ETHIEK IN SOCIAAL WERK ( 3E EDITIE) – SAMENVATTING (J. Rothfusz)
LES 1; HFDSTK. 1 INLEIDING ETHIEK.
1.1.
Morele vragen; gaan over goed en kwaad, over de manier waarop mensen zouden
moeten leven. Morele opvattingen; zijn een antwoord op de vraag hoe men zich als
mens goed en verantwoordelijk kan gedragen.
Moraal; waarden & normen; opvattingen over wat waardevol in het leven is. Levensvisie
en richtlijn. Bijv. Eerlijkheid – Niet liegen.
Mensen kunnen rationeel nadenken over morele vragen, dus je hebt er bijv. goed over
nagedacht OF moreel handelen o.b.v. intuïtie en emotie, dus iets voelt goed om te doen.
Verplaetse onderscheidt 4 intuïtieve moralen:
- Hechtingsmoraal; regelt hoe we omgaan met de mensen met wie we verbonden
zijn.
- Geweldsmoraal; verdedigen met geweld. Een moraal systeem dat regelt hoe we
met bedreigende situaties omgaan.
- Reinigingsmoraal; regelt dat mensen reinheid koppelen aan het goede en
besmetting aan het kwaad.
- Samenwerkingsmoraal; manier waarop mensen met elkaar samenwerken en
omgaan met mensen die de samenwerking bedreigen.
Alle bovengenoemde moralen zijn instinctief; ze bepalen ons gedrag en onze opvattingen
over goed en kwaad, maar ze geven ons geen argumenten. Ethiek doet dat wél; op een
systematische manier naar redelijke argumenten zoeken om te onderbouwen waarom
een handeling goed/fout is.
Morele kwesties spelen op verschillende niveau’s:
- Microniveau; de manier waarop je van mens tot mens met elkaar zou moeten
omgaan. Alle menselijke relaties.
- Mesoniveau; organisaties maken morele keuzes die onder meer hun neerslag
vinden in de visie van de instelling.
- Macroniveau; de manier waarop de samenleving zou moeten worden ingericht.
Waarden; (abstracte) begrippen die omschrijven wat mensen waardevol vinden en
waarnaar zij streven. Bijv. eerlijkheid.
Normen; handelingsvoorschriften, die laten zien hoe je moet handelen. Bijv. niet liegen.
3 vormen:
- Morele normen; een richtlijn die aangeeft hoe iemand zou moeten handelen, of die
gebruikt kan worden als maatstaf om het gedrag te beoordelen.
- Fatsoensnormen; conventies, ‘goede manieren’, die vastleggen wat wel en wat
niet hoort. Bijv. niet appen tijdens de les. Het verschil tussen morele en
fatsoensnormen is niet heel scherp, onderscheiden:
-Ernst: morele normovertreding is ernstiger.
-Straf: straf voor morele normovertreding is zwaarder.
-Regelcontingentie: morele normen niet afhankelijk van ‘toevallige’ regels.
-Autoriteit: morele normen niet afhankelijk van goedkeuring autoriteit.
- Juridische normen; sluiten meestal aan op opvattingen over wat een goede
maatschappij is en op morele regels die veel mensen delen.
Deugd; een min of meer vaste, goede eigenschap van een persoon, die ertoe leidt dat hij
moreel juist handelt. Bijv. moed, zorgzaamheid, naastenliefde, hoop, respect, integriteit
en zuinigheid.
Waarden; abstracte begrippen. Deugd; aan specifeke persoon gekoppeld.
, Waarde Ideaal dat wezenlijk is voor de kwaliteit van Rechtvaardigheid
het leven
Norm Handelingsvoorschrift Geef mensen gelijke kansen
Deugd Goede eigenschap die de handelswijze van Integriteit
mensen bepaalt
1.2. Ethiek
Ethiek; een systematische refectie op morele vragen o.b.v. rationele argumenten.
- Descriptieve ethiek; beschrijft de moraal in een gemeenschap. Gaat over feiten:
hoe gedragen mensen zich in morele kwesties en welke argumenten gebruiken ze.
- Prescriptieve / normatieve ethiek; beschrijft hoe mensen zich zouden moeten
gedragen, voorschrift.
- Beroepsethiek; voor bepaalde beroepsgroepen specifeke morele regels
voorschrijven
- Meta-ethiek; morele vraagstukken van een hoger abstractieniveau. Refecteert op
betekenis, herkomst en geldigheid van visies op goed en kwaad. Vragen waar de
meta-ethiek zich mee bezighoudt:
Zijn waarden universeel of cultuurgebonden?
Verklaring van de Rechten van de Mens; gedachte dat bepaalde rechten voor alle
wereldburgers gelden. Betekent niet dat alle mensen ook krijgen waar ze recht op
hebben. Overheid moet zorgen voor voorzieningen.
Rechten pas nuttig als er plichten tegenover staan.
Je kunt 2 standpunten innemen t.o.v. kwesties zoals vrouwenbesnijdenis. Uitgaan van een
absolute standaard, van universele waarden die voor iedereen gelden OF cultuur
relativisme, bepaalde handeling wordt in de ene cultuur goed-, maar in de andere
cultuur afgekeurd.
Cultuur relativisme gaat er vanuit dat de waarden en normen van de ene cultuur niet
beter zijn dan die van een andere.
Het universalisme gaat ervan uit dat fundamentele morele principes universeel geldig zijn
en toepasbaar op vergelijkbare mensen in vergelijkbare situaties, ongeacht de tijd en
plaats waarin ze leven. Het beschrijvend universalisme stelt dat het een feit is dat
overal dezelfde waarden gelden. Het normatief universalisme streeft ernaar dat
bepaalde centrale waarden mondiaal worden aanvaard.
Cultuur Beschrijvend in elke cultuur andere waarden en normen (feit)
relativisme
Normatief Morele kwesties beoordeeld o.b.v. de waarden die in elke
cultuur gelden (norm)
Cultuur Beschrijvend Overal zelfde waarden (feit)
universalisme
Normatief Bepaalde centrale waarden moeten overal worden aanvaard
(norm)
Zijn mensen vrij en dus verantwoordelijk voor hun daden? Hoe vrij moet een staat zijn
burgers laten?
Je bent alleen moreel verantwoordelijk voor je daden als je ook anders had kunnen
handelen en niet door interne of externe krachten werd gedwongen. Voor sociaal werkers
is empowerment van de cliënten een belangrijke taak; ondersteunen om meer
, zeggenschap over hun eigen leven te krijgen en hulpbronnen in hun omgeving aan te
boren.
Wilsvrijheid: bepaalt eigen wil
Maatschappelijke vrijheid: het gaat om de vrijheid van het individu binnen de
samenleving. Gaat om de vraag in hoeverre andere mensen en sociale omstandigheden
hen in staat stellen om te doen wat hij graag wil.
Zijn mensen gelijk?
Vormen van gelijkheid:
- Natuurlijke gelijkheid; mensen zijn van nature gelijk. De overeenkomsten zijn
belangrijker dan de verschillen.
- Economisch-culturele gelijkheid; wanneer mensen aan elkaar gelijk zijn wat betreft
inkomen en maatschappelijke mogelijkheden. Er zijn hier enorme verschillen in,
daar moet je je als sociaal werker bewust van zijn.
- Rechtsgelijkheid; vormt de basis van de rechtsstaat. Hierin hebben burgers met
elkaar afgesproken dat ze hun conficten niet met elkaar uitvechten, maar ze
voorleggen aan een onpartijdige rechter. Mensen zijn gelijk voor de wet.
Hoe ziet een rechtvaardige samenleving eruit?
Begrip waarmee verbinding gelegd kan worden tussen vrijheid en gelijkheid is
rechtvaardigheid; niet iedereen hoeft gelijk behandeld te worden. Het gaat erom dat er
eerlijke regels zijn. Rechtvaardigheid is een eerlijke verdeling van goederen en diensten.
Vanuit de capabilities approach wordt gewerkt aan een rechtvaardige verdeling van
voorwaarden, waaronder mensen kunnen doen wat ze willen doen en kunnen zijn wie ze
willen zijn.
LES 1; HFDSTK. 1 INLEIDING ETHIEK.
1.1.
Morele vragen; gaan over goed en kwaad, over de manier waarop mensen zouden
moeten leven. Morele opvattingen; zijn een antwoord op de vraag hoe men zich als
mens goed en verantwoordelijk kan gedragen.
Moraal; waarden & normen; opvattingen over wat waardevol in het leven is. Levensvisie
en richtlijn. Bijv. Eerlijkheid – Niet liegen.
Mensen kunnen rationeel nadenken over morele vragen, dus je hebt er bijv. goed over
nagedacht OF moreel handelen o.b.v. intuïtie en emotie, dus iets voelt goed om te doen.
Verplaetse onderscheidt 4 intuïtieve moralen:
- Hechtingsmoraal; regelt hoe we omgaan met de mensen met wie we verbonden
zijn.
- Geweldsmoraal; verdedigen met geweld. Een moraal systeem dat regelt hoe we
met bedreigende situaties omgaan.
- Reinigingsmoraal; regelt dat mensen reinheid koppelen aan het goede en
besmetting aan het kwaad.
- Samenwerkingsmoraal; manier waarop mensen met elkaar samenwerken en
omgaan met mensen die de samenwerking bedreigen.
Alle bovengenoemde moralen zijn instinctief; ze bepalen ons gedrag en onze opvattingen
over goed en kwaad, maar ze geven ons geen argumenten. Ethiek doet dat wél; op een
systematische manier naar redelijke argumenten zoeken om te onderbouwen waarom
een handeling goed/fout is.
Morele kwesties spelen op verschillende niveau’s:
- Microniveau; de manier waarop je van mens tot mens met elkaar zou moeten
omgaan. Alle menselijke relaties.
- Mesoniveau; organisaties maken morele keuzes die onder meer hun neerslag
vinden in de visie van de instelling.
- Macroniveau; de manier waarop de samenleving zou moeten worden ingericht.
Waarden; (abstracte) begrippen die omschrijven wat mensen waardevol vinden en
waarnaar zij streven. Bijv. eerlijkheid.
Normen; handelingsvoorschriften, die laten zien hoe je moet handelen. Bijv. niet liegen.
3 vormen:
- Morele normen; een richtlijn die aangeeft hoe iemand zou moeten handelen, of die
gebruikt kan worden als maatstaf om het gedrag te beoordelen.
- Fatsoensnormen; conventies, ‘goede manieren’, die vastleggen wat wel en wat
niet hoort. Bijv. niet appen tijdens de les. Het verschil tussen morele en
fatsoensnormen is niet heel scherp, onderscheiden:
-Ernst: morele normovertreding is ernstiger.
-Straf: straf voor morele normovertreding is zwaarder.
-Regelcontingentie: morele normen niet afhankelijk van ‘toevallige’ regels.
-Autoriteit: morele normen niet afhankelijk van goedkeuring autoriteit.
- Juridische normen; sluiten meestal aan op opvattingen over wat een goede
maatschappij is en op morele regels die veel mensen delen.
Deugd; een min of meer vaste, goede eigenschap van een persoon, die ertoe leidt dat hij
moreel juist handelt. Bijv. moed, zorgzaamheid, naastenliefde, hoop, respect, integriteit
en zuinigheid.
Waarden; abstracte begrippen. Deugd; aan specifeke persoon gekoppeld.
, Waarde Ideaal dat wezenlijk is voor de kwaliteit van Rechtvaardigheid
het leven
Norm Handelingsvoorschrift Geef mensen gelijke kansen
Deugd Goede eigenschap die de handelswijze van Integriteit
mensen bepaalt
1.2. Ethiek
Ethiek; een systematische refectie op morele vragen o.b.v. rationele argumenten.
- Descriptieve ethiek; beschrijft de moraal in een gemeenschap. Gaat over feiten:
hoe gedragen mensen zich in morele kwesties en welke argumenten gebruiken ze.
- Prescriptieve / normatieve ethiek; beschrijft hoe mensen zich zouden moeten
gedragen, voorschrift.
- Beroepsethiek; voor bepaalde beroepsgroepen specifeke morele regels
voorschrijven
- Meta-ethiek; morele vraagstukken van een hoger abstractieniveau. Refecteert op
betekenis, herkomst en geldigheid van visies op goed en kwaad. Vragen waar de
meta-ethiek zich mee bezighoudt:
Zijn waarden universeel of cultuurgebonden?
Verklaring van de Rechten van de Mens; gedachte dat bepaalde rechten voor alle
wereldburgers gelden. Betekent niet dat alle mensen ook krijgen waar ze recht op
hebben. Overheid moet zorgen voor voorzieningen.
Rechten pas nuttig als er plichten tegenover staan.
Je kunt 2 standpunten innemen t.o.v. kwesties zoals vrouwenbesnijdenis. Uitgaan van een
absolute standaard, van universele waarden die voor iedereen gelden OF cultuur
relativisme, bepaalde handeling wordt in de ene cultuur goed-, maar in de andere
cultuur afgekeurd.
Cultuur relativisme gaat er vanuit dat de waarden en normen van de ene cultuur niet
beter zijn dan die van een andere.
Het universalisme gaat ervan uit dat fundamentele morele principes universeel geldig zijn
en toepasbaar op vergelijkbare mensen in vergelijkbare situaties, ongeacht de tijd en
plaats waarin ze leven. Het beschrijvend universalisme stelt dat het een feit is dat
overal dezelfde waarden gelden. Het normatief universalisme streeft ernaar dat
bepaalde centrale waarden mondiaal worden aanvaard.
Cultuur Beschrijvend in elke cultuur andere waarden en normen (feit)
relativisme
Normatief Morele kwesties beoordeeld o.b.v. de waarden die in elke
cultuur gelden (norm)
Cultuur Beschrijvend Overal zelfde waarden (feit)
universalisme
Normatief Bepaalde centrale waarden moeten overal worden aanvaard
(norm)
Zijn mensen vrij en dus verantwoordelijk voor hun daden? Hoe vrij moet een staat zijn
burgers laten?
Je bent alleen moreel verantwoordelijk voor je daden als je ook anders had kunnen
handelen en niet door interne of externe krachten werd gedwongen. Voor sociaal werkers
is empowerment van de cliënten een belangrijke taak; ondersteunen om meer
, zeggenschap over hun eigen leven te krijgen en hulpbronnen in hun omgeving aan te
boren.
Wilsvrijheid: bepaalt eigen wil
Maatschappelijke vrijheid: het gaat om de vrijheid van het individu binnen de
samenleving. Gaat om de vraag in hoeverre andere mensen en sociale omstandigheden
hen in staat stellen om te doen wat hij graag wil.
Zijn mensen gelijk?
Vormen van gelijkheid:
- Natuurlijke gelijkheid; mensen zijn van nature gelijk. De overeenkomsten zijn
belangrijker dan de verschillen.
- Economisch-culturele gelijkheid; wanneer mensen aan elkaar gelijk zijn wat betreft
inkomen en maatschappelijke mogelijkheden. Er zijn hier enorme verschillen in,
daar moet je je als sociaal werker bewust van zijn.
- Rechtsgelijkheid; vormt de basis van de rechtsstaat. Hierin hebben burgers met
elkaar afgesproken dat ze hun conficten niet met elkaar uitvechten, maar ze
voorleggen aan een onpartijdige rechter. Mensen zijn gelijk voor de wet.
Hoe ziet een rechtvaardige samenleving eruit?
Begrip waarmee verbinding gelegd kan worden tussen vrijheid en gelijkheid is
rechtvaardigheid; niet iedereen hoeft gelijk behandeld te worden. Het gaat erom dat er
eerlijke regels zijn. Rechtvaardigheid is een eerlijke verdeling van goederen en diensten.
Vanuit de capabilities approach wordt gewerkt aan een rechtvaardige verdeling van
voorwaarden, waaronder mensen kunnen doen wat ze willen doen en kunnen zijn wie ze
willen zijn.
