POLITIEKE FILOSOFIE
2023-2024
,leerstof
Handboek (volledig)
Teksten Ufora
Slides en colleges
examen
Schriftelijk met open vragen
INLEIDING
WAT IS POLITIEKE FILOSOFIE?
≠ empirische, descriptieve studie van politiek
≠ partijpolitiek programma
o Wel wat de haalbaarheid is van een strategie
≠ (geschiedenis van) ideologie
≠ ethiek
o Wel hoe we een goede burger kunnen zijn
Vandaag: meeste pol filosofen zn liberaal: burgers als vrije en gelijke individuen
behandelen
DEFINITIE
“Political philosophy is a normative discipline, meaning that it tries to establish
norms (rules or ideal standards). ... The political philosopher ... his or her
primary concern is ... what rules or principles should govern how we live
together, including the distribution of property, power, rights, and liberty
(Jonathan Wolff).”
Academische discipline
Conceptueel-theoretische verheldering en analyse (= wat bedoelen we?)
o Vrijheid, gelijkheid, tolerantie, staatsneutraliteit, rechtvaardigheid,
democratie, …
Abstract argumentatieve activiteit, op zoek naar consistentie
= Normatieve discipline (niet descriptief) (op het niveau van de staat)
o Hoe moet OH handelen?
o Gaat niet enkel over staat, ook over hoe burgers zich tot elkaar
kunnen/moeten verhouden
Wat moet de staat doen? Welke morele principes zou het moeten hanteren in zijn
omgang met burgers? Welke soort sociale orde moet het creëren?
How we ought to live together.
What the state ought (and ought not) to do: wat de staat zou moeten doen
≠ ethiek ≠ hoe moeten we gelukkig zijn?
Milner: the three ideas that stand at the very heart of the subject
It really makes a difference to our lives whether we are governed well of badly. We
cannot turn our back on politics, retreat into private life
The form of our government takes is not predetermined: we have a choice to
make
We can know what distinguishes good government from bad
,IDEAL THEORY:
= creëren van ideaal, om dan ideaal met realiteit te vergelijken
Vb rechtvaardigheid: hoe zou de meeste rechtvaardige staat eruit zien (= ideaal)
Rawls: a theory of Justice (1971
Ideale theorie bied basis voor dringende problemen
o Theorie van rechtvaardigheid
Een rechtvaardige OH garandeert voor iedereen een maximaal pakket aan
basisvrijheden dat verenigbaar is met een vergelijkbaar pakket voor anderen
OH moet ook voor iedereen voldoende andere sociale primaire goederen
garanderen
o Toegang tot arbeidsmarkt en onderwijs, inkomen en vermogen, sociale
basis voor zelfrespect
Beginselen van rechtvaardigheid staan in lexicale volgorde en laten geen afruil toe
o Fundamentele vrijheden kunnen niet tegen economische en sociale
winsten worden afgeruild
o Het beginsel van gelijke kansen gaat vooraf aan het verschil-principe
Bestaande instituties moeten worden beoordeeld obv deze (ideale) conceptie (van
rechtvaardigheid)
REFLECTIVE EQUILIBRIUM
= gedachte dat je in je denken opzoek gaat naar coherentie tussen je morele intuïtie en
dat in evenwicht probeert te brengen van theoretische opvattingen van wat moreel zou
zijn.
Rechtvaardigheid is een kwestie van wederzijdse ondersteuning van vele overwegingen,
waarbij alles bij elkaar aansluit tot 1 coherente opvatting.
Methode van reflective equilibrium
Morele principes/theorieën moeten zoveel mogelijk in overeenstemming zijn met
onze met onze morele opvatting en
intuïties, en omgekeerd.
Aanpassingen, heen en weer
(deductie + inductie coherentie)
GEDACHTENEXPERIMENTEN
Helpen gedachten op orde te zetten
Vanachter de sluier van onwetendheid zullen we voor en samenleving kiezen die ieders
basisvrijheden zo veel mogelijk respecteert, die substantiële gelijke kansen garandeert en
die sociaaleconomische ongelijkheid enkel dan toelaat als dat in het voordeel is van de
minstbedeelden.
Locke, Hobbes, Rousseau, Kant: hoe zou dat zijn in natuurtoestand?
Contracttheorie
Dworkins: nadenken over rechtvaardigheid
, o Onbewoond eiland: hoe gaan we bij een schipbreuk het eiland eerlijk
verdelen
Nozick: eyeball lotery (ene persoon 2 ogen, de andere geen ogen. Kan de OH
iedereen verplichten 1 oog af te staan?
WAAR KOMEN ONZE MORELE INTUÏTIES VANDAAG?
Opvoeding – vorming
Cultuur – tijd/ruimte/context
Levensbeschouwing
Natuur
WAAROM IS ER EEN STAAT EN NIET VELEER GEEN STAAT?
We zijn gedwongen om met anderen samen te leven, dus een staat is noodzakelijk om de
orde te bewaren.
Meeste filosofen zijn voorstander van de staat. Anarchisten daarentegen zeggen dat er
geen staat moet zijn en dat de mens gewoon moet samenleven.
Plato
“Een maatschappij ontstaat naar mijn ideaa omdat wij geen van alle
zelfgenoegzaam zijn en in een groot aantal behoeften niet zelf kunnen voorzien.”
Niet iedere mens is gelijk, iedereen heeft verschillende aanleggen
o politiek nodig want we zijn allemaal onderling afhankelijk van elkaar
Werkt met standen die elk van behoeften kunnen voorzien (dus geen democratie).
o Een samenleving is rechtvaardig als mensen volgens hun stand leven
NATUURRECHTSDENKEN
Zie verder
POSITIEVE JUSTIFICATIE VOOR DE STAAT
ARGUMENTEN VOOR HET BESTAAN VAN EEN OVERHEID
Vrijheidsrechten beschermen = mensen in hun rechten beschermen
o Welke rechten/welke vrijheid
Gelijkheid nastreven (Rousseau, Marx, Cohen)
o Equal – As equals (Dworkin)
Rechtvaardigheid/fairness nastreven
o Garanderen dat iedereen gelijk de wet naleeft en bijdraagt (Hobbes, Locke,
Kant, Rawls)
o Publieke goederen garanderen (Rawls)
o Herverdelen in functie van … (egalitair liberalisme)
Welvaart, economische groei, marktefficiëntie (Friedman, Hayek, utilitarisme)
Gelukkig maken (Bentham, Mill, utilitarisme)
Gemeenschappen, tradities, culturen beschermen (Taylor, Miller, Kymlicka,
communitarisme/nationalisme, staatsneutraliteit)
Beslissingen nemen (democratisch – autoritair, Wie? Hoe? Habermas
2023-2024
,leerstof
Handboek (volledig)
Teksten Ufora
Slides en colleges
examen
Schriftelijk met open vragen
INLEIDING
WAT IS POLITIEKE FILOSOFIE?
≠ empirische, descriptieve studie van politiek
≠ partijpolitiek programma
o Wel wat de haalbaarheid is van een strategie
≠ (geschiedenis van) ideologie
≠ ethiek
o Wel hoe we een goede burger kunnen zijn
Vandaag: meeste pol filosofen zn liberaal: burgers als vrije en gelijke individuen
behandelen
DEFINITIE
“Political philosophy is a normative discipline, meaning that it tries to establish
norms (rules or ideal standards). ... The political philosopher ... his or her
primary concern is ... what rules or principles should govern how we live
together, including the distribution of property, power, rights, and liberty
(Jonathan Wolff).”
Academische discipline
Conceptueel-theoretische verheldering en analyse (= wat bedoelen we?)
o Vrijheid, gelijkheid, tolerantie, staatsneutraliteit, rechtvaardigheid,
democratie, …
Abstract argumentatieve activiteit, op zoek naar consistentie
= Normatieve discipline (niet descriptief) (op het niveau van de staat)
o Hoe moet OH handelen?
o Gaat niet enkel over staat, ook over hoe burgers zich tot elkaar
kunnen/moeten verhouden
Wat moet de staat doen? Welke morele principes zou het moeten hanteren in zijn
omgang met burgers? Welke soort sociale orde moet het creëren?
How we ought to live together.
What the state ought (and ought not) to do: wat de staat zou moeten doen
≠ ethiek ≠ hoe moeten we gelukkig zijn?
Milner: the three ideas that stand at the very heart of the subject
It really makes a difference to our lives whether we are governed well of badly. We
cannot turn our back on politics, retreat into private life
The form of our government takes is not predetermined: we have a choice to
make
We can know what distinguishes good government from bad
,IDEAL THEORY:
= creëren van ideaal, om dan ideaal met realiteit te vergelijken
Vb rechtvaardigheid: hoe zou de meeste rechtvaardige staat eruit zien (= ideaal)
Rawls: a theory of Justice (1971
Ideale theorie bied basis voor dringende problemen
o Theorie van rechtvaardigheid
Een rechtvaardige OH garandeert voor iedereen een maximaal pakket aan
basisvrijheden dat verenigbaar is met een vergelijkbaar pakket voor anderen
OH moet ook voor iedereen voldoende andere sociale primaire goederen
garanderen
o Toegang tot arbeidsmarkt en onderwijs, inkomen en vermogen, sociale
basis voor zelfrespect
Beginselen van rechtvaardigheid staan in lexicale volgorde en laten geen afruil toe
o Fundamentele vrijheden kunnen niet tegen economische en sociale
winsten worden afgeruild
o Het beginsel van gelijke kansen gaat vooraf aan het verschil-principe
Bestaande instituties moeten worden beoordeeld obv deze (ideale) conceptie (van
rechtvaardigheid)
REFLECTIVE EQUILIBRIUM
= gedachte dat je in je denken opzoek gaat naar coherentie tussen je morele intuïtie en
dat in evenwicht probeert te brengen van theoretische opvattingen van wat moreel zou
zijn.
Rechtvaardigheid is een kwestie van wederzijdse ondersteuning van vele overwegingen,
waarbij alles bij elkaar aansluit tot 1 coherente opvatting.
Methode van reflective equilibrium
Morele principes/theorieën moeten zoveel mogelijk in overeenstemming zijn met
onze met onze morele opvatting en
intuïties, en omgekeerd.
Aanpassingen, heen en weer
(deductie + inductie coherentie)
GEDACHTENEXPERIMENTEN
Helpen gedachten op orde te zetten
Vanachter de sluier van onwetendheid zullen we voor en samenleving kiezen die ieders
basisvrijheden zo veel mogelijk respecteert, die substantiële gelijke kansen garandeert en
die sociaaleconomische ongelijkheid enkel dan toelaat als dat in het voordeel is van de
minstbedeelden.
Locke, Hobbes, Rousseau, Kant: hoe zou dat zijn in natuurtoestand?
Contracttheorie
Dworkins: nadenken over rechtvaardigheid
, o Onbewoond eiland: hoe gaan we bij een schipbreuk het eiland eerlijk
verdelen
Nozick: eyeball lotery (ene persoon 2 ogen, de andere geen ogen. Kan de OH
iedereen verplichten 1 oog af te staan?
WAAR KOMEN ONZE MORELE INTUÏTIES VANDAAG?
Opvoeding – vorming
Cultuur – tijd/ruimte/context
Levensbeschouwing
Natuur
WAAROM IS ER EEN STAAT EN NIET VELEER GEEN STAAT?
We zijn gedwongen om met anderen samen te leven, dus een staat is noodzakelijk om de
orde te bewaren.
Meeste filosofen zijn voorstander van de staat. Anarchisten daarentegen zeggen dat er
geen staat moet zijn en dat de mens gewoon moet samenleven.
Plato
“Een maatschappij ontstaat naar mijn ideaa omdat wij geen van alle
zelfgenoegzaam zijn en in een groot aantal behoeften niet zelf kunnen voorzien.”
Niet iedere mens is gelijk, iedereen heeft verschillende aanleggen
o politiek nodig want we zijn allemaal onderling afhankelijk van elkaar
Werkt met standen die elk van behoeften kunnen voorzien (dus geen democratie).
o Een samenleving is rechtvaardig als mensen volgens hun stand leven
NATUURRECHTSDENKEN
Zie verder
POSITIEVE JUSTIFICATIE VOOR DE STAAT
ARGUMENTEN VOOR HET BESTAAN VAN EEN OVERHEID
Vrijheidsrechten beschermen = mensen in hun rechten beschermen
o Welke rechten/welke vrijheid
Gelijkheid nastreven (Rousseau, Marx, Cohen)
o Equal – As equals (Dworkin)
Rechtvaardigheid/fairness nastreven
o Garanderen dat iedereen gelijk de wet naleeft en bijdraagt (Hobbes, Locke,
Kant, Rawls)
o Publieke goederen garanderen (Rawls)
o Herverdelen in functie van … (egalitair liberalisme)
Welvaart, economische groei, marktefficiëntie (Friedman, Hayek, utilitarisme)
Gelukkig maken (Bentham, Mill, utilitarisme)
Gemeenschappen, tradities, culturen beschermen (Taylor, Miller, Kymlicka,
communitarisme/nationalisme, staatsneutraliteit)
Beslissingen nemen (democratisch – autoritair, Wie? Hoe? Habermas
