ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
INTRODUCTIE IN DE ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
1. WAT IS ORGANISATIEPSYCHOLOGIE?
Organisatiepsychologie= Wetenschappelijke studie van gedrag in organisaties, individueel
gedrag en groepen beter begrijpen
o Hoe kunnen medewerkers optimaal presteren ?
o Welke aspecten van het werk zorgen ervoor dat medewerkers gemotiveerd zijn ?
o Welk type leiderschap levert de beste resultaten ?
Interactie tussen groepen invloed van individu op groep en omgekeerd
personeelsbeleid organisatiepsychologie
“Human resource management” “Organizational behavior”
Nadruk op technieken, systemen, Nadruk op gedrag en psychologische
procedures in verband met : processen
o Rekrutering o Motivatie en tevredenheid
o Selectie o Communicatie
o Assessment o Leiderschap & ‘management skills’
o Prestatiemanagement o Groepsprocessen & teamwork
o Functie-evaluatie o Conflicten & onderhandelingen
o Loopbaanmanagement o Stress
o Verloning o Macht, beïnvloeding
o Promotie, overplaatsing,… o Veranderingsprocessen
Linken organisatiepsychologie klinische psychologie :
“We zien een verschuiving in de redenen die mensen de stap naar therapie doen zetten. Waar tot de
jaren ’90 de oorzaken vaak in de familiale sfeer zaten, ligt de oorzaak van de klachten nu steeds vaker
in het werk’
Organisaties : 2 of meer mensen die op een bewuste manier samengebracht worden om
bepaalde doelstellingen te realiseren, en met het oog op deze realisatie wordt een specifieke
structuur ontwikkeld.
Systematische studie vd impact van individuen, groepen, en structuren op gedrag binnen
organisaties
1.1. WAT IS EEN ORGANISATIE?
= “Een organisatie is een bewust gecoördineerde sociale eenheid van twee of meer personen die op
een betrekkelijk continue basis functioneert om een gemeenschappelijk doel of serie van doelen te
1
,realiseren. Zij wordt gekenmerkt door formele rollen die het gedrag van haar leden definiëren en
vormgeven.” (Robbins, 2005)
1. Twee of meer mensen werken samen
2. Gericht op realiseren van doelstellingen / nastreven van waarden (mission statement), alle
neuzen in dezelfde richting
3. Specifieke taakverdeling & structuur
coördinatie / gezagsrelaties zijn nodig
4. Gericht op continuïteit
!! Een eenmansbedrijf is geen organisatie!!!
Mission statement
Een verklaring waarin aangeduid wordt welke zaken de organisatie nastreeft.
Alle medewerkers dienen zich achter deze doelstelling te scharen, indien geen
consensus kan dit aanleiding geven tot disfuncties.
Corporate values
De waarden die een organisatie nastreeft.
1.2. ORGANISATIEPSYCHOLOGIE ALS WETENSCHAP
Multidisciplinaire wetenschap
o Sociale psychologie, algemene psychologie, antropologie, sociologie, politicologie…
Doel :
o Verklaren : bv hoe komt het dat absenteïsme in ziekenhuis X zo hoog ligt ? Ligt dit aan
hoge werkdruk, conflicten, geen vertrouwen,…?
o Voorspellen : bv hoe zullen medewerkers reageren op reorganisatieplannen ? Hoe
kunnen we deze veranderingen zo goed mogelijk communiceren ?
o Bijsturen : bv cultuur van innovatie en creativiteit installeren
Deterministische uitspraken (= leer die zegt dat alles vastligt)
o Vb zwaartekracht (typisch voor natuurwetenschappen)
Probabilistische uitspraken (typisch voor menswetenschappen) (= werkelijkheid kan nooit
helemaal gekend worden)
o Frustratie leidt tot agressie in geval van…
o Meest efficiënte type leider is afhankelijk van de omstandigheden
o Belang van contingentievariabelen
Latijn contingentia ; mogelijkheid, toeval
Tegengestelde van noodzakelijkheid, causaal verband
“God gave all the easy problems to the physicists… … but social scientists have all the fun”
Wat is een organisatie?
Een organisatie is niet noodzakelijk een bedrijf
2
, Groeiend belang en populariteit van OG in ziekenhuizen, scholen, sociale sector, stedelijke
overheden, hulpverlening, politie, psychiatrische instellingen,…
Inhaalbeweging t.o.v. bedrijfsleven door groeiende nood aan een ‘zich organiserende
samenleving’
Voorbeeld : Groep Ubuntu
MODERN MANAGEMENTDENKEN IN DE SOCIALE SECTOR
2. HISTORIEK VAN ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
2.1. VOORGESCHIEDENIS
Adam Smith (1776)
o The Wealth of Nations
o 1ste industriële revolutie
o Grondlegger vrije markt denken (‘de onzichtbare hand’), grondlegger economie
o Comparatieve voordelen en efficiëntiewinst door samenwerking en arbeidsverdeling
= door taken te geven aan mensen met de beste vaardigheid hiervoor zal de
productie geoptimaliseerd worden
o Taken toegewezen in de richting van de laagste kost (= opportuniteitskosten)
Er werd Smith gevraagt om advies in speldenfabriek
o Mensen deden allen verschillende taken Smith maakte hier deeltaken van iedereen
1 specifieke taak ontstaan taakverdeling
2.2. SCIENTIFIC MANAGEMENT
F. Taylor (1911) : Principles of Scientific Management
wetenschappelijke inzichten gebruiken om te productie te verbeteren
o Mens als ‘homo economicus’ : van nature lui en enkel te prikkelen met financiële stimuli
3
, Prestatieloon, ze worden betaald volgens wat ze produceren
o Arbeid kan alleen efficiënt worden aangewend als wetenschappelijke methodes worden
gebruikt
Er is dus nagedacht over hoe effiënt arbeid kan worden georganiseerd
o Scheiding van planning en uitvoer (verticale arbeidsverdeling)
Medewerker hoort ofwel bij uitvoerende groep ofwel bij management, maar niet
bij beide
o Opsplitsen van arbeid in eenvoudige deelbewerkingen (horizontale arbeidsdeling)
1 taak opdelen in kleinere deeltaken
o Selectie en individuele verschillen
Interindividuele verschillen (= van mens tot mens verschillend) en intra -
individuele verschillen (=verschillen binnen persoon)
zo kon meest geschikte medewerker worden gekozen
o Prestatieloon
o Tijds- bewegingsstudies (= De observatie en analyse van bewegingen in een taak met
de nadruk op de hoeveelheid tijd die nodig is om de taak uit te voeren, hiermee kon hij
aantonen welke bewegingen efficiënt waren en welke overbodig.)
Machine staat centraal in de organisatie en de mens is daar een verlengstuk van
Henry Ford de lopende band deelactiviteiten in de fabriek Ford T was maar in 1 kleur
beschikbaar, zonde ropties maar beschikbaar voor de massa
Industriële psychologie hield zich bezig met rekrutering, selectie, plaatsing van medewerkers
Smith & Taylor : gevolgen voor werknemers
Vervreemding, onmenselijke omstandigheden, staking,…
Charlie chaplin, modern times
2.3. DE HUMAN RELATIONS BEWEGING (ELTON MAYO)
Hawthorne Experimenten
o Impact wijziging lichtintensiteit op productiviteit ?
o Hawthorne effect : stijging productiviteit vooral door extra aandacht die werknemers
kregen
o Medewerkers gaan informele relaties opbouwen; deze relaties spelen een belangrijke rol
in productie en arbeidstevredenheid. (belang van sociale relaties)
o Informele waarden en normen spelen een belangrijker rol in productie dan management,
procedures,…
o “Homo sociologicus” = mensen reageren niet alleen op financiële prikkkels maar ook op
grond van sociale normen en regels die eigen zijn aan de groep
o Organisatie is sociaal systeem, prettig klimaar is belangrijk
2.4. HET REVISIONISME
Reactie op scientific management en human relations beweging, die geen oog hadden voor
de effecten van uithollend en afstompend werk
Aandacht voor vervreemding en zinvolheid
4
INTRODUCTIE IN DE ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
1. WAT IS ORGANISATIEPSYCHOLOGIE?
Organisatiepsychologie= Wetenschappelijke studie van gedrag in organisaties, individueel
gedrag en groepen beter begrijpen
o Hoe kunnen medewerkers optimaal presteren ?
o Welke aspecten van het werk zorgen ervoor dat medewerkers gemotiveerd zijn ?
o Welk type leiderschap levert de beste resultaten ?
Interactie tussen groepen invloed van individu op groep en omgekeerd
personeelsbeleid organisatiepsychologie
“Human resource management” “Organizational behavior”
Nadruk op technieken, systemen, Nadruk op gedrag en psychologische
procedures in verband met : processen
o Rekrutering o Motivatie en tevredenheid
o Selectie o Communicatie
o Assessment o Leiderschap & ‘management skills’
o Prestatiemanagement o Groepsprocessen & teamwork
o Functie-evaluatie o Conflicten & onderhandelingen
o Loopbaanmanagement o Stress
o Verloning o Macht, beïnvloeding
o Promotie, overplaatsing,… o Veranderingsprocessen
Linken organisatiepsychologie klinische psychologie :
“We zien een verschuiving in de redenen die mensen de stap naar therapie doen zetten. Waar tot de
jaren ’90 de oorzaken vaak in de familiale sfeer zaten, ligt de oorzaak van de klachten nu steeds vaker
in het werk’
Organisaties : 2 of meer mensen die op een bewuste manier samengebracht worden om
bepaalde doelstellingen te realiseren, en met het oog op deze realisatie wordt een specifieke
structuur ontwikkeld.
Systematische studie vd impact van individuen, groepen, en structuren op gedrag binnen
organisaties
1.1. WAT IS EEN ORGANISATIE?
= “Een organisatie is een bewust gecoördineerde sociale eenheid van twee of meer personen die op
een betrekkelijk continue basis functioneert om een gemeenschappelijk doel of serie van doelen te
1
,realiseren. Zij wordt gekenmerkt door formele rollen die het gedrag van haar leden definiëren en
vormgeven.” (Robbins, 2005)
1. Twee of meer mensen werken samen
2. Gericht op realiseren van doelstellingen / nastreven van waarden (mission statement), alle
neuzen in dezelfde richting
3. Specifieke taakverdeling & structuur
coördinatie / gezagsrelaties zijn nodig
4. Gericht op continuïteit
!! Een eenmansbedrijf is geen organisatie!!!
Mission statement
Een verklaring waarin aangeduid wordt welke zaken de organisatie nastreeft.
Alle medewerkers dienen zich achter deze doelstelling te scharen, indien geen
consensus kan dit aanleiding geven tot disfuncties.
Corporate values
De waarden die een organisatie nastreeft.
1.2. ORGANISATIEPSYCHOLOGIE ALS WETENSCHAP
Multidisciplinaire wetenschap
o Sociale psychologie, algemene psychologie, antropologie, sociologie, politicologie…
Doel :
o Verklaren : bv hoe komt het dat absenteïsme in ziekenhuis X zo hoog ligt ? Ligt dit aan
hoge werkdruk, conflicten, geen vertrouwen,…?
o Voorspellen : bv hoe zullen medewerkers reageren op reorganisatieplannen ? Hoe
kunnen we deze veranderingen zo goed mogelijk communiceren ?
o Bijsturen : bv cultuur van innovatie en creativiteit installeren
Deterministische uitspraken (= leer die zegt dat alles vastligt)
o Vb zwaartekracht (typisch voor natuurwetenschappen)
Probabilistische uitspraken (typisch voor menswetenschappen) (= werkelijkheid kan nooit
helemaal gekend worden)
o Frustratie leidt tot agressie in geval van…
o Meest efficiënte type leider is afhankelijk van de omstandigheden
o Belang van contingentievariabelen
Latijn contingentia ; mogelijkheid, toeval
Tegengestelde van noodzakelijkheid, causaal verband
“God gave all the easy problems to the physicists… … but social scientists have all the fun”
Wat is een organisatie?
Een organisatie is niet noodzakelijk een bedrijf
2
, Groeiend belang en populariteit van OG in ziekenhuizen, scholen, sociale sector, stedelijke
overheden, hulpverlening, politie, psychiatrische instellingen,…
Inhaalbeweging t.o.v. bedrijfsleven door groeiende nood aan een ‘zich organiserende
samenleving’
Voorbeeld : Groep Ubuntu
MODERN MANAGEMENTDENKEN IN DE SOCIALE SECTOR
2. HISTORIEK VAN ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
2.1. VOORGESCHIEDENIS
Adam Smith (1776)
o The Wealth of Nations
o 1ste industriële revolutie
o Grondlegger vrije markt denken (‘de onzichtbare hand’), grondlegger economie
o Comparatieve voordelen en efficiëntiewinst door samenwerking en arbeidsverdeling
= door taken te geven aan mensen met de beste vaardigheid hiervoor zal de
productie geoptimaliseerd worden
o Taken toegewezen in de richting van de laagste kost (= opportuniteitskosten)
Er werd Smith gevraagt om advies in speldenfabriek
o Mensen deden allen verschillende taken Smith maakte hier deeltaken van iedereen
1 specifieke taak ontstaan taakverdeling
2.2. SCIENTIFIC MANAGEMENT
F. Taylor (1911) : Principles of Scientific Management
wetenschappelijke inzichten gebruiken om te productie te verbeteren
o Mens als ‘homo economicus’ : van nature lui en enkel te prikkelen met financiële stimuli
3
, Prestatieloon, ze worden betaald volgens wat ze produceren
o Arbeid kan alleen efficiënt worden aangewend als wetenschappelijke methodes worden
gebruikt
Er is dus nagedacht over hoe effiënt arbeid kan worden georganiseerd
o Scheiding van planning en uitvoer (verticale arbeidsverdeling)
Medewerker hoort ofwel bij uitvoerende groep ofwel bij management, maar niet
bij beide
o Opsplitsen van arbeid in eenvoudige deelbewerkingen (horizontale arbeidsdeling)
1 taak opdelen in kleinere deeltaken
o Selectie en individuele verschillen
Interindividuele verschillen (= van mens tot mens verschillend) en intra -
individuele verschillen (=verschillen binnen persoon)
zo kon meest geschikte medewerker worden gekozen
o Prestatieloon
o Tijds- bewegingsstudies (= De observatie en analyse van bewegingen in een taak met
de nadruk op de hoeveelheid tijd die nodig is om de taak uit te voeren, hiermee kon hij
aantonen welke bewegingen efficiënt waren en welke overbodig.)
Machine staat centraal in de organisatie en de mens is daar een verlengstuk van
Henry Ford de lopende band deelactiviteiten in de fabriek Ford T was maar in 1 kleur
beschikbaar, zonde ropties maar beschikbaar voor de massa
Industriële psychologie hield zich bezig met rekrutering, selectie, plaatsing van medewerkers
Smith & Taylor : gevolgen voor werknemers
Vervreemding, onmenselijke omstandigheden, staking,…
Charlie chaplin, modern times
2.3. DE HUMAN RELATIONS BEWEGING (ELTON MAYO)
Hawthorne Experimenten
o Impact wijziging lichtintensiteit op productiviteit ?
o Hawthorne effect : stijging productiviteit vooral door extra aandacht die werknemers
kregen
o Medewerkers gaan informele relaties opbouwen; deze relaties spelen een belangrijke rol
in productie en arbeidstevredenheid. (belang van sociale relaties)
o Informele waarden en normen spelen een belangrijker rol in productie dan management,
procedures,…
o “Homo sociologicus” = mensen reageren niet alleen op financiële prikkkels maar ook op
grond van sociale normen en regels die eigen zijn aan de groep
o Organisatie is sociaal systeem, prettig klimaar is belangrijk
2.4. HET REVISIONISME
Reactie op scientific management en human relations beweging, die geen oog hadden voor
de effecten van uithollend en afstompend werk
Aandacht voor vervreemding en zinvolheid
4
