Tijdvak 5: tijd van de ontdekkers en de hervormers, 1500-1600
18. Het begin van de overzeese expansie.
Oorzaak: In 1415 heroveren de Portugezen de Marokkaanse havenstad Ceuta op de Moren.
Oorzaak: *De handel met Indië is stevig in handen van Arabische tussenhandelaren.
*De succesvolle Portugezen zien kansen om zelf een route naar Indië te vinden via Afrika.
Spanjaarden, Engelsen & later Nederlanders zien mogelijkheden voor alternatieve routes.
*De routes naar Indië over land zijn kwetsbaar geworden door de kruistochten. Europa zoekt
naar onafhankelijke, veilige handelsroutes over zee.
19. Het veranderende mens- & wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe
wetenschappelijke belangstelling.
Het leven op aarde staat in het teken van het leven na de dood, mensen willen op aarde vooral een
plaatsje in de hemel veiligstellen: memento mori (gedenk te sterven).
Verandering: Ontstaat een opkomst van rijke steden, handel & culturele uitwisselen (beginnend in Italië).
Ontstaan van besef dat het individu een eigen rol kan spelen in de samenleving.
Gevolg: Er vindt een wedergeboorte (renaissance) plaats van Grieks-Romeinse filosofie, literatuur &.
Kunst, waarbij het individu een vooraanstaande plaats mag innemen.
Verandering: Het karakter van de mens verandert langzaam naar (onder)zoekend. Religie blijft belangrijk,
maar de burgerlijke elite in de steden krijgen meer oog voor het aardse leven: carpe diem
(pluk de dag).
20. De hernieuwende oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke Oudheid.
Gevolg: Vooral in Noord-Italië brengt ontstaat er een hernieuwende belangstelling voor de culturele
prestaties in de Klassieke Oudheid.
Redenen: Kunstenaars & schrijvers bestuderen de klassieke vormentaal en vinden hierin inspiratie voor
een nieuwe kunststroming, de renaissance (wedergeboorte): de klassieke kunst is weer tot
leven gekomen. In de literatuur krijgt de heroriëntatie op het klassieke erfgoed de naam
humanisme.
21. De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg
heeft.
Aanleiding: Maarten Luther is tegen de zelfgemaakte wetten & regels van de kerk.
Reden: Alleen de bijbel is volgens hem richtinggevend in het geloof.
Gevolg: De godsdienstdiscussie leidt tot grote spanningen, strijd en een splitsing van de kerk tussen
de rooms-katholieke en de protestantse richting.
22. Het conflict in de Nederlanden dat resulteert in de stichting van een Nederlandse staat.
Oorzaken voor opstand in 1569
Oorzaak: *Er ontstaat Centralisatiepolitiek van Karel V & Filips II, privileges van edelen en steden in
Nederlandse gewesten worden bedreigd.
*afkeer door Nederlandse protestanten & katholieken, steeds gewelddadigere & intensievere
kettervervolgingen.
Verandering: In 1581 wordt het plakkaat van Verlatinge opgesteld, Nederlandse edelen erkennen Spaanse
gezag van de koning niet meer.
Gevolg: In 1855 -> De Republiek der Zeven Verenigde Provinciën wordt uitgeroepen.
, Tijdvak 6: tijd van de regenten en vorsten, 1600-1700
Oorzaak: In Frankrijk wordt de absolute soevereiniteit van de koning geaccepteerd. Dit was Lodewijk
XIV, Zonnekoning om wie het universum heen draait.
Oorzaak: De Nederlanden hebben geen vorst, touwtjes van bestuur & cultuur liggen bij regenten, die
zich inzetten voor de burgerij. Economische belangen staan voorop. De 17 e eeuw is de
Gouden Eeuw voor de Republiek.
Verandering: Er ontstaat een wereldeconomie waarin Nederlanders, Engelsen & later Fransen de hoofdrol
spelen.
23. Het streven van vorsten naar absolute macht.
Oorzaak: Koning wil centraliseren, om de samenleving veilig & ordelijk in te richten. Parlement wil
invloed op het bestuur niet inleveren.
Oorzaak: Strijd tussen katholiek & protestant leidt tot chaos en geweld. Nieuwe politieke opvattingen
zorgen voor soevereiniteit steviger in de hand van een absolute vorst die eenduidige wetten
voor hele land wil.
Doel: Staat boven tegenstellingen en belang van onderdanen wordt beschermd & gewaarborgd.
24. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch & cultureel opzicht van
de Nederlandse Republiek.
De 17e eeuw gaat de geschiedenis in als de Gouden Eeuw voor de Republiek.
Oorzaak: Belangrijkste oorzaken hiervoor:
*De moedernegotie: graanhandel via de Oostzee die Holland veel winst opgeleverd
en van Amsterdam een belangrijke stapelmarkt van West-Europa maakt.
*Het ontbreken van een feodale traditie in de landbouw waardoor ondernemerschap
veel ruimte krijgt.
*De aanwezigheid van bruikbare waterwegen.
Reden: De oorlog met Spanje moet worden bekostigd.
Religieuze tolerante levert de steden veel migranten op die de handel en nijverheid verder
laten groeien.
Gevolg: Er ontstaat een burgerlijke cultuur met veel aandacht voor luxeartikelen, kunst &
wetenschap.
25. Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme & het begin van een wereldeconomie.
Verandering: West-Europese kooplieden zoeken contacten met handelaren in Azië, Amerika & Afrika.
Gevolg: Handelskapitalisme zorgt ervoor dat meer winsten worden geïnvesteerd in nieuwe, wellicht
winstgevendere ondernemingen.
Gevolg: In de 17e eeuw ontstaat wereldeconomie, producten uit de hele wereld worden door
handelaren uit alle werelddelen uitgewisseld. Europa was het handelscentrum.
Verandering: Oprichting van VOC, WIC (Republiek) & EIC (Engeland).
26. De wetenschappelijke revolutie
Verandering:Klassiek-religieuze ideeën maken plaats voor modern wetenschappelijke ideeën.
Gevolg: Theorieën en wetten op grond van redeneren, waarnemen & experimenteren.
Gevolg: Ingrijpende veranderingen binnen, natuurkunde, wiskunde, sterrenkunde, scheikunde &
biologie.
Gevolg: Wetenschappers doen veel ontdekkingen.
Gevolg: Er ontstaat een compleet nieuw (wetenschappelijk) wereldbeeld.
18. Het begin van de overzeese expansie.
Oorzaak: In 1415 heroveren de Portugezen de Marokkaanse havenstad Ceuta op de Moren.
Oorzaak: *De handel met Indië is stevig in handen van Arabische tussenhandelaren.
*De succesvolle Portugezen zien kansen om zelf een route naar Indië te vinden via Afrika.
Spanjaarden, Engelsen & later Nederlanders zien mogelijkheden voor alternatieve routes.
*De routes naar Indië over land zijn kwetsbaar geworden door de kruistochten. Europa zoekt
naar onafhankelijke, veilige handelsroutes over zee.
19. Het veranderende mens- & wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe
wetenschappelijke belangstelling.
Het leven op aarde staat in het teken van het leven na de dood, mensen willen op aarde vooral een
plaatsje in de hemel veiligstellen: memento mori (gedenk te sterven).
Verandering: Ontstaat een opkomst van rijke steden, handel & culturele uitwisselen (beginnend in Italië).
Ontstaan van besef dat het individu een eigen rol kan spelen in de samenleving.
Gevolg: Er vindt een wedergeboorte (renaissance) plaats van Grieks-Romeinse filosofie, literatuur &.
Kunst, waarbij het individu een vooraanstaande plaats mag innemen.
Verandering: Het karakter van de mens verandert langzaam naar (onder)zoekend. Religie blijft belangrijk,
maar de burgerlijke elite in de steden krijgen meer oog voor het aardse leven: carpe diem
(pluk de dag).
20. De hernieuwende oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke Oudheid.
Gevolg: Vooral in Noord-Italië brengt ontstaat er een hernieuwende belangstelling voor de culturele
prestaties in de Klassieke Oudheid.
Redenen: Kunstenaars & schrijvers bestuderen de klassieke vormentaal en vinden hierin inspiratie voor
een nieuwe kunststroming, de renaissance (wedergeboorte): de klassieke kunst is weer tot
leven gekomen. In de literatuur krijgt de heroriëntatie op het klassieke erfgoed de naam
humanisme.
21. De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg
heeft.
Aanleiding: Maarten Luther is tegen de zelfgemaakte wetten & regels van de kerk.
Reden: Alleen de bijbel is volgens hem richtinggevend in het geloof.
Gevolg: De godsdienstdiscussie leidt tot grote spanningen, strijd en een splitsing van de kerk tussen
de rooms-katholieke en de protestantse richting.
22. Het conflict in de Nederlanden dat resulteert in de stichting van een Nederlandse staat.
Oorzaken voor opstand in 1569
Oorzaak: *Er ontstaat Centralisatiepolitiek van Karel V & Filips II, privileges van edelen en steden in
Nederlandse gewesten worden bedreigd.
*afkeer door Nederlandse protestanten & katholieken, steeds gewelddadigere & intensievere
kettervervolgingen.
Verandering: In 1581 wordt het plakkaat van Verlatinge opgesteld, Nederlandse edelen erkennen Spaanse
gezag van de koning niet meer.
Gevolg: In 1855 -> De Republiek der Zeven Verenigde Provinciën wordt uitgeroepen.
, Tijdvak 6: tijd van de regenten en vorsten, 1600-1700
Oorzaak: In Frankrijk wordt de absolute soevereiniteit van de koning geaccepteerd. Dit was Lodewijk
XIV, Zonnekoning om wie het universum heen draait.
Oorzaak: De Nederlanden hebben geen vorst, touwtjes van bestuur & cultuur liggen bij regenten, die
zich inzetten voor de burgerij. Economische belangen staan voorop. De 17 e eeuw is de
Gouden Eeuw voor de Republiek.
Verandering: Er ontstaat een wereldeconomie waarin Nederlanders, Engelsen & later Fransen de hoofdrol
spelen.
23. Het streven van vorsten naar absolute macht.
Oorzaak: Koning wil centraliseren, om de samenleving veilig & ordelijk in te richten. Parlement wil
invloed op het bestuur niet inleveren.
Oorzaak: Strijd tussen katholiek & protestant leidt tot chaos en geweld. Nieuwe politieke opvattingen
zorgen voor soevereiniteit steviger in de hand van een absolute vorst die eenduidige wetten
voor hele land wil.
Doel: Staat boven tegenstellingen en belang van onderdanen wordt beschermd & gewaarborgd.
24. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch & cultureel opzicht van
de Nederlandse Republiek.
De 17e eeuw gaat de geschiedenis in als de Gouden Eeuw voor de Republiek.
Oorzaak: Belangrijkste oorzaken hiervoor:
*De moedernegotie: graanhandel via de Oostzee die Holland veel winst opgeleverd
en van Amsterdam een belangrijke stapelmarkt van West-Europa maakt.
*Het ontbreken van een feodale traditie in de landbouw waardoor ondernemerschap
veel ruimte krijgt.
*De aanwezigheid van bruikbare waterwegen.
Reden: De oorlog met Spanje moet worden bekostigd.
Religieuze tolerante levert de steden veel migranten op die de handel en nijverheid verder
laten groeien.
Gevolg: Er ontstaat een burgerlijke cultuur met veel aandacht voor luxeartikelen, kunst &
wetenschap.
25. Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme & het begin van een wereldeconomie.
Verandering: West-Europese kooplieden zoeken contacten met handelaren in Azië, Amerika & Afrika.
Gevolg: Handelskapitalisme zorgt ervoor dat meer winsten worden geïnvesteerd in nieuwe, wellicht
winstgevendere ondernemingen.
Gevolg: In de 17e eeuw ontstaat wereldeconomie, producten uit de hele wereld worden door
handelaren uit alle werelddelen uitgewisseld. Europa was het handelscentrum.
Verandering: Oprichting van VOC, WIC (Republiek) & EIC (Engeland).
26. De wetenschappelijke revolutie
Verandering:Klassiek-religieuze ideeën maken plaats voor modern wetenschappelijke ideeën.
Gevolg: Theorieën en wetten op grond van redeneren, waarnemen & experimenteren.
Gevolg: Ingrijpende veranderingen binnen, natuurkunde, wiskunde, sterrenkunde, scheikunde &
biologie.
Gevolg: Wetenschappers doen veel ontdekkingen.
Gevolg: Er ontstaat een compleet nieuw (wetenschappelijk) wereldbeeld.
