WERO 1.2
HOOFDSTUK 1: KAART EN ORIËNTATIE
1.1 CARTOGRAFIE
1.1.1 INLEIDING
Cartografie = de wetenschap die de methodiek bestudeert om verschijnselen vh aardoppervlak op een kaart
weer te geven.
• Het aardoppervlak is bolvormig en een kaart bestaat uit 2 dimensies → er komen vervormingen voor.
• Ook de voorstellingswijze vd verschijnselen op kaart en de schaal vd kaart behoren tot het studiedomein
vd cartografie.
• Kaart geeft antwoord op de vragen: Waar? Waarom? Waarom daar?
1.1.2 WAT IS EEN KAART?
= Een verkleinde, vereenvoudigde weergave van 1 of meer ruimtelijke aspecten op een plat vlak waarbij men
gebruik maakt van symbolen.
• Verkleind = schaal.
• Plat vlak = kaartblad.
• Symbolen = legende.
Kaart = 2-dimensionale voorstelling van (een deel van) het aardoppervlak → projectie vh gebogen
aardoppervlak geeft altijd vervormingen op een plat vlak.
• Wereldbol is de enige meetkundig juiste voorstelling vd aarde, op zeer kleine schaal.
1.1.3 KAARTAFBEELDINGEN: EIGENSCHAPPEN EN VERVORMINGEN
• Elke kaartprojectie geeft vervormingen van:
o Afstanden
o Oppervlakten
o Vormen van landen
• Moderne cartografie → met computer getekend = geplot.
o Afwijkingen zoveel mogelijk beperkt.
o Onderliggende verhoudingen en posities worden gerespecteerd.
o Computer tekent dan meest aanvaardbare afbeelding, vb. Cantersafbeelding.
Pagina 1 van 104
,1.1.4 ELEMENTEN VAN DE KAART
1.1.4.1 HET GRADENNET
• Net van meridianen en paralellen.
o Meridianen = lengtecirkels (van N naar Z)
o Paralellen = breedtecirkels (evenwijdig met de evenaar)
• Gebruikt voor de plaatsbepaling van een punt op aarde = geografische coördinaten.
1.1.4.2 PLAATSBEPALING VAN EEN PUNT OP AARDE: GEOGRAFISCHE COÖRDINATEN
• Lengteligging = de afstand in graden tot de nulmeridiaan van Greenwich.
• Breedteligging = de afstand in graden tot de evenaar.
1.1.5 DE SCHAAL
= Drukt de verhouding uit van een afstandseenheid op de kaart tot de overeenkomstige afstand in
werkelijkheid.
Geeft aan hoeveel keer de afstand op de kaart verkleind is t.o.v. de werkelijke afstand.
• De breukschaal
o Numerieke schaal.
o Metrische schaal.
o Vb. 1 cm op de kaart = 20000 cm in werkelijkheid (belangrijk om aan te leren) →
1:20000 1/20000 1
20000
• De lijnschaal
o Lineaire schaal.
o Grafische schaal.
o Makkelijker in de basisschool.
o Tip:
▪ Gebruik een touwtje.
▪ Meet de afstand tussen 2 punten met een touw → leg het touw op de lijnschaal.
Pagina 2 van 104
,LESVOORBEREIDING 4 E LEERJAAR:
• Fase 1: instap
o 2 foto’s:
▪ Foto 1 = foto van volwassen man.
▪ Foto 2 = foto van baby.
o “Wie is het grootst?”
▪ Volwassen man!
▪ Ja, maar op foto = volwassen man 15 cm en baby 25 cm.
✓ Ja maar foto is verkleind!
o “Hoe kan je weten hoe groot de volwassen man is?”
▪ Je moet weten hoeveel X de foto verkleind is.
• Fase 2: bordschema
o Wat op de tekening 1 dm meet, meet in werkelijkheid … dm.
▪ Map op bord tekenen.
▪ Deur op bord tekenen → verkleind.
▪ Klas tekenen…
Wat op de tekening … Meet in werkelijkheid … Schaal
dm meet dm
Map 1 dm 1 dm 1/1
Deur 1 dm 2 dm 1/2
Klas 1 dm 5 dm 1/5
Speelplaats 1 dm 30 dm 1/30
o We hebben alles op schaal getekend!
• Fase 3: speelgoed op schaal
o In groepjes:
▪ Elk groepje = doos met speelgoed + kaartje met schaal:
✓ Barbie = 1/10
✓ Auto = 1/100
✓ Speelgoedhuisje = 1/200
✓ Dieren = 1/50
▪ Kinderen moeten weten bepalen hoe groot het speelgoed in werkelijkheid is:
✓ Barbie = 18 cm → in werkelijkheid 180 cm.
▪ Eenvoudige schalen gebruiken!
• Fase 4: eenvoudige kaarten
o Met touw meten.
o De zoo: hoe ver is het van de olifant naar de giraf?
o Kaart omgeving: hoe ver is het van onze school naar de bib?
1.1.6 DE LEGENDE
= Vormt de verklarende lijst van de op kaart gebruikte tekens en symbolen.
LESVOORBEREIDING 1 E GRAAD
Les 1: Leerwandeling a.d.h.v. een plan.
• Wandel naar winkels: van slager → bakker → kapper → fietsenwinkel.
• Praat over de winkels en koop er eventueel iets.
• Kijk samen op het plan: “Waar staan we nu?”
Pagina 3 van 104
, Les 2: In de klas
• Fase 1: OLG voeren over de wandeling.
o Materiaal tonen dat jullie gekocht hebben: pistolets, worst, snelbinder, potje gel…
▪ “Waar hebben we dat gekocht?”
▪ Aanduiden op de kaart.
• Fase 2: Woordstroken: slager, bakker, kapper, fietsenwinkel.
o Woordstroken op de juiste plaats hangen → je ziet de kaart niet meer (woordstroken hangen
in de weg)
o Conclusie = geen goed systeem → hoe oplossen? → vervangen door symbolen.
o Foto gebruiken, verkleinde afbeelding.
▪ Slager = worst.
▪ Bakker = brood.
▪ Kapper = schaar.
▪ Fietsenwinkel = fiets.
o We hebben een legende gemaakt!
• Fase 3: Eigen kaart
o Moeilijk om zelf te tekenen → geen symbolen, maar kleuren gebruiken.
o Slager = rood bolletje
o Bakker = geel bolletje
o Fietsenwinkel = blauw bolletje
o Kapper = groen bolletje
Slager
Bakker
Kapper
Fietsenwinkel
• Fase 4: Verschillende kaarten met legendes
o Plopsaland, de zoo, plankendaal…
1.1.7 INDELING VAN KAARTEN
1.1.7.1 BASISKAARTEN
• Vb.: Topografische kaart, plattegrond.
• Plaatsbeschrijvende info over zichtbare terreingegevens.
1.1.7.2 THEMATISCHE KAARTEN
• Geeft slechts 1 of hoogstens enkele thema’s weer (bevolking, reliëf, neerslag…)
• Indeling volgens hun inhoud:
o Fysisch-geografische kaarten:
▪ Orografie (hoogte)
▪ Geologische kaarten
▪ Bodemkaarten
Pagina 4 van 104
HOOFDSTUK 1: KAART EN ORIËNTATIE
1.1 CARTOGRAFIE
1.1.1 INLEIDING
Cartografie = de wetenschap die de methodiek bestudeert om verschijnselen vh aardoppervlak op een kaart
weer te geven.
• Het aardoppervlak is bolvormig en een kaart bestaat uit 2 dimensies → er komen vervormingen voor.
• Ook de voorstellingswijze vd verschijnselen op kaart en de schaal vd kaart behoren tot het studiedomein
vd cartografie.
• Kaart geeft antwoord op de vragen: Waar? Waarom? Waarom daar?
1.1.2 WAT IS EEN KAART?
= Een verkleinde, vereenvoudigde weergave van 1 of meer ruimtelijke aspecten op een plat vlak waarbij men
gebruik maakt van symbolen.
• Verkleind = schaal.
• Plat vlak = kaartblad.
• Symbolen = legende.
Kaart = 2-dimensionale voorstelling van (een deel van) het aardoppervlak → projectie vh gebogen
aardoppervlak geeft altijd vervormingen op een plat vlak.
• Wereldbol is de enige meetkundig juiste voorstelling vd aarde, op zeer kleine schaal.
1.1.3 KAARTAFBEELDINGEN: EIGENSCHAPPEN EN VERVORMINGEN
• Elke kaartprojectie geeft vervormingen van:
o Afstanden
o Oppervlakten
o Vormen van landen
• Moderne cartografie → met computer getekend = geplot.
o Afwijkingen zoveel mogelijk beperkt.
o Onderliggende verhoudingen en posities worden gerespecteerd.
o Computer tekent dan meest aanvaardbare afbeelding, vb. Cantersafbeelding.
Pagina 1 van 104
,1.1.4 ELEMENTEN VAN DE KAART
1.1.4.1 HET GRADENNET
• Net van meridianen en paralellen.
o Meridianen = lengtecirkels (van N naar Z)
o Paralellen = breedtecirkels (evenwijdig met de evenaar)
• Gebruikt voor de plaatsbepaling van een punt op aarde = geografische coördinaten.
1.1.4.2 PLAATSBEPALING VAN EEN PUNT OP AARDE: GEOGRAFISCHE COÖRDINATEN
• Lengteligging = de afstand in graden tot de nulmeridiaan van Greenwich.
• Breedteligging = de afstand in graden tot de evenaar.
1.1.5 DE SCHAAL
= Drukt de verhouding uit van een afstandseenheid op de kaart tot de overeenkomstige afstand in
werkelijkheid.
Geeft aan hoeveel keer de afstand op de kaart verkleind is t.o.v. de werkelijke afstand.
• De breukschaal
o Numerieke schaal.
o Metrische schaal.
o Vb. 1 cm op de kaart = 20000 cm in werkelijkheid (belangrijk om aan te leren) →
1:20000 1/20000 1
20000
• De lijnschaal
o Lineaire schaal.
o Grafische schaal.
o Makkelijker in de basisschool.
o Tip:
▪ Gebruik een touwtje.
▪ Meet de afstand tussen 2 punten met een touw → leg het touw op de lijnschaal.
Pagina 2 van 104
,LESVOORBEREIDING 4 E LEERJAAR:
• Fase 1: instap
o 2 foto’s:
▪ Foto 1 = foto van volwassen man.
▪ Foto 2 = foto van baby.
o “Wie is het grootst?”
▪ Volwassen man!
▪ Ja, maar op foto = volwassen man 15 cm en baby 25 cm.
✓ Ja maar foto is verkleind!
o “Hoe kan je weten hoe groot de volwassen man is?”
▪ Je moet weten hoeveel X de foto verkleind is.
• Fase 2: bordschema
o Wat op de tekening 1 dm meet, meet in werkelijkheid … dm.
▪ Map op bord tekenen.
▪ Deur op bord tekenen → verkleind.
▪ Klas tekenen…
Wat op de tekening … Meet in werkelijkheid … Schaal
dm meet dm
Map 1 dm 1 dm 1/1
Deur 1 dm 2 dm 1/2
Klas 1 dm 5 dm 1/5
Speelplaats 1 dm 30 dm 1/30
o We hebben alles op schaal getekend!
• Fase 3: speelgoed op schaal
o In groepjes:
▪ Elk groepje = doos met speelgoed + kaartje met schaal:
✓ Barbie = 1/10
✓ Auto = 1/100
✓ Speelgoedhuisje = 1/200
✓ Dieren = 1/50
▪ Kinderen moeten weten bepalen hoe groot het speelgoed in werkelijkheid is:
✓ Barbie = 18 cm → in werkelijkheid 180 cm.
▪ Eenvoudige schalen gebruiken!
• Fase 4: eenvoudige kaarten
o Met touw meten.
o De zoo: hoe ver is het van de olifant naar de giraf?
o Kaart omgeving: hoe ver is het van onze school naar de bib?
1.1.6 DE LEGENDE
= Vormt de verklarende lijst van de op kaart gebruikte tekens en symbolen.
LESVOORBEREIDING 1 E GRAAD
Les 1: Leerwandeling a.d.h.v. een plan.
• Wandel naar winkels: van slager → bakker → kapper → fietsenwinkel.
• Praat over de winkels en koop er eventueel iets.
• Kijk samen op het plan: “Waar staan we nu?”
Pagina 3 van 104
, Les 2: In de klas
• Fase 1: OLG voeren over de wandeling.
o Materiaal tonen dat jullie gekocht hebben: pistolets, worst, snelbinder, potje gel…
▪ “Waar hebben we dat gekocht?”
▪ Aanduiden op de kaart.
• Fase 2: Woordstroken: slager, bakker, kapper, fietsenwinkel.
o Woordstroken op de juiste plaats hangen → je ziet de kaart niet meer (woordstroken hangen
in de weg)
o Conclusie = geen goed systeem → hoe oplossen? → vervangen door symbolen.
o Foto gebruiken, verkleinde afbeelding.
▪ Slager = worst.
▪ Bakker = brood.
▪ Kapper = schaar.
▪ Fietsenwinkel = fiets.
o We hebben een legende gemaakt!
• Fase 3: Eigen kaart
o Moeilijk om zelf te tekenen → geen symbolen, maar kleuren gebruiken.
o Slager = rood bolletje
o Bakker = geel bolletje
o Fietsenwinkel = blauw bolletje
o Kapper = groen bolletje
Slager
Bakker
Kapper
Fietsenwinkel
• Fase 4: Verschillende kaarten met legendes
o Plopsaland, de zoo, plankendaal…
1.1.7 INDELING VAN KAARTEN
1.1.7.1 BASISKAARTEN
• Vb.: Topografische kaart, plattegrond.
• Plaatsbeschrijvende info over zichtbare terreingegevens.
1.1.7.2 THEMATISCHE KAARTEN
• Geeft slechts 1 of hoogstens enkele thema’s weer (bevolking, reliëf, neerslag…)
• Indeling volgens hun inhoud:
o Fysisch-geografische kaarten:
▪ Orografie (hoogte)
▪ Geologische kaarten
▪ Bodemkaarten
Pagina 4 van 104
