DEEL II: DE EUROPESE UNIE ALS EEN
AUTONOME GEDIFFERENTIEERDE RECHTSORDE
HOOFDSTUK 1: DE EU ALS AUTONOME RECHTSORDE
De EU heeft een eigen autonome rechtsorde die in het leven is geroepen dankzij de basis verdragen van de EU
→ de EU onderscheidt zich van het klassieke IR
Dit werd verduidelijkt in twee arresten van 1963 en 1964 van het Hof van Justitie. Taak van Hof van Justitie is
interpreteren van het unierecht (niet uitspreken over concrete geschillen) → beslissingen zijn bindend voor
nationale rechters → er is sprake van een wisselwerking tussen de nationale RB en HvJ – RB heeft een vraag
i.v.m. de interpretatie van het unierecht – die stelt prejudiciële vraag aan het HvJ en die zal uitleggen hoe
unierecht moet worden geïnterpreteerd en volgens die interpretatie zal de RB zich uitspreken over een geschil
Zaak van Gend en Loos (1963)
- Feiten: transportfirma in Nederland die plots hogere invoerrechten moest betalen bij de
douaneautoriteiten. De 2 landen maken deel uit van de Europese economische gemeenschap waarin
de handelsbarrières werden afgeschaft met een overgangsbepaling waarin staat dat vanaf de
inwerkingtreding van het verdrag er geen hogere invoertarieven mogen worden ingevoerd (art. 12
EEG)
- Rechtsvraag : Kunnen particulieren rechtstreeks rechten putten uit het Europees recht? Argumenten :
- Uitspraak : kijk verder dan alleen de tekst van art. 12 : het is niet zomaar een klassiek verdrag tussen
staten, het is een specifiek verdrag dat rechten creëert rechtstreeks voor burgers, afgeleid uit :
o Preambule : staten EN burgers (dubbele legitimatie)
o Instellingen : instellingen die staten vertegenwoordigen en instellingen die burgers
vertegenwoordigen (EU parlement)
o Prejudiciële procedure : dialoog tussen nationale rechtbanken en het hof van justitie – de
verdragsbepaling moet rechtstreekse gevolgen hebben in de lidstaten, anders heeft zo’n
procedure geen nut
o Bevoegdheden van de lidstaten : verregaande en hof moet interpretatie van het recht
garanderen en toepassing verzekeren
→ Conclusie : de EG vormt een nieuwe rechtsorde op basis waarvan rechtstreekse rechten
worden toegekend aan staten EN particulieren – anders dan klassieke verdragen – kijken naar
hele verdrag → specifieke kenmerken waaruit we kunnen afleiden dat burgers zich rechtstreeks
kunnen beroepen op de bepaling van het verdrag bij de nationale rechter
EU = autonome rechtsorde met mogelijkheid tot directe werking van verdragsbepalingen
MAAR enkel indien (2voorwaarden): de bepaling duidelijk is (geen verschillende interpretatie
mogelijkheden) en voorwaardelijk (geen verdere uitvoeringsmaatregelen)
1
,EU = eigen autonome rechtsorde met de mogelijkheid tot directe werking van verdragsbepalingen (een
particulier kan zich op EU-recht beroepen MITS voorwaarden voldaan)
Zaak van Costa v. Enel (1964) → verduidelijkte verhouding tussen het Europees recht en het nationaal recht
- FEITEN: Italiaan weigert energiefactuur te betalen en kan zich verantwoorden door zich te beroepen
op het EEG-verdrag – het was er namelijk in strijd mee
- RECHTSVRAAG: wat is de verhouding tussen de Italiaanse wetgeving en Europees recht
o De Italiaanse regering zei dat aangezien het EEG-verdrag in de Italiaanse rechtsorde was
opgenomen bij wet, ze kon gewijzigd worden een latere wet (lex posterior derogat priori).
- UITSPRAAK: Op grond van de kenmerken van het EU-recht oordeelde het Hof dat ze deze redenering
niet kon volgen.
o EU = autonome rechtsorde → verdragen vloeien voort uit een autonome rechtsbron
▪ Dat verdragsrecht kan dankzij zijn bijzonder karakter niet door enig voorschrift van
nationaal recht aan de kant worden geschoven zonder zijn gemeenschappelijk
karakter te verliezen en zonder dat de rechtsgrond van de gemeenschap zelf
daardoor wordt aangetast
o De verdragen en het recht de unie op grond van de verdragen vaststelt hebben voorrang
boven het recht van de lidstaten → want als 1 LS het unie-recht op zij schuift doet dat
afbreuk aan de uniformiteit van het unierecht
Kortom: het EU-recht is een eigen autonome rechtsorde die in het leven is geroepen dankzij basisverdragen
en onderscheidt haar zo dus van het klassieke internationaal recht. (wordt in beide zaken vermeld) →
verdragen en unie-recht vloeien dus voort uit een autonome bron → het unierecht kent haar eigen
kenmerken en principes (zoals voorrang en directe werking)
Er zijn 2 principes voortgevloeid uit RS van het HvJ: principe van directe werkingen en voorrang
1) (Gend en Loos): EU als autonome rechtsorde met mogelijkheid tot directe werking van de
verdragsbepalingen : indien deze bepaling duidelijk en onvoorwaardelijk zijn
Doctrine van directe werking = een particulier kan rechtstreeks rechten putten uit het Europees
recht voor een conflict bij een nationale rechter, als de voorwaarden zijn vervuld :
o Bepaling moet duidelijk zijn = niet vatbaar voor verschillende interpretaties
o Bepaling moet onvoorwaardelijk zijn = niet afhankelijk van verdere stappen die een
lidstaat moet nemen
→ EEG-verdrag voldoet hieraan
2) (Costa vs. Enel): Voorrang van Europees recht – wanneer er een conflict is tussen een bepaling van
unierecht en een bepaling van nationaal recht, dan moet voorrang gegeven worden aan het
unierecht met als doel de uniforme toepassing van het Europees recht
o Principe van voorrang stond niet in EEG-verdrag maar werd verduidelijkt door de RS van
HvJ → wel in verdrag van Lissabon
2
, Voorrangsprincipe blijft voorwerp voor discussie!!!
- Zijn er grenzen aan die voorrang? Ja beperkt tot die domeinen waarvan de LS soevereiniteit hebben
overgedragen naar EU niveau (als EU niet bevoegdheid heeft, kan ze daarover geen regels aannemen
en kan ze moeilijk voorrang hebben)
- Zeker discussie over verhouding van nationale GW en EU recht → Bv. Polen
o Achtergrond info: HvJ gaat unierecht interpreteren – haar uitspraak is niet alleen bindend
t.a.v. de nationale rechter die haar een prejudiciële vraag stelt – wanneer het Hof een EU-
regel interpreteert dan maakt die interpretatie deel uit van het EU-recht en moet die door de
EU-instellingen en alle LS worden toegepast
o De Poolse GW impliceert dat bepaalde uitspraken van het Hof van Justitie niet van
toepassing zijn omdat ze in strijd zijn met de Poolse Grondwet – het gaat om de uitspraak
van het HvJ m.b.t. de interpretatie van art. 19 EU-verdrag
▪ Kan Polen uit de EU worden gezet als hij de basisregels niet accepteert
• Je kan een lidstaat niet uit de unie zetten (art. 50) – initiatief moet van de
LS zelf komen
• Schorsen van rechten kan wel → of steun ontnemen
- Meeste rechtscolleges van LS komen zelf tot conclusie dat EU-recht voorrang heeft op nationaal
recht → lidstaten halen de erkenning van die voorrang uit GW bepalingen → unierecht heeft
voorrang op basis van bepalingen in onze GW die toelaten soevereiniteit over te dragen (zie **)
EU recht vs. nationaal recht
Principe van voorrang van unierecht is niet beperkt tot de nationale wetgeving → geldt ook t.a.v. nationaal
grondwettelijk recht (zo vermijden we dat LS hun GW naar voor zouden schuiven om af te kunnen wijken van
unierecht) → uniformiteit behouden
- Zaak Internationale Handelsgesellschaft (1970): rechtsgeldigheid van de EEG-wetgeving kan niet
worden getoetst aan Duitse grondwet omdat dat uniformiteit van het Europees recht zou kunnen
ondermijnen → toetsen aan de grondwet zou betekenen dat we bepalingen die niet conform zijn aan
die grondwet zouden schrappen en dat zou de uniformiteit in de weg staan → Europees recht heeft
absolute voorrang op nationale grondwet → we moeten dus niet toetsen (alles voor de uniformiteit)
Die absolute voorrang van het EU-recht boven de nationale wetgeving werd niet zomaar aanvaard
- Solange I-arrest (1974): het Duitse grondwettelijke hof oordeelde dat bijkomende toetsing van de
communautaire wetgeving aan de Duitse grondrecht opgenomen in de grondwet, noodzakelijk zou
blijven zolang in de communautaire rechtsorde een cataloog van grondrechten ontbrak → zolang de
grondrechten op EU-niveau niet genoeg worden beschermt behouden ze dus het recht om Europees
rechterlijke beslissingen die in strijd zijn met de grondwet niet toe te passen
3
AUTONOME GEDIFFERENTIEERDE RECHTSORDE
HOOFDSTUK 1: DE EU ALS AUTONOME RECHTSORDE
De EU heeft een eigen autonome rechtsorde die in het leven is geroepen dankzij de basis verdragen van de EU
→ de EU onderscheidt zich van het klassieke IR
Dit werd verduidelijkt in twee arresten van 1963 en 1964 van het Hof van Justitie. Taak van Hof van Justitie is
interpreteren van het unierecht (niet uitspreken over concrete geschillen) → beslissingen zijn bindend voor
nationale rechters → er is sprake van een wisselwerking tussen de nationale RB en HvJ – RB heeft een vraag
i.v.m. de interpretatie van het unierecht – die stelt prejudiciële vraag aan het HvJ en die zal uitleggen hoe
unierecht moet worden geïnterpreteerd en volgens die interpretatie zal de RB zich uitspreken over een geschil
Zaak van Gend en Loos (1963)
- Feiten: transportfirma in Nederland die plots hogere invoerrechten moest betalen bij de
douaneautoriteiten. De 2 landen maken deel uit van de Europese economische gemeenschap waarin
de handelsbarrières werden afgeschaft met een overgangsbepaling waarin staat dat vanaf de
inwerkingtreding van het verdrag er geen hogere invoertarieven mogen worden ingevoerd (art. 12
EEG)
- Rechtsvraag : Kunnen particulieren rechtstreeks rechten putten uit het Europees recht? Argumenten :
- Uitspraak : kijk verder dan alleen de tekst van art. 12 : het is niet zomaar een klassiek verdrag tussen
staten, het is een specifiek verdrag dat rechten creëert rechtstreeks voor burgers, afgeleid uit :
o Preambule : staten EN burgers (dubbele legitimatie)
o Instellingen : instellingen die staten vertegenwoordigen en instellingen die burgers
vertegenwoordigen (EU parlement)
o Prejudiciële procedure : dialoog tussen nationale rechtbanken en het hof van justitie – de
verdragsbepaling moet rechtstreekse gevolgen hebben in de lidstaten, anders heeft zo’n
procedure geen nut
o Bevoegdheden van de lidstaten : verregaande en hof moet interpretatie van het recht
garanderen en toepassing verzekeren
→ Conclusie : de EG vormt een nieuwe rechtsorde op basis waarvan rechtstreekse rechten
worden toegekend aan staten EN particulieren – anders dan klassieke verdragen – kijken naar
hele verdrag → specifieke kenmerken waaruit we kunnen afleiden dat burgers zich rechtstreeks
kunnen beroepen op de bepaling van het verdrag bij de nationale rechter
EU = autonome rechtsorde met mogelijkheid tot directe werking van verdragsbepalingen
MAAR enkel indien (2voorwaarden): de bepaling duidelijk is (geen verschillende interpretatie
mogelijkheden) en voorwaardelijk (geen verdere uitvoeringsmaatregelen)
1
,EU = eigen autonome rechtsorde met de mogelijkheid tot directe werking van verdragsbepalingen (een
particulier kan zich op EU-recht beroepen MITS voorwaarden voldaan)
Zaak van Costa v. Enel (1964) → verduidelijkte verhouding tussen het Europees recht en het nationaal recht
- FEITEN: Italiaan weigert energiefactuur te betalen en kan zich verantwoorden door zich te beroepen
op het EEG-verdrag – het was er namelijk in strijd mee
- RECHTSVRAAG: wat is de verhouding tussen de Italiaanse wetgeving en Europees recht
o De Italiaanse regering zei dat aangezien het EEG-verdrag in de Italiaanse rechtsorde was
opgenomen bij wet, ze kon gewijzigd worden een latere wet (lex posterior derogat priori).
- UITSPRAAK: Op grond van de kenmerken van het EU-recht oordeelde het Hof dat ze deze redenering
niet kon volgen.
o EU = autonome rechtsorde → verdragen vloeien voort uit een autonome rechtsbron
▪ Dat verdragsrecht kan dankzij zijn bijzonder karakter niet door enig voorschrift van
nationaal recht aan de kant worden geschoven zonder zijn gemeenschappelijk
karakter te verliezen en zonder dat de rechtsgrond van de gemeenschap zelf
daardoor wordt aangetast
o De verdragen en het recht de unie op grond van de verdragen vaststelt hebben voorrang
boven het recht van de lidstaten → want als 1 LS het unie-recht op zij schuift doet dat
afbreuk aan de uniformiteit van het unierecht
Kortom: het EU-recht is een eigen autonome rechtsorde die in het leven is geroepen dankzij basisverdragen
en onderscheidt haar zo dus van het klassieke internationaal recht. (wordt in beide zaken vermeld) →
verdragen en unie-recht vloeien dus voort uit een autonome bron → het unierecht kent haar eigen
kenmerken en principes (zoals voorrang en directe werking)
Er zijn 2 principes voortgevloeid uit RS van het HvJ: principe van directe werkingen en voorrang
1) (Gend en Loos): EU als autonome rechtsorde met mogelijkheid tot directe werking van de
verdragsbepalingen : indien deze bepaling duidelijk en onvoorwaardelijk zijn
Doctrine van directe werking = een particulier kan rechtstreeks rechten putten uit het Europees
recht voor een conflict bij een nationale rechter, als de voorwaarden zijn vervuld :
o Bepaling moet duidelijk zijn = niet vatbaar voor verschillende interpretaties
o Bepaling moet onvoorwaardelijk zijn = niet afhankelijk van verdere stappen die een
lidstaat moet nemen
→ EEG-verdrag voldoet hieraan
2) (Costa vs. Enel): Voorrang van Europees recht – wanneer er een conflict is tussen een bepaling van
unierecht en een bepaling van nationaal recht, dan moet voorrang gegeven worden aan het
unierecht met als doel de uniforme toepassing van het Europees recht
o Principe van voorrang stond niet in EEG-verdrag maar werd verduidelijkt door de RS van
HvJ → wel in verdrag van Lissabon
2
, Voorrangsprincipe blijft voorwerp voor discussie!!!
- Zijn er grenzen aan die voorrang? Ja beperkt tot die domeinen waarvan de LS soevereiniteit hebben
overgedragen naar EU niveau (als EU niet bevoegdheid heeft, kan ze daarover geen regels aannemen
en kan ze moeilijk voorrang hebben)
- Zeker discussie over verhouding van nationale GW en EU recht → Bv. Polen
o Achtergrond info: HvJ gaat unierecht interpreteren – haar uitspraak is niet alleen bindend
t.a.v. de nationale rechter die haar een prejudiciële vraag stelt – wanneer het Hof een EU-
regel interpreteert dan maakt die interpretatie deel uit van het EU-recht en moet die door de
EU-instellingen en alle LS worden toegepast
o De Poolse GW impliceert dat bepaalde uitspraken van het Hof van Justitie niet van
toepassing zijn omdat ze in strijd zijn met de Poolse Grondwet – het gaat om de uitspraak
van het HvJ m.b.t. de interpretatie van art. 19 EU-verdrag
▪ Kan Polen uit de EU worden gezet als hij de basisregels niet accepteert
• Je kan een lidstaat niet uit de unie zetten (art. 50) – initiatief moet van de
LS zelf komen
• Schorsen van rechten kan wel → of steun ontnemen
- Meeste rechtscolleges van LS komen zelf tot conclusie dat EU-recht voorrang heeft op nationaal
recht → lidstaten halen de erkenning van die voorrang uit GW bepalingen → unierecht heeft
voorrang op basis van bepalingen in onze GW die toelaten soevereiniteit over te dragen (zie **)
EU recht vs. nationaal recht
Principe van voorrang van unierecht is niet beperkt tot de nationale wetgeving → geldt ook t.a.v. nationaal
grondwettelijk recht (zo vermijden we dat LS hun GW naar voor zouden schuiven om af te kunnen wijken van
unierecht) → uniformiteit behouden
- Zaak Internationale Handelsgesellschaft (1970): rechtsgeldigheid van de EEG-wetgeving kan niet
worden getoetst aan Duitse grondwet omdat dat uniformiteit van het Europees recht zou kunnen
ondermijnen → toetsen aan de grondwet zou betekenen dat we bepalingen die niet conform zijn aan
die grondwet zouden schrappen en dat zou de uniformiteit in de weg staan → Europees recht heeft
absolute voorrang op nationale grondwet → we moeten dus niet toetsen (alles voor de uniformiteit)
Die absolute voorrang van het EU-recht boven de nationale wetgeving werd niet zomaar aanvaard
- Solange I-arrest (1974): het Duitse grondwettelijke hof oordeelde dat bijkomende toetsing van de
communautaire wetgeving aan de Duitse grondrecht opgenomen in de grondwet, noodzakelijk zou
blijven zolang in de communautaire rechtsorde een cataloog van grondrechten ontbrak → zolang de
grondrechten op EU-niveau niet genoeg worden beschermt behouden ze dus het recht om Europees
rechterlijke beslissingen die in strijd zijn met de grondwet niet toe te passen
3
