS .................................................................................................................................................... 14
4.4. GROOT-BRITTANNIË .................................................................................................................................. 14
4.5. KRITIEKEN AUTEURBENADERING ................................................................................................................... 15
4.6. BIJDRAGEN .............................................................................................................................................. 15
5. CASE: HITCHCOCK ALS AUTEUR – HOE MOORDEN IN BEELD WORDEN GEBRACHT................................. 16
5.1. CONCRETE ANALYSE: MOORDEN BIJ HITCHCOCK.............................................................................................. 16
6. SEMIOTIEK EN PSYCHOANALYSE – METZ ............................................................................................... 18
6.1. METZ 1: SITUERING ................................................................................................................................... 18
6.2. METZ 1: TEKSTEN ..................................................................................................................................... 19
6.3. METZ 1: KRITIEKEN ................................................................................................................................... 21
6.4. METZ 1: BIJDRAGEN .................................................................................................................................. 22
6.5. METZ 2: SITUERING ................................................................................................................................... 22
6.6. METZ 2: BASISTEKSTEN.............................................................................................................................. 23
6.7. METZ 2: KRITIEK ...................................................................................................................................... 24
6.8. METZ2: BIJDRAGEN .................................................................................................................................. 24
7. SCREEN THEORIE 1 ................................................................................................................................ 25
7.1. CONTEXT EN SITUERING.............................................................................................................................. 25
7.2. INVLOEDEN: THE FRENCH CONNECTION ........................................................................................................ 25
7.3. KERNCONCEPTEN ...................................................................................................................................... 25
7.4. MCCABE: IDEOLOGIE EN FILM ...................................................................................................................... 29
7.5. METHODE VAN ANALYSE ............................................................................................................................. 30
7.6. HEATH OVER JAWS .................................................................................................................................... 30
7.7. MACCABE: PADRE PADRONE....................................................................................................................... 32
7.8. KRITIEK OP SCREEN THEORY ........................................................................................................................ 32
8. SCREEN THEORIE 2 ................................................................................................................................ 34
8.1. CONTEXT EN SITUERING.............................................................................................................................. 34
8.2. KERNCONCEPTEN: LACAN ........................................................................................................................... 34
8.3. KERNCONCEPTEN: MULVEY ......................................................................................................................... 35
, Filmtheorie
8.4. KRITIEK OP SCREEN THEORIE 2 .................................................................................................................... 37
8.5. FRAGMENTEN .......................................................................................................................................... 37
8.6. FEMINISTISCHE FILMTHEORIE ....................................................................................................................... 40
8.7. DOANE OVER MASQUERADE ....................................................................................................................... 41
9. COGNITIEVE FILMTHEORIE .................................................................................................................... 43
9.1. SITUERING AUTEURS EN TEKSTEN.................................................................................................................. 43
9.2. CONCEPTEN ............................................................................................................................................. 43
9.3. KRITIEKEN ............................................................................................................................................... 45
9.4. BORDWELL .............................................................................................................................................. 45
10. CULTURAL STUDIES ........................................................................................................................... 48
10.1. SITUERING ............................................................................................................................................... 48
10.2. CONCEPTEN ............................................................................................................................................. 51
, Filmtheorie
1. Vroege theorieën
1.1. Problema+ek nieuw medium
Het is belangrijk om de opva7ngen uit de 19de-20ste eeuw in zijn context te plaatsen. Op dat moment
manifesteerde zich een nieuw medium.
Bij de opkomst van een nieuw massamedium zien we angst en fascinaEe. We treffen deze
systemaEsch aan bij de komst van een nieuw audiovisueel massamedium.
è Wie uit die angst? Wat is het gevolg daarvan?
De angst situeert zich bij de elite en de overheid, bij ideologische groeperingen. Het is een angst voor
grote, negaEeve effecten. Er is angst voor een totaal passieve houding van de consument.
è Vanuit die angst vloeit controle over dat medium voort.
o Censuur van de inhoud en de vorm
o Controle over wat er zich in de cinemazaal afspeelt
Er is een bekommernis voor de ‘zwakkeren’ in de maatschappij, mensen die in de ogen van de
maatschappij kwetsbaar zijn. Onder zwakkeren verstaan we: kinderen, ouderen, ongeschoolden,
mensen met een laag inkomen en vrouwen. Er was de angst dat filmbeelden hysterie zouden
opwekken bij de zwakkeren in de samenleving.
Het kind werd gezien als de allerzwakste in de maatschappij. De kinderEjd (bij elites) werd gezien als
een periode van onschuld. In die onschuld ligt iets wat tegelijkerEjd heel gemakkelijk perverteer baar
is.
è Als je het kind gaat blootstellen aan perverse, gewelddadige en ongezonde beelden; dan zal
het kind dat gedrag gaan overnemen.
o Een visie die kort door de bocht is, maar toch veel succes had bij de meerderheid.
‘KNT’ (kinderen niet toegelaten) is ook een systeem van controle. Het is geen censuur, de film mag zo
in de zaal gebracht worden. Alleen moet de overheid optreden ter bescherming van het kind. Als je
wil dat je film vertoond wordt voor iedereen, dan moet die aan een keuringscommissie worden
voorgelegd.
Vanuit de Europese posiEe is er verder ook angst voor het cultuurimperialisme van de VS. Deze zou
de Europese kijker kunnen perverteren en bedreigen.
è Het is een bedreiging van de naEonale/culturele idenEteit, zowel voor als na WOII.
Er zijn een aantal vragen die steeds terugkomen in filmtheorie:
- De relaEe film-kunst-technologie
- De relaEe film-realiteit
- De relaEe film-kijker
1
, Filmtheorie
1.2. Situering auteurs
De auteurs komen uit verschillende vakgebieden en elke discipline schrij] haar eigen geschiedenis.
è Er is een onvermijdelijke selecEe en canonisering van auteurs.
Emilie Altenloh is de eerste wetenschapper die een proefschri] over film hee] geschreven. Maar ze
bleef gedurende lange Ejd onzichtbaar. Dit komt doordat Duits niet behoort tot de canontaal.
Riccioto Canudo
Een Italiaans schrijver die vooral acEef was in Frankrijk. Hij is één van de vroege mensen die
nadenken over wat het medium film zou kunnen betekenen.
Hij ziet de komt van film als de geboorte van een zesde kunst. Hij vraagt zich af hoe we het medium
kunnen definiëren in verhouding tot andere kunstvormen.
è Het kan alleen maar een kunstvorm worden, als het los komt van imitaEe.
Canudo hee] het over symbolische en realis+sche kenmerken.
Symbolische: Snelheid van beelden en acEes
Realis+sche: De representaEe van de mens
Cinema brengt drie plasEsche en twee temporele kunsten in zich op.
• The rythm of space: architectuur, beeldhouwkunst, etc.
• The rythm of Eme: muziek, poëzie en dans
è Ze worden getransformeerd tot de synthesevorm van ‘theater’, een theater vorm op het
scherm.
o Zowel in de ruimte als in de Ejd komt beweging (door montage, etc.)
Canudo was heel analyEsch en opEmisEsch, wat zich vertaalt op twee manieren:
• Hij ziet dat film nog verder kan gaan, dat het een stap meer kan zecen door afstand te nemen
van de realiteit en door focus te leggen op emoEe. De filmmaker kan zijn emoEe projecteren
op zijn personages, dit gaat verder dan een pure adeelding.
• Hij hee] een relaEe met het Italiaans futurisme, een geloof in de technologie om de
toekomst beter te maken. Er zit in dit manifest een bepaalde agressiviteit verdoken.
Vachel Lindsay
Een criEcus en dichter uit de VS. Fundamenteel is de culturele status van de het medium.
Aanvankelijk werd het medium als iets vulgaar bekeken. Lindsay gaat zich afzecen tegenover dit
negaEeve beeld. Hij gaat dat linken aan de posiEe van film als kunst, het is volgens hem de enige
democraEsche kunst.
è Film is toegankelijk voor iedereen, ze valt te begrijpen voor de ‘gewone’ mens die zelfs niet
gelecerd is. Iedereen is visueel gelecerd.
Lindsay schrij] in Ejden dat er al langspeelfilms te zien zijn. Er is een soort van afstand tussen het
moment waarop film zich manifesteert als een breed gekend medium en de wetenschappelijke en
kriEsche benadering van het medium. Daar gaat enige Ejd over.
2
Inhoudsopgave
1. VROEGE THEORIEËN ............................................................................................................................... 1
1.1. PROBLEMATIEK NIEUW MEDIUM .................................................................................................................... 1
1.2. SITUERING AUTEURS .................................................................................................................................... 2
2. AVANT-GARDE EN FRANKFURTER SCHOOL .............................................................................................. 5
2.1. AVANT-GARDE ........................................................................................................................................... 5
2.2. NAAR FRANKFURTER SCHOOL: SIEGFRIED KRACAUER ......................................................................................... 6
2.3. ADORNO & HORKHEIMER ............................................................................................................................ 7
2.4. BENJAMIN ................................................................................................................................................. 8
2.5. BIJDRAGEN EN KRITIEKEN VAN DE FRANKFUTER SCHOOL ..................................................................................... 9
3. FORMALISME VS. REALISME ................................................................................................................. 10
3.1. ARNHEIM ................................................................................................................................................ 10
3.2. KRACAUER ............................................................................................................................................... 11
3.3. ANDRÉ BAZIN .......................................................................................................................................... 12
4. AUTEURPOLITIEK/ AUTEURTHEORIE ..................................................................................................... 13
4.1. FRANKRIJK ............................................................................................................................................... 13
4.2. DISCUSSIE ............................................................................................................................................... 14
4.3. DE VS .................................................................................................................................................... 14
4.4. GROOT-BRITTANNIË .................................................................................................................................. 14
4.5. KRITIEKEN AUTEURBENADERING ................................................................................................................... 15
4.6. BIJDRAGEN .............................................................................................................................................. 15
5. CASE: HITCHCOCK ALS AUTEUR – HOE MOORDEN IN BEELD WORDEN GEBRACHT................................. 16
5.1. CONCRETE ANALYSE: MOORDEN BIJ HITCHCOCK.............................................................................................. 16
6. SEMIOTIEK EN PSYCHOANALYSE – METZ ............................................................................................... 18
6.1. METZ 1: SITUERING ................................................................................................................................... 18
6.2. METZ 1: TEKSTEN ..................................................................................................................................... 19
6.3. METZ 1: KRITIEKEN ................................................................................................................................... 21
6.4. METZ 1: BIJDRAGEN .................................................................................................................................. 22
6.5. METZ 2: SITUERING ................................................................................................................................... 22
6.6. METZ 2: BASISTEKSTEN.............................................................................................................................. 23
6.7. METZ 2: KRITIEK ...................................................................................................................................... 24
6.8. METZ2: BIJDRAGEN .................................................................................................................................. 24
7. SCREEN THEORIE 1 ................................................................................................................................ 25
7.1. CONTEXT EN SITUERING.............................................................................................................................. 25
7.2. INVLOEDEN: THE FRENCH CONNECTION ........................................................................................................ 25
7.3. KERNCONCEPTEN ...................................................................................................................................... 25
7.4. MCCABE: IDEOLOGIE EN FILM ...................................................................................................................... 29
7.5. METHODE VAN ANALYSE ............................................................................................................................. 30
7.6. HEATH OVER JAWS .................................................................................................................................... 30
7.7. MACCABE: PADRE PADRONE....................................................................................................................... 32
7.8. KRITIEK OP SCREEN THEORY ........................................................................................................................ 32
8. SCREEN THEORIE 2 ................................................................................................................................ 34
8.1. CONTEXT EN SITUERING.............................................................................................................................. 34
8.2. KERNCONCEPTEN: LACAN ........................................................................................................................... 34
8.3. KERNCONCEPTEN: MULVEY ......................................................................................................................... 35
, Filmtheorie
8.4. KRITIEK OP SCREEN THEORIE 2 .................................................................................................................... 37
8.5. FRAGMENTEN .......................................................................................................................................... 37
8.6. FEMINISTISCHE FILMTHEORIE ....................................................................................................................... 40
8.7. DOANE OVER MASQUERADE ....................................................................................................................... 41
9. COGNITIEVE FILMTHEORIE .................................................................................................................... 43
9.1. SITUERING AUTEURS EN TEKSTEN.................................................................................................................. 43
9.2. CONCEPTEN ............................................................................................................................................. 43
9.3. KRITIEKEN ............................................................................................................................................... 45
9.4. BORDWELL .............................................................................................................................................. 45
10. CULTURAL STUDIES ........................................................................................................................... 48
10.1. SITUERING ............................................................................................................................................... 48
10.2. CONCEPTEN ............................................................................................................................................. 51
, Filmtheorie
1. Vroege theorieën
1.1. Problema+ek nieuw medium
Het is belangrijk om de opva7ngen uit de 19de-20ste eeuw in zijn context te plaatsen. Op dat moment
manifesteerde zich een nieuw medium.
Bij de opkomst van een nieuw massamedium zien we angst en fascinaEe. We treffen deze
systemaEsch aan bij de komst van een nieuw audiovisueel massamedium.
è Wie uit die angst? Wat is het gevolg daarvan?
De angst situeert zich bij de elite en de overheid, bij ideologische groeperingen. Het is een angst voor
grote, negaEeve effecten. Er is angst voor een totaal passieve houding van de consument.
è Vanuit die angst vloeit controle over dat medium voort.
o Censuur van de inhoud en de vorm
o Controle over wat er zich in de cinemazaal afspeelt
Er is een bekommernis voor de ‘zwakkeren’ in de maatschappij, mensen die in de ogen van de
maatschappij kwetsbaar zijn. Onder zwakkeren verstaan we: kinderen, ouderen, ongeschoolden,
mensen met een laag inkomen en vrouwen. Er was de angst dat filmbeelden hysterie zouden
opwekken bij de zwakkeren in de samenleving.
Het kind werd gezien als de allerzwakste in de maatschappij. De kinderEjd (bij elites) werd gezien als
een periode van onschuld. In die onschuld ligt iets wat tegelijkerEjd heel gemakkelijk perverteer baar
is.
è Als je het kind gaat blootstellen aan perverse, gewelddadige en ongezonde beelden; dan zal
het kind dat gedrag gaan overnemen.
o Een visie die kort door de bocht is, maar toch veel succes had bij de meerderheid.
‘KNT’ (kinderen niet toegelaten) is ook een systeem van controle. Het is geen censuur, de film mag zo
in de zaal gebracht worden. Alleen moet de overheid optreden ter bescherming van het kind. Als je
wil dat je film vertoond wordt voor iedereen, dan moet die aan een keuringscommissie worden
voorgelegd.
Vanuit de Europese posiEe is er verder ook angst voor het cultuurimperialisme van de VS. Deze zou
de Europese kijker kunnen perverteren en bedreigen.
è Het is een bedreiging van de naEonale/culturele idenEteit, zowel voor als na WOII.
Er zijn een aantal vragen die steeds terugkomen in filmtheorie:
- De relaEe film-kunst-technologie
- De relaEe film-realiteit
- De relaEe film-kijker
1
, Filmtheorie
1.2. Situering auteurs
De auteurs komen uit verschillende vakgebieden en elke discipline schrij] haar eigen geschiedenis.
è Er is een onvermijdelijke selecEe en canonisering van auteurs.
Emilie Altenloh is de eerste wetenschapper die een proefschri] over film hee] geschreven. Maar ze
bleef gedurende lange Ejd onzichtbaar. Dit komt doordat Duits niet behoort tot de canontaal.
Riccioto Canudo
Een Italiaans schrijver die vooral acEef was in Frankrijk. Hij is één van de vroege mensen die
nadenken over wat het medium film zou kunnen betekenen.
Hij ziet de komt van film als de geboorte van een zesde kunst. Hij vraagt zich af hoe we het medium
kunnen definiëren in verhouding tot andere kunstvormen.
è Het kan alleen maar een kunstvorm worden, als het los komt van imitaEe.
Canudo hee] het over symbolische en realis+sche kenmerken.
Symbolische: Snelheid van beelden en acEes
Realis+sche: De representaEe van de mens
Cinema brengt drie plasEsche en twee temporele kunsten in zich op.
• The rythm of space: architectuur, beeldhouwkunst, etc.
• The rythm of Eme: muziek, poëzie en dans
è Ze worden getransformeerd tot de synthesevorm van ‘theater’, een theater vorm op het
scherm.
o Zowel in de ruimte als in de Ejd komt beweging (door montage, etc.)
Canudo was heel analyEsch en opEmisEsch, wat zich vertaalt op twee manieren:
• Hij ziet dat film nog verder kan gaan, dat het een stap meer kan zecen door afstand te nemen
van de realiteit en door focus te leggen op emoEe. De filmmaker kan zijn emoEe projecteren
op zijn personages, dit gaat verder dan een pure adeelding.
• Hij hee] een relaEe met het Italiaans futurisme, een geloof in de technologie om de
toekomst beter te maken. Er zit in dit manifest een bepaalde agressiviteit verdoken.
Vachel Lindsay
Een criEcus en dichter uit de VS. Fundamenteel is de culturele status van de het medium.
Aanvankelijk werd het medium als iets vulgaar bekeken. Lindsay gaat zich afzecen tegenover dit
negaEeve beeld. Hij gaat dat linken aan de posiEe van film als kunst, het is volgens hem de enige
democraEsche kunst.
è Film is toegankelijk voor iedereen, ze valt te begrijpen voor de ‘gewone’ mens die zelfs niet
gelecerd is. Iedereen is visueel gelecerd.
Lindsay schrij] in Ejden dat er al langspeelfilms te zien zijn. Er is een soort van afstand tussen het
moment waarop film zich manifesteert als een breed gekend medium en de wetenschappelijke en
kriEsche benadering van het medium. Daar gaat enige Ejd over.
2
