Aardrijkskunde: Aarde (Samenvatting)

Hoofdstuk 1
Ons eiland in de ruimte
Hoe werkt platentektoniek en welke gevolgen heeft dit aan het aardoppervlak?


§1.1: Planeet aarde
 Fysische geografie: alle natuurlijke verschijnselen die invloed hebben op het aardoppervlak
 Endogene processen: processen vanuit binnenuit de aarde
o Bv: platentektoniek > energiebron > warmte van de aardkern
 De aarde maakt deel uit van zonnestelsel > acht planeten die rond de zon draaien
 Zonder de zon = geen leven mogelijk
 Binnenplaneten (bestaan uit steen):
1. Mercurius
2. Venus
3. Aarde
4. Mars
 Buitenplaneten (bestaan uit gas):
1. Jupiter
2. Saturnus
3. Uranus
4. Neptunes
 Geologen hebben tijd aangegeven op een geologische tijdschaal
 Afstand tussen aardoppervlak en middelpunt van de aarde = 6.400 km
 We weten de opbouw van de aarde door bestuderen van aardbevingsgolven
 Aardwetenschappers delen de aarde op twee manieren in:
1. Zones met een verschillende samenstelling: de kern, de mantel en de
aardkorst
2. Zones waarin materiaal verschilt in viscositeit
a. Binnen in de aarde zit de kern die bestaat uit een mengsel van nikkel en
ijzer
b. Om de kern ligt de mantel die bestaat uit zuurstof, silicium, magnesium
en ijzer
c. De asthenosfeer, het bovenste deel van de mantel tot aan de lithosfeer
> Onder oceanen: 60 tot 600 km diepte
> Onder continent: 150 tot 600 km diepte
d. De aardkorst en het afgekoelde buitenste deel van de mantel vormen
samen de lithosfeer (steenschaal) die vast en breekbaar is en drijft op de
asthenosfeer
 In continentale korst zit veel van het gesteente graniet
 De oceanische korst bestaat voor een groot deel uit basalt
> Basalt heeft een hogere dichtheid dan graniet
 Bij een convectie krijg je subductie > de zware oceanische plaat duikt onder de lichtere
continentale plaat

§1.2: Drijvende continenten
 Geologen gingen ervan uit dat ingrijpende veranderingen aan het aardoppervlak vrij
plotseling en op rampzalige wijze tot stand kwamen (catastrofetheorie)
 De catastrofetheorie maakte plaats voor het actualiteitsbeginsel: heden is de sleutel naar
het verleden

,  Kleine of grote natuurlijke gebeurtenissen hebben in het verleden wel de langzame
geologische kringloop doorbroken
 Alfred Wegener constateerde grote overeenkomsten tussen de fossiele flora en fauna in
delen van de wereld die tegenwoordig ver uit elkaar liggen
o Hij vond ook sporen van vroegere ijskappen met een ouderdom van tussen de 200
en 300 miljoen jaar in Afrika, Zuid-Amerika en Australië
o Hij had ook ontdekt dat verschillende gesteenten en gebergten die bij de kusten van
Afrika en Zuid-Amerika waren afgebroken, op elkaar aansloten
o Zijn theorie stond bekend als de theorie van de continentverschuiving of continential
drift
 Dwars door alle oceanen lopen bergketens van duizenden km’s lang: mid-oceanische ruggen
 Een belangrijk bewijs voor de continential drift werd ontleend aan het aardmagnetisme uit
het verre verleden
 In Engeland ontdekte men dat een kaart van het magnetische veld van Europa uit een
bepaalde tijd naadloos aansloot bij het magnetische veld van Noord-Amerika
 De huidige inzichten en feiten bevestigen dus de hypothese van Wegener, zeker als het gaat
om de verklaring van de huidige verdeling van continenten en oceanen
 Bekende plaatgrenzen:
o Convergent: Himalaya
o Divergent: IJsland
o Transform: Turkije


§1.3: Platentektoniek
 De aardkern is nog zeer heet en deze warmte zoek een weg naar het oppervlak
 Bij het oppervlak aangekomen kookt het water zo af dat het weer helemaal naar beneden
zakt
 Zo ontstaan kringlopen in de mantel die confectiestromen worden genoemd
 Een ouder en afgekoelde oceanische plaat kan zwaar worden dat deze niet meer blijven
drijven op de hete mantel, de asthenosfeer. De plaat zakt dan naar beneden, wat is
subductie wordt genoemd De oceanische plaat trekt daarbij door de werking van de
zwaartekracht de rest van de plaat mee. Men denkt nu dat deze slab pull (trekkracht) de
belangrijkste verklaring is van het bewegen van platen
 Continentale platen bestaan uit gesteente met een lage dichtheid dan oceanische platen en
zijn dus lichter, waardoor deze platen wel op de asthenosfeer blijft drijven
 Als de oceanische plaat glijdt onder invloed van de zwaartekracht over de asthenosfeer van
een hoogte van 2,5 km naar de zijkanten naar beneden wordt geduwd wordt dit ridge push
(duwkracht) genoemd
 Bij convergentie bewegen twee plaatsen elkaar toe. Het gebied waar de twee tektonische
platen bij elkaar komen en botsen, is de convergente plaatgrens. Hierbij zijn drie situaties
mogelijk:
1. Ten eerste kan oceanische plaat die zo is afgekoeld dat hij niet meer op de asthenosfeer
blijft drijven, onder een continentale plaat de asthenosfeer in zakken (subductie)
2. Een tweede mogelijkheid bij convergerende platen is een subductie van een oceanische
plaat onder een andere oceanische plaat
3. Tenslotte kunnen ook twee continentale platen tegen elkaar botsen als er aan de
oceanische plaat die bij een subductiezones in de mantel zakt een oceanische plaat vast
zit
 Een continentale plaat zou nooit in de asthenosfeer wegzakken en kom daarom veel ouder
worden oceanische plaat
 Bij hotspot ook vulkanisme
 Eruptie = vulkaanuitbarsting