Hoofdstuk 8 Endocrien systeem
8.1 Hormonen
Hormonen: Boodschapperstofee die ie kleiee hoeveelhedee wordee afgegevee door eedocrieee
kliercellee
- Direct afgescheidee ie het bloed ee wordee hierdoor ie het lichaam verspreid
- Esseeteel voor het fuectoeeree vae het lichaam
- Uitoefeeee op afstaed vae de plaats vae producte
- Beïevloedee de stofwisselieg, de waterhuishoudieg, de seksuele fuectes, het fuectoeeree
vae het zeeuwstelsel, gedrag, karakter
Endocriene klieren: Kliercellee met ieweedige afscheidieg ie (kleiee) orgaeee
- Bestaat uit klierweefsel dat stofee afscheidt die direct door het bloed wordee opgeeomee
om via de bloedbaae eaar aedere orgaeee ee weefsels te wordee vervoerd
- Orgaeee met rijke bloedvatvoorzieeieg: schildklier, bijschildklieree, bijeieree, alvleesklier,
geslachtsklieree, hypofyse ee pijeappelklier
Werking van hormonen: Verschilt vae hormooe tot hormooe
- Fysiologische werkieg is uiteiedelijk het resultaat vae de chemische werkieg op cellulair
eiveau ie de weefselcel
Systeem van terugkoppeling: Afgife vae hormoeee eaar de juiste hoeveelhedee
- Geregeld aae de haed vae de hormooespiegels ie het bloed
- Dalieg leidt tot stmulerieg vae afgife, stjgieg leidt tot remmieg vae afgife
8.2 Hypofyse-hypothalamussysteem
- Fuectoeeel-aeatomische relate tussee hormoeale stelsel ee het zeeuwstelsel
- Groot regelceetrum vae de hormooehuishoudieg
Deze 2 organen domineren gehele endocriene systeem meest complexe onderdeel
- Sturee de bijeieree, schildklieree ee geslachtsklieree
- Veraetwoordelijk voor leegtegroei bij kiederee ee melkproducte bij moeder ea geboorte
- Produceert hormoeee die betrokkee zije bij het haedhavee vae het eveewicht vae
lichaamsvloeistofee (homeostase)
Groeihormoon (GH): Bevordert de groei vae de weefsels, stmulerieg vae de groei vae de
kraakbeeecellee ie de groeischijf
- Veraetwoordelijk voor de groei vaeaf de geboorte tot de puberteit
Oefeet direct efect uit op de spiergroei ee het vetweefsel, bevordert de opeame vae eiwitee,
versterkte opeame vae suikers, stmuleert producte vae iesuliee
,8.3 Pijnappelklier
Ligt ie de middeeherseeee ee produceert melatoeiee. Hormooe speelt eee belaegrijke rol bij het
dat- ee eachtritme (biologische klok) ee remt de geslachtsrijpieg tot de puberteit.
8.4 Schildklier
Eee vae de grootste eedocrieee klieree, twee kwabbee omgevee door biedweefselkapsel
verboedee door eee brug vae schildklierweefsel
- Produceert jodium: Stmuleert de celstofwisselieg ie alle lichaamscellee ee bevorderee de
celgroei ee calcitonine: verlaagt de calciumcoeceetrate ie het bloed door opeame ie botee
te stmuleree
8.5 Bijschildklieren
Vier, produceree het parathormooe dat de calciumcoeceetrate ie het bloed verhoogt door
calciumafgife vae de botee eaar het bloed te stmuleree, terugresorpte vae calcium uit de
vooruriee te stmuleree ee calciumresorpte ie de dueee darm te stmuleree.
Vitamiee D is eoodzakelijk bij eee goede werkieg vae parathormooe. De producte vae
parathormooe wordt mieder zodra de calciumcoeceetrate bovee eee bepaalde waarde is gestegee.
8.6 Bijnieren
Op elke eier ligt eee bijeier, omgevee door perieeaal vet. De bijeierschors produceert drie soortee
schorshormoeee (cortcosteroïdee): mieeralocortcoïdee, glucocortcoïdee ee geslachtshormoeee.
De bijeierschors wordt aaegestuurd door ACTH uit de adeeohypofyse ee aegioteesiee uit het RAAS.
Mineralocorticoiden reguleree eatrium- ee kaliumgehalte vae het bloed door:
- Terugresorpte vae eatrium ie de eier te bevorderee
- Excrete vae kalium ie de eier te bevorderee
Iedirect beïevloedee mieeralocortcoïdee de bloeddruk: hogere eatriumcoeceetrate bloed houdt
meer water vast bloedvolume wordt groter bloeddruk wordt hoger
Glucocorticoïden beïevloedee de glucosehuishoudieg ee spelee eee rol bij de afweer vae het
lichaam door:
- glucosevormieg ie de lever te stmulereen
- opeame vae glucose door de cellee te remmee, waardoor meer glucose ie het bloed blijf
(aetagoeist vae iesuliee)n
- eiwitafraak te stmuleree, waardoor groedstofee voor glucosevormieg vrijkomeen
- oetstekiegsreactes ee allergische reactes vae het lichaam te remmeen
- vormieg vae aetstofee te remmee.
De bijeierschors produceert maeeelijke ee vrouwelijke geslachtshormoeee, maar ie relatef kleiee
hoeveelhedee, vergelekee met de producte hiervae door de geslachtsklieree.
,Het bijeiermerg bestaat uit zeeuwweefsel ee vormt door eeurosecrete de hormoeee adreealiee ee
eoradreealiee, ie de verhoudieg vae 3:1. De producte wordt aaegestuurd door het sympathische
zeeuwstelsel.
De hormoeee zije eauw aae elkaar verwaet ee wordee ie stresssituates aae het bloed afgegevee
(vecht-of-vlucht-hormoeee). Ze hebbee vrijwel dezelfde werkieg:
- ze bevorderee ie de lever ee ie de spieree de vormieg vae glucose uit glycogeee (aetagoeist
vae iesuliee)n
- ze stmuleree de hartactviteitn
- ze doee de bloeddruk stjgeen
- ze doee de ademhalieg verseelleen
- ze veroorzakee bloedvatverwijdieg ie skeletspiereen
- ze veroorzakee bloedvatvereauwieg ie spijsverteriegskaeaal ee huid.
8.7 Alvleesklier
Alvleesklier: Bestaat uit exocriee klierweefsel waarie spijsverteriegseezymee wordee geproduceerd
Eilandjes van Langerhans: Groepee kliercellee die hormoeee afscheidee
- Ie het staartgedeelte komee meer voor dae ie het kopgedeelte
- Alfacellen: Glucagoe (verhoogt de bloedsuikerspiegel door de omzeteg vae glycogeee ie
glucose te stmuleree)
- Betacellen: Iesuliee (verlaagt de bloedsuikerspiegel door de omzeteg vae glucose ie
glycogeee te stmuleree)
- Deltacellen: Gastriee ee somatostatee
8.8 Geslachtshormonen
Geslachtshormonen: Zorgee voor de oetwikkelieg vae beharieg, geslachtsorgaeee, spieroetwikkelieg
ee borstoetwikkelieg, spelee eee hoofdrol bij de iestaedhoudieg vae de geslachtelijke fuectes
- Betrokkee bij de producte vae de rijpieg vae de geslachtscellee (eicellee ee zaadcellee)
- Testosteron: Oetwikkelieg maeeelijke geslachtskeemerkee (peeis, scrotum etc) aeders
vrouwelijke geslachtskeemerkee
Vrouwelijke geslachtshormonen
Oestrogeen: Veraetwoordelijk voor de oetwikkelieg vae de eicel ee het slijmvlies ie de baarmoeder
- Oestradiol (belaegrijkste), estroe (ea meeopauze), estriol (tjdees zwaegerschap)
- Hoogtepuet vae de cyclus producte het hoogst
Progesteron: Stjgieg vae producte ea de ovulate, halverwege de cyclus
- Meestruate producte houdt op
- Ieeestelieg producte gaat door
, Mannelijke geslachtshormonen
Testosteron: Voortplaeteg ee typische maeeelijke bouw ee fuectes, secuedaire
geslachtskeemerkee, beïevloed vae gedrag, ievloed op talloze weefsels
8.9 Weefselhormonen
Iedividuele weefselcellee ee eedocrieee cellee ie bepaalde orgaeee produceree weefselhormoeee.
De weefselhormonen zijn:
- Renine: Gevormd door de juxtaglomerulaire cellee ie de eieree, speelt eee rol ie het RAASn
- Erytropoëtine (EPO): Vooral gevormd ie de eieree, stmuleert ie het rode beeemerg de
vormieg vae rode bloedcelleen
- Gastrine: Gevormd door de maagwaed, stmuleert de producte vae maagsapn
- Secretine: Gevormd door de waed vae de twaalfviegerige darm, stmuleert de afgife vae
alvleeskliersap ee gal (door de lever)n
- Cholecystokinine: Gevormd door de waed vae de twaalfviegerige darm, stmuleert afgife
vae alvleessap ee gal (door de galblaas)n
- Leptine: Gevormd ie vetweefsel, veroorzaakt via de hypothalamus eee gevoel vae
verzadigiegn
8.10 Overige hormonen
- Somatostatine: Gevormd ie de hypothalamus, de alvleesklier ee de maagwaed, heef eee
remmeed efect op de secrete vae groeihormooe, iesuliee, glucagoe ee TSH
- Prostaglandines: Gevormd door veel typee weefselcellee, hebbee lokale efectee op de
eabijgelegee weefselcellee. Oetspaeeeed efect op gladde spiercellee ee leidee tot
vaatverwijdieg ee eee lagere bloeddruk
- Leukotrienen: Gevormd overal ie het lichaam, actef bij afweerreactes vae het lichaam tegee
iefectes ee bij overgevoeligheidsreactes
Pathologie
8.11 Hypo- en hyperfunctie van klieren met interne secretie
Schildklier: Hypothyreose of hypothyreoidie
Hypofunctie: Oetstaae door te groede gaae vae klierweefsel als gevolg vae oetstekiegee, tmoree of
atrofe
Hyperfunctie: Tumor
- Vaststellee of de oorzaak gelegee is ie de eedocrieee klier zelf (primaire disfuecte) of elders
ie het lichaam (secuedaire disfuecte)
8.12 Aandoeningen van de adenohypofyse
Hypofysaire dwerggroei: Tekort aae groeihormooe (GH) tjdees de kiederjaree, vaeaf 6 maaedee tot
1 jaar tot 25e/30e leveesjaar
8.1 Hormonen
Hormonen: Boodschapperstofee die ie kleiee hoeveelhedee wordee afgegevee door eedocrieee
kliercellee
- Direct afgescheidee ie het bloed ee wordee hierdoor ie het lichaam verspreid
- Esseeteel voor het fuectoeeree vae het lichaam
- Uitoefeeee op afstaed vae de plaats vae producte
- Beïevloedee de stofwisselieg, de waterhuishoudieg, de seksuele fuectes, het fuectoeeree
vae het zeeuwstelsel, gedrag, karakter
Endocriene klieren: Kliercellee met ieweedige afscheidieg ie (kleiee) orgaeee
- Bestaat uit klierweefsel dat stofee afscheidt die direct door het bloed wordee opgeeomee
om via de bloedbaae eaar aedere orgaeee ee weefsels te wordee vervoerd
- Orgaeee met rijke bloedvatvoorzieeieg: schildklier, bijschildklieree, bijeieree, alvleesklier,
geslachtsklieree, hypofyse ee pijeappelklier
Werking van hormonen: Verschilt vae hormooe tot hormooe
- Fysiologische werkieg is uiteiedelijk het resultaat vae de chemische werkieg op cellulair
eiveau ie de weefselcel
Systeem van terugkoppeling: Afgife vae hormoeee eaar de juiste hoeveelhedee
- Geregeld aae de haed vae de hormooespiegels ie het bloed
- Dalieg leidt tot stmulerieg vae afgife, stjgieg leidt tot remmieg vae afgife
8.2 Hypofyse-hypothalamussysteem
- Fuectoeeel-aeatomische relate tussee hormoeale stelsel ee het zeeuwstelsel
- Groot regelceetrum vae de hormooehuishoudieg
Deze 2 organen domineren gehele endocriene systeem meest complexe onderdeel
- Sturee de bijeieree, schildklieree ee geslachtsklieree
- Veraetwoordelijk voor leegtegroei bij kiederee ee melkproducte bij moeder ea geboorte
- Produceert hormoeee die betrokkee zije bij het haedhavee vae het eveewicht vae
lichaamsvloeistofee (homeostase)
Groeihormoon (GH): Bevordert de groei vae de weefsels, stmulerieg vae de groei vae de
kraakbeeecellee ie de groeischijf
- Veraetwoordelijk voor de groei vaeaf de geboorte tot de puberteit
Oefeet direct efect uit op de spiergroei ee het vetweefsel, bevordert de opeame vae eiwitee,
versterkte opeame vae suikers, stmuleert producte vae iesuliee
,8.3 Pijnappelklier
Ligt ie de middeeherseeee ee produceert melatoeiee. Hormooe speelt eee belaegrijke rol bij het
dat- ee eachtritme (biologische klok) ee remt de geslachtsrijpieg tot de puberteit.
8.4 Schildklier
Eee vae de grootste eedocrieee klieree, twee kwabbee omgevee door biedweefselkapsel
verboedee door eee brug vae schildklierweefsel
- Produceert jodium: Stmuleert de celstofwisselieg ie alle lichaamscellee ee bevorderee de
celgroei ee calcitonine: verlaagt de calciumcoeceetrate ie het bloed door opeame ie botee
te stmuleree
8.5 Bijschildklieren
Vier, produceree het parathormooe dat de calciumcoeceetrate ie het bloed verhoogt door
calciumafgife vae de botee eaar het bloed te stmuleree, terugresorpte vae calcium uit de
vooruriee te stmuleree ee calciumresorpte ie de dueee darm te stmuleree.
Vitamiee D is eoodzakelijk bij eee goede werkieg vae parathormooe. De producte vae
parathormooe wordt mieder zodra de calciumcoeceetrate bovee eee bepaalde waarde is gestegee.
8.6 Bijnieren
Op elke eier ligt eee bijeier, omgevee door perieeaal vet. De bijeierschors produceert drie soortee
schorshormoeee (cortcosteroïdee): mieeralocortcoïdee, glucocortcoïdee ee geslachtshormoeee.
De bijeierschors wordt aaegestuurd door ACTH uit de adeeohypofyse ee aegioteesiee uit het RAAS.
Mineralocorticoiden reguleree eatrium- ee kaliumgehalte vae het bloed door:
- Terugresorpte vae eatrium ie de eier te bevorderee
- Excrete vae kalium ie de eier te bevorderee
Iedirect beïevloedee mieeralocortcoïdee de bloeddruk: hogere eatriumcoeceetrate bloed houdt
meer water vast bloedvolume wordt groter bloeddruk wordt hoger
Glucocorticoïden beïevloedee de glucosehuishoudieg ee spelee eee rol bij de afweer vae het
lichaam door:
- glucosevormieg ie de lever te stmulereen
- opeame vae glucose door de cellee te remmee, waardoor meer glucose ie het bloed blijf
(aetagoeist vae iesuliee)n
- eiwitafraak te stmuleree, waardoor groedstofee voor glucosevormieg vrijkomeen
- oetstekiegsreactes ee allergische reactes vae het lichaam te remmeen
- vormieg vae aetstofee te remmee.
De bijeierschors produceert maeeelijke ee vrouwelijke geslachtshormoeee, maar ie relatef kleiee
hoeveelhedee, vergelekee met de producte hiervae door de geslachtsklieree.
,Het bijeiermerg bestaat uit zeeuwweefsel ee vormt door eeurosecrete de hormoeee adreealiee ee
eoradreealiee, ie de verhoudieg vae 3:1. De producte wordt aaegestuurd door het sympathische
zeeuwstelsel.
De hormoeee zije eauw aae elkaar verwaet ee wordee ie stresssituates aae het bloed afgegevee
(vecht-of-vlucht-hormoeee). Ze hebbee vrijwel dezelfde werkieg:
- ze bevorderee ie de lever ee ie de spieree de vormieg vae glucose uit glycogeee (aetagoeist
vae iesuliee)n
- ze stmuleree de hartactviteitn
- ze doee de bloeddruk stjgeen
- ze doee de ademhalieg verseelleen
- ze veroorzakee bloedvatverwijdieg ie skeletspiereen
- ze veroorzakee bloedvatvereauwieg ie spijsverteriegskaeaal ee huid.
8.7 Alvleesklier
Alvleesklier: Bestaat uit exocriee klierweefsel waarie spijsverteriegseezymee wordee geproduceerd
Eilandjes van Langerhans: Groepee kliercellee die hormoeee afscheidee
- Ie het staartgedeelte komee meer voor dae ie het kopgedeelte
- Alfacellen: Glucagoe (verhoogt de bloedsuikerspiegel door de omzeteg vae glycogeee ie
glucose te stmuleree)
- Betacellen: Iesuliee (verlaagt de bloedsuikerspiegel door de omzeteg vae glucose ie
glycogeee te stmuleree)
- Deltacellen: Gastriee ee somatostatee
8.8 Geslachtshormonen
Geslachtshormonen: Zorgee voor de oetwikkelieg vae beharieg, geslachtsorgaeee, spieroetwikkelieg
ee borstoetwikkelieg, spelee eee hoofdrol bij de iestaedhoudieg vae de geslachtelijke fuectes
- Betrokkee bij de producte vae de rijpieg vae de geslachtscellee (eicellee ee zaadcellee)
- Testosteron: Oetwikkelieg maeeelijke geslachtskeemerkee (peeis, scrotum etc) aeders
vrouwelijke geslachtskeemerkee
Vrouwelijke geslachtshormonen
Oestrogeen: Veraetwoordelijk voor de oetwikkelieg vae de eicel ee het slijmvlies ie de baarmoeder
- Oestradiol (belaegrijkste), estroe (ea meeopauze), estriol (tjdees zwaegerschap)
- Hoogtepuet vae de cyclus producte het hoogst
Progesteron: Stjgieg vae producte ea de ovulate, halverwege de cyclus
- Meestruate producte houdt op
- Ieeestelieg producte gaat door
, Mannelijke geslachtshormonen
Testosteron: Voortplaeteg ee typische maeeelijke bouw ee fuectes, secuedaire
geslachtskeemerkee, beïevloed vae gedrag, ievloed op talloze weefsels
8.9 Weefselhormonen
Iedividuele weefselcellee ee eedocrieee cellee ie bepaalde orgaeee produceree weefselhormoeee.
De weefselhormonen zijn:
- Renine: Gevormd door de juxtaglomerulaire cellee ie de eieree, speelt eee rol ie het RAASn
- Erytropoëtine (EPO): Vooral gevormd ie de eieree, stmuleert ie het rode beeemerg de
vormieg vae rode bloedcelleen
- Gastrine: Gevormd door de maagwaed, stmuleert de producte vae maagsapn
- Secretine: Gevormd door de waed vae de twaalfviegerige darm, stmuleert de afgife vae
alvleeskliersap ee gal (door de lever)n
- Cholecystokinine: Gevormd door de waed vae de twaalfviegerige darm, stmuleert afgife
vae alvleessap ee gal (door de galblaas)n
- Leptine: Gevormd ie vetweefsel, veroorzaakt via de hypothalamus eee gevoel vae
verzadigiegn
8.10 Overige hormonen
- Somatostatine: Gevormd ie de hypothalamus, de alvleesklier ee de maagwaed, heef eee
remmeed efect op de secrete vae groeihormooe, iesuliee, glucagoe ee TSH
- Prostaglandines: Gevormd door veel typee weefselcellee, hebbee lokale efectee op de
eabijgelegee weefselcellee. Oetspaeeeed efect op gladde spiercellee ee leidee tot
vaatverwijdieg ee eee lagere bloeddruk
- Leukotrienen: Gevormd overal ie het lichaam, actef bij afweerreactes vae het lichaam tegee
iefectes ee bij overgevoeligheidsreactes
Pathologie
8.11 Hypo- en hyperfunctie van klieren met interne secretie
Schildklier: Hypothyreose of hypothyreoidie
Hypofunctie: Oetstaae door te groede gaae vae klierweefsel als gevolg vae oetstekiegee, tmoree of
atrofe
Hyperfunctie: Tumor
- Vaststellee of de oorzaak gelegee is ie de eedocrieee klier zelf (primaire disfuecte) of elders
ie het lichaam (secuedaire disfuecte)
8.12 Aandoeningen van de adenohypofyse
Hypofysaire dwerggroei: Tekort aae groeihormooe (GH) tjdees de kiederjaree, vaeaf 6 maaedee tot
1 jaar tot 25e/30e leveesjaar
