Geschiedenis van de psychologie
Academiejaar: 2023-2024 KU Leuven
Psychologie: tweede bachelor Prof: Rianne Janssen
,H1: Inleiding............................................................................................................................................. 5
1.1 Tijdsperiode en tijdvakken ..................................................................................................... 5
1.1.1 Tijdsperiode ................................................................................................................... 5
1.1.2 Tijdvakken ..................................................................................................................... 5
1.2 verschillende invalshoeken .................................................................................................... 6
1.3 Beperkingen ........................................................................................................................... 7
H2: geschiedschrijving ............................................................................................................................. 7
2.1 motivering om terug te blikken op het verleden ................................................................... 8
2.1.1 traditionele benadering .................................................................................................... 8
2.1.2 hedendaagse benadering ................................................................................................. 8
2.2.1 waarover gaat de geschiedenis van de psychologie? .......................................................... 10
2.2.1 drie visies op ‘de ontdekking van het bewustzijn’ ...................................................... 10
2.2.2 de constructie van een psychologische werkelijkheid ................................................ 11
2.3 strekkingen in geschiedschrijving ....................................................................................... 12
2.3.1 internalisme vs externalisme ...................................................................................... 12
2.3.2 sociaal constructivisme ............................................................................................... 13
2.3.3 grote figuren vs tijdsgeest ........................................................................................... 13
2.4 valkuilen bij geschiedschrijving ............................................................................................ 15
2.4.1 whig-geschiedschrijving .............................................................................................. 15
2.4.2 presentisme .................................................................................................................... 15
2.4.3 simplificatie .......................................................................................................................... 16
H3: De Renaissance (15e -16e eeuw) ..................................................................................................... 18
3.1 Sociaal-Economische Context .............................................................................................. 18
3.1.1 van Middeleeuwen naar Renaissance ......................................................................... 18
3.1.2 Belangrijke Ontwikkelingen ............................................................................................ 19
3.2 Maatschappelijk Mensbeeld ............................................................................................... 23
3.2.1 Vroege Manifestaties Westerse Individualiteit: Zelfbewust Individu ........................ 23
3.3 Wetenschap en Wetenschappelijke Methode .................................................................... 26
3.3.1 De Rol van de Klassieke Oudheid.................................................................................... 26
3.3.2 De Eerste Tekenen van Moderne Wetenschappen .................................................... 28
3.4 Studie van de Mens ............................................................................................................. 29
3.4.1 Eerste Allusies op het Psychologische ............................................................................ 29
3.4.2 Individuele Verschillen.................................................................................................... 29
H4: mechanisering van het wereldbeeld (17e eeuw) ............................................................................ 30
4.1 Sociaal-Economische Context .............................................................................................. 30
4.2 Maatschappelijk Mensbeeld ................................................................................................ 31
1
, 4.3 Wetenschap en Wetenschappelijke Methode .................................................................... 32
4.3.1 Wetenschappelijke Ontwikkelingen ................................................................................ 32
4.3.2 Algemene Kenmerken ..................................................................................................... 34
4.3.3 Wetenschappelijke Methode .......................................................................................... 36
4.4 Studie van het Psychologische ............................................................................................. 38
4.4.1 Galilei’s Observatie .......................................................................................................... 38
4.4.2 Descartes’ Dualisme ........................................................................................................ 39
4.4.3 Evaluatie .......................................................................................................................... 42
4.4.4 Lockes Essay Concerning Humain Understanding ........................................................... 43
4.4.5 Hobbes Opvattingen over Emotie en Motivatie .............................................................. 45
H5: de Verlichting (18e eeuw) ................................................................................................................ 46
5.1 Sociaal-Economische Context .............................................................................................. 46
5.1.1 Economie ......................................................................................................................... 47
5.1.2 Maatschappelijke Tijdsgeest ........................................................................................... 48
5.2 Maatschappelijk Mensbeeld ................................................................................................ 49
5.2.1 het Verlichtingsideaal: het Rationele en Autonome Individu ......................................... 49
5.2.2 het Begin van de Romantiek ............................................................................................ 50
5.3 Wetenschap en Wetenschappelijke Methode .................................................................... 51
5.3.1 Wetenschappelijke Ontwikkelingen ................................................................................ 51
5.3.2 Algemene Kenmerken ..................................................................................................... 53
5.3.3 Wetenschappelijke Methode .......................................................................................... 54
5.4 Studie van het Psychologische ............................................................................................. 54
5.4.1 Verschillende Standpunten in het Lichaam-Geest-Probleem ......................................... 54
5.4.2 het Empirische Project naar Kennisverwerving ............................................................... 58
5.4.3 Individuele Verschillen..................................................................................................... 59
5.4.4 Personen met Psychische Problemen ............................................................................. 61
H6: naar een moderne maatschappij (19e eeuw) ................................................................................. 63
6.1 Sociaal-Economische Context .............................................................................................. 64
6.1.1 Grote Sociaal-Economische Veranderingen .................................................................... 64
6.1.2 Sociaal Management ....................................................................................................... 67
6.2 Maatschappelijk Mensbeeld ................................................................................................ 70
6.2.1 De Romantiek .................................................................................................................. 70
6.2.2 Kenmerken....................................................................................................................... 72
6.3 Wetenschap en Wetenschappelijke Methode .................................................................... 73
6.3.1 Algemene Kenmerken ..................................................................................................... 73
6.3.2 Wetenschappelijke Ontwikkelingen ................................................................................ 74
2
, 6.3.3 Nieuwe Wetenschappelijke Methoden en Wetenschapsidealen ................................... 79
6.4 Studie van het Psychologische ............................................................................................. 85
6.4.1 het Einde van het Associationisme .................................................................................. 85
6.4.2 Wundt en het Ontstaan van de Experimentele Psychologie ........................................... 87
6.4.3 Verdere Ontwikkelingen van de Nieuwe Psychologie ..................................................... 93
6.4.4 William James en het Functionalisme in de VS ............................................................... 97
6.4.5 Individuele Verschillen................................................................................................... 100
6.4.6 de Behandeling van Psychische Problemen .................................................................. 103
H7: naar een psychologische samenleving (20e eeuw) ....................................................................... 106
7.1 Sociaal-Economische Context ............................................................................................ 106
7.1.1 Economie ....................................................................................................................... 106
7.1.2 Demografische Veranderingen ...................................................................................... 108
7.1.3 Maatschappelijke Veranderingen.................................................................................. 108
7.1.4 Politiek ........................................................................................................................... 110
7.2 Maatschappelijke Mensbeeld ............................................................................................ 111
7.2.1 Psychologisering van de Maatschappij .......................................................................... 111
7.2.2 Gevolgen van de Individualisering ................................................................................. 111
7.2.3 Meritocratie en haar beperkingen ................................................................................ 111
7.2.4 de Maatschappelijke Positie van de Vrouw................................................................... 112
7.2.5 het Kerngezin ................................................................................................................. 112
7.3 Wetenschap en Wetenschappelijke Methode .................................................................. 113
7.3.1 Algemene Kenmerken ................................................................................................... 113
7.3.2 Wetenschappelijke Ontwikkelingen .............................................................................. 114
7.3.3 Wetenschapsfilosofische Analyse van de Wetenschappelijke Methode ...................... 116
7.4 Studie van het Psychologische ........................................................................................... 118
7.4.1 Grote stromingen ............................................................................................................... 118
H8: Reflecties ....................................................................................................................................... 141
8.1 Maatschappelijke en wetenschappelijke context ..................................................................... 141
8.1.1 Maatschappelijke context .................................................................................................. 141
8.1.2 Wetenschappelijke context ................................................................................................ 142
8.2 De psychologie als wetenschap ................................................................................................. 143
8.2.1 Uiteindelijke referent ......................................................................................................... 143
8.2.2 Model object ...................................................................................................................... 144
8.2.3 Evidentie als noodzakelijke steunpilaar ............................................................................. 146
8.2.4 De waarde van de psychologie ........................................................................................... 146
Belangrijke bijlagen ............................................................................................................................. 147
3
Academiejaar: 2023-2024 KU Leuven
Psychologie: tweede bachelor Prof: Rianne Janssen
,H1: Inleiding............................................................................................................................................. 5
1.1 Tijdsperiode en tijdvakken ..................................................................................................... 5
1.1.1 Tijdsperiode ................................................................................................................... 5
1.1.2 Tijdvakken ..................................................................................................................... 5
1.2 verschillende invalshoeken .................................................................................................... 6
1.3 Beperkingen ........................................................................................................................... 7
H2: geschiedschrijving ............................................................................................................................. 7
2.1 motivering om terug te blikken op het verleden ................................................................... 8
2.1.1 traditionele benadering .................................................................................................... 8
2.1.2 hedendaagse benadering ................................................................................................. 8
2.2.1 waarover gaat de geschiedenis van de psychologie? .......................................................... 10
2.2.1 drie visies op ‘de ontdekking van het bewustzijn’ ...................................................... 10
2.2.2 de constructie van een psychologische werkelijkheid ................................................ 11
2.3 strekkingen in geschiedschrijving ....................................................................................... 12
2.3.1 internalisme vs externalisme ...................................................................................... 12
2.3.2 sociaal constructivisme ............................................................................................... 13
2.3.3 grote figuren vs tijdsgeest ........................................................................................... 13
2.4 valkuilen bij geschiedschrijving ............................................................................................ 15
2.4.1 whig-geschiedschrijving .............................................................................................. 15
2.4.2 presentisme .................................................................................................................... 15
2.4.3 simplificatie .......................................................................................................................... 16
H3: De Renaissance (15e -16e eeuw) ..................................................................................................... 18
3.1 Sociaal-Economische Context .............................................................................................. 18
3.1.1 van Middeleeuwen naar Renaissance ......................................................................... 18
3.1.2 Belangrijke Ontwikkelingen ............................................................................................ 19
3.2 Maatschappelijk Mensbeeld ............................................................................................... 23
3.2.1 Vroege Manifestaties Westerse Individualiteit: Zelfbewust Individu ........................ 23
3.3 Wetenschap en Wetenschappelijke Methode .................................................................... 26
3.3.1 De Rol van de Klassieke Oudheid.................................................................................... 26
3.3.2 De Eerste Tekenen van Moderne Wetenschappen .................................................... 28
3.4 Studie van de Mens ............................................................................................................. 29
3.4.1 Eerste Allusies op het Psychologische ............................................................................ 29
3.4.2 Individuele Verschillen.................................................................................................... 29
H4: mechanisering van het wereldbeeld (17e eeuw) ............................................................................ 30
4.1 Sociaal-Economische Context .............................................................................................. 30
4.2 Maatschappelijk Mensbeeld ................................................................................................ 31
1
, 4.3 Wetenschap en Wetenschappelijke Methode .................................................................... 32
4.3.1 Wetenschappelijke Ontwikkelingen ................................................................................ 32
4.3.2 Algemene Kenmerken ..................................................................................................... 34
4.3.3 Wetenschappelijke Methode .......................................................................................... 36
4.4 Studie van het Psychologische ............................................................................................. 38
4.4.1 Galilei’s Observatie .......................................................................................................... 38
4.4.2 Descartes’ Dualisme ........................................................................................................ 39
4.4.3 Evaluatie .......................................................................................................................... 42
4.4.4 Lockes Essay Concerning Humain Understanding ........................................................... 43
4.4.5 Hobbes Opvattingen over Emotie en Motivatie .............................................................. 45
H5: de Verlichting (18e eeuw) ................................................................................................................ 46
5.1 Sociaal-Economische Context .............................................................................................. 46
5.1.1 Economie ......................................................................................................................... 47
5.1.2 Maatschappelijke Tijdsgeest ........................................................................................... 48
5.2 Maatschappelijk Mensbeeld ................................................................................................ 49
5.2.1 het Verlichtingsideaal: het Rationele en Autonome Individu ......................................... 49
5.2.2 het Begin van de Romantiek ............................................................................................ 50
5.3 Wetenschap en Wetenschappelijke Methode .................................................................... 51
5.3.1 Wetenschappelijke Ontwikkelingen ................................................................................ 51
5.3.2 Algemene Kenmerken ..................................................................................................... 53
5.3.3 Wetenschappelijke Methode .......................................................................................... 54
5.4 Studie van het Psychologische ............................................................................................. 54
5.4.1 Verschillende Standpunten in het Lichaam-Geest-Probleem ......................................... 54
5.4.2 het Empirische Project naar Kennisverwerving ............................................................... 58
5.4.3 Individuele Verschillen..................................................................................................... 59
5.4.4 Personen met Psychische Problemen ............................................................................. 61
H6: naar een moderne maatschappij (19e eeuw) ................................................................................. 63
6.1 Sociaal-Economische Context .............................................................................................. 64
6.1.1 Grote Sociaal-Economische Veranderingen .................................................................... 64
6.1.2 Sociaal Management ....................................................................................................... 67
6.2 Maatschappelijk Mensbeeld ................................................................................................ 70
6.2.1 De Romantiek .................................................................................................................. 70
6.2.2 Kenmerken....................................................................................................................... 72
6.3 Wetenschap en Wetenschappelijke Methode .................................................................... 73
6.3.1 Algemene Kenmerken ..................................................................................................... 73
6.3.2 Wetenschappelijke Ontwikkelingen ................................................................................ 74
2
, 6.3.3 Nieuwe Wetenschappelijke Methoden en Wetenschapsidealen ................................... 79
6.4 Studie van het Psychologische ............................................................................................. 85
6.4.1 het Einde van het Associationisme .................................................................................. 85
6.4.2 Wundt en het Ontstaan van de Experimentele Psychologie ........................................... 87
6.4.3 Verdere Ontwikkelingen van de Nieuwe Psychologie ..................................................... 93
6.4.4 William James en het Functionalisme in de VS ............................................................... 97
6.4.5 Individuele Verschillen................................................................................................... 100
6.4.6 de Behandeling van Psychische Problemen .................................................................. 103
H7: naar een psychologische samenleving (20e eeuw) ....................................................................... 106
7.1 Sociaal-Economische Context ............................................................................................ 106
7.1.1 Economie ....................................................................................................................... 106
7.1.2 Demografische Veranderingen ...................................................................................... 108
7.1.3 Maatschappelijke Veranderingen.................................................................................. 108
7.1.4 Politiek ........................................................................................................................... 110
7.2 Maatschappelijke Mensbeeld ............................................................................................ 111
7.2.1 Psychologisering van de Maatschappij .......................................................................... 111
7.2.2 Gevolgen van de Individualisering ................................................................................. 111
7.2.3 Meritocratie en haar beperkingen ................................................................................ 111
7.2.4 de Maatschappelijke Positie van de Vrouw................................................................... 112
7.2.5 het Kerngezin ................................................................................................................. 112
7.3 Wetenschap en Wetenschappelijke Methode .................................................................. 113
7.3.1 Algemene Kenmerken ................................................................................................... 113
7.3.2 Wetenschappelijke Ontwikkelingen .............................................................................. 114
7.3.3 Wetenschapsfilosofische Analyse van de Wetenschappelijke Methode ...................... 116
7.4 Studie van het Psychologische ........................................................................................... 118
7.4.1 Grote stromingen ............................................................................................................... 118
H8: Reflecties ....................................................................................................................................... 141
8.1 Maatschappelijke en wetenschappelijke context ..................................................................... 141
8.1.1 Maatschappelijke context .................................................................................................. 141
8.1.2 Wetenschappelijke context ................................................................................................ 142
8.2 De psychologie als wetenschap ................................................................................................. 143
8.2.1 Uiteindelijke referent ......................................................................................................... 143
8.2.2 Model object ...................................................................................................................... 144
8.2.3 Evidentie als noodzakelijke steunpilaar ............................................................................. 146
8.2.4 De waarde van de psychologie ........................................................................................... 146
Belangrijke bijlagen ............................................................................................................................. 147
3
