Kwantitatieve Onderzoeksmethoden
Inhoudsopgave
1 WAT IS KWANTITATIEF ONDERZOEK?..................................................................................................... 1
2 DE ONDERZOEKSCYCLUS ........................................................................................................................ 1
2.1 WETENSCHAPSFILOSOFIE ............................................................................................................................. 1
2.2 DE WETENSCHAPPELIJKE METHODE................................................................................................................ 1
2.3 WETENSCHAPSMODELLEN IN DE SOCIALE WETENSCHAPPEN................................................................................. 2
2.4 ONDERZOEKSMETHODOLOGIE ....................................................................................................................... 3
2.5 DE ROL VAN THEORIE IN SOCIAALWETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK ........................................................................ 4
2.6 INDUCTIE, DEDUCTIE EN ABDUCTIE ................................................................................................................. 5
2.7 WAT IS EEN (GOEDE) THEORIE? ..................................................................................................................... 6
2.8 DE KWANTITATIEVE ONDERZOEKSCYCLUS ........................................................................................................ 7
2.9 HET ONDERZOEKSPLAN ................................................................................................................................ 7
3 GRONDVORMEN, ONDERZOEKSTYPEN EN RESEARCH DESIGNS ............................................................ 10
3.1 FUNCTIONELE EN CAUSALE RELATIES ............................................................................................................. 10
3.2 ONDERZOEKSTYPEN GEORIËNTEERD OP VERSTEHEN EN SYSTEEMANALYSE ............................................................. 11
3.3 ONDERZOEKSTYPES GERICHT OP HET VASTSTELLEN VAN CAUSALITEIT ................................................................... 13
4 SURVEYS OPZETTEN EN UITVOEREN ..................................................................................................... 21
4.1 SOORTEN SURVEYS ................................................................................................................................... 21
4.2 SURVEYS ONTWERPEN ............................................................................................................................... 26
4.3 DATAVERZAMELINGSMETHODEN ................................................................................................................. 28
4.4 DEELNAME WAARBORGEN EN VERHOGEN (SOCIAL EXCHANGE THEORY) ............................................................... 28
4.5 POSTENQUÊTES ........................................................................................................................................ 31
4.6 WEBENQUÊTES ........................................................................................................................................ 32
4.7 FACE-TO-FACE INTERVIEWS ........................................................................................................................ 33
5 STEEKPROEFTECHNIEKEN, REPRESENTATIVITEIT EN BIAS ..................................................................... 34
5.1 BRONNEN VAN BIAS .................................................................................................................................. 34
5.2 BRONNEN VAN BIAS .................................................................................................................................. 37
5.3 BIAS BIJ NIET-EXPERIMENTELE OBSERVATIEMETHODEN: OBSERVATIEMETHODEN ZONDER ONDERZOEK STIMULUS ......... 38
5.4 BIAS BIJ NIET-EXPERIMENTELE OBSERVATIEMETHODEN: BEVRAGINGSMETHODEN (OBTRUSIVE) ................................. 39
5.5 STEEKPROEFTECHNIEKEN ............................................................................................................................ 42
5.6 NON-RESPONSE INDICATOREN EN VALIDATIE .................................................................................................. 49
6 OPERATIONALISEREN ........................................................................................................................... 52
6.1 CONCEPTEN ............................................................................................................................................ 52
6.2 OPERATIONALISEREN................................................................................................................................. 54
7 KWANTITATIEVE MEETINSTRUMENTEN ............................................................................................... 57
7.1 INDEXEN ................................................................................................................................................. 57
7.2 SCHALEN ................................................................................................................................................ 58
7.3 VIGNETTEN ............................................................................................................................................. 66
7.4 KWALITEIT VAN MEETINSTRUMENTEN: VALIDITEIT EN BETROUWBAARHEID ........................................................... 69
8 KWANTITATIEVE VRAGENLIJSTEN ........................................................................................................ 72
8.1 DE VRAAG BEGRIJPEN ................................................................................................................................ 72
8.2 DE JUISTE KENNIS OF INFORMATIE HEBBEN .................................................................................................... 74
8.3 ANTWOORDMOGELIJKHEDEN KIEZEN ............................................................................................................ 75
8.4 WENSEN OM ACCURAAT TE ANTWOORDEN .................................................................................................... 76
8.5 SPECIFIEKE ANTWOORDMOGELIJKHEDEN ....................................................................................................... 78
8.6 SCHALEN ALS VRAAGVORM ......................................................................................................................... 79
8.7 VRAAGVOLGORDE .................................................................................................................................... 82
,Kwantitatieve Onderzoeksmethoden
9 VRAGENLIJSTEN OMZETTEN IN DATA ................................................................................................... 86
9.1 DATA-INVOER .......................................................................................................................................... 86
9.2 DE OPBOUW VAN EEN DATABASE ................................................................................................................. 87
9.3 WERKEN MET DATABASES .......................................................................................................................... 92
9.4 VRAGEN OMZETTEN IN VARIABELEN.............................................................................................................. 93
9.5 HET CODEBOEK ........................................................................................................................................ 94
9.6 DOCUMENTATIE EN ARCHIVERING VAN DATA.................................................................................................. 94
10 ANALYSE VAN SURVEYS EN LONGITUDINALE GEGEVENS .................................................................. 96
10.1 SAMENHANG TUSSEN NOMINALE EN/OF ORDINALE VARIABELEN......................................................................... 96
10.2 TRENDS & APC-MODELLEN BIJ HERHAALDE SURVEYS ..................................................................................... 109
10.3 DE METING VAN ATTRITIE EN VERBLIJFSDUUR BIJ LONGITUDINALE GEGEVENS ...................................................... 113
,Kwantitatieve Onderzoeksmethoden
1 Wat is Kwantitatief Onderzoek?
Het is cruciaal om probleem en vraag van elkaar te onderscheiden, een onderzoeksprobleem is enkel
een idee over een wetenschappelijke vraag die opgelost moet worden.
Definitie sociaalwetenschappelijk onderzoek
• Een systematische behandeling van een onderzoeksvraag dmv empirische methoden, met als
doel het bekomen van wetenschappelijke inzichten door theorie te testen of te verrijken.
Sociaalwetenschappelijk onderzoek heeft 3 doelen:
• Kennisopbouw
• Sociale actie
• Beleidsvoorbereidend
Bij kwantitatief onderzoek wordt op een systematische wijze onderzoek gedaan met behulp van
cijfermatig meetbare grootheden die onderzocht worden met behulp van statistische of wiskundige
modellen.
• Geïnteresseerd in het testen van hypothesen die afgeleid worden uit theoretische modellen
met de nadruk op het valide en betrouwbaar meten van concepten.
2 De Onderzoekscyclus
2.1 Wetenschapsfilosofie
Pseudowetenschap is wetenschap waarbij er steeds nieuwe verklaringen verzonnen kunnen worden
om de theorie te blijven bekrachtigen. Bij wetenschap kan je theorie bekrachtigd of ontkrachtigd
worden, je kan geen nieuwe verklaringen blijven bedenken.
2.2 De Wetenschappelijke methode
Bij het logisch positivisme staat de voorrang van de empirie of de zintuigelijke waarneming centraal.
• Wetenschap start met observeren van waaruit de wetenschapper tot algemeen geldende
uitspraken of wetten komen.
Het Kritisch Rationalisme van Popper stelt het inductivisme als basis van de wetenschappelijke
methode.
• Stelt dat je niet kan observeren zonder veronderstellingen
o Interesse van de wetenschapper bepaalt mee waar die naar kijkt
o Je vertrekt altijd van eerdere kennis
• Waarnemingen kunnen nooit tot een universele wet leiden, inductie is een mythe
o Iemand kan altijd alleen maar witte zwanen zien en afleiden dat alle zwanen wit zijn,
terwijl er ook zwarte zwanen bestaan.
• Een theorie moet ontkracht kunnen worden, je probeert die niet te bewijzen maar te
ontkrachten
o Wetenschappelijke uitspraken moeten toetsbaar en verifieerbaar zijn
o Zodra je een hypothese kan verwerpen, kan je je theorie aanpassen
• Een theorie moet bekritiseerbaar zijn vanuit de feiten
Een paradigma is een denkmodel waarbinnen wetenschappelijk werk verricht kan worden.
• Het stuurt de wetenschapper en bepaalt wat er bestudeerd wordt
1
, Kwantitatieve Onderzoeksmethoden
Bij falsificatie van paradigma’s kunnen twee reacties plaatsvinden:
• Men gaat ervan uit dat de onderzoeker een fout maakte
• Men stopt dat stukje theorie in de koelkast
Paradigma’s kunnen naast elkaar bestaan en elk een deel van de realiteit verklaren.
Een onderzoeksprogramma bestaat uit een harde kern met daarrond hulphypothesen. De harde
kern mag en kan niet in vraag gesteld worden.
• Bij een anomalie worden de hulphypothesen bijgestuurd.
• Wanneer een onderzoeksprogramma niet meer werkt, wordt de harde kern van het
programma aangetast en krijgt een wetenschappelijke revolutie.
2.3 Wetenschapsmodellen in de sociale wetenschappen
Er zijn 5 basisfilosofieën:
1. Naturalisme gelooft dat sociale wetenschappen een analogie met natuurlijke
wetenschappen hebben.
o We kunnen dingen herleiden naar wetmatigheden die extern zijn aan individuen, die
altijd waar zijn.
o Kwantitatief observeren en meten adhv de ‘Wat?’-vraag
o Popper met falsificationisme
o Het post-positivisme
o Sociale feiten zijn extern toe te schrijven. Je kan ze enkel begrijpen door te kijken
naar de antecedenten.
2. Verstehende sociologie is een vorm van anti-naturalisme, mensen gedragen zich niet als
gehoorzame uitvoerders van een voorspelbaar programma.
o Op zoek naar de ‘Waarom?’-vragen (kwalitatief)
o Interpretatief paradigma (constructivisme)
o De wetenschapper identificeert een proces waarmee een individu betekenis geeft
aan iets.
o Iedereen heeft zijn eigen visie op de realiteit en heeft dus ook een eigen realiteit.
3. Kritische theorie heeft als doel om kennis en inzichten te vergaren over de oorsprong van
sociale ongelijkheid om van daaruit sociale en politieke actie mogelijk te maken.
o Onderzoek moet leiden tot emancipatie en het verminderen van sociale ongelijkheid
o Vertrekt vanuit het standpunt dat onderzoek doen een vorm van sociale of culturele
kritiek is
4. Pragmatisme heeft als taak om taalsystemen en culturen te vergelijken om op die manier
praktische problemen te kunnen oplossen.
o Gaat vooruit door trial and error
5. Postmodernisme wil ons attent maken dat de kennis over bv. armoede niet mogelijk is
omdat hier steeds ideologische en machtsuitspraken aan verbonden zijn.
2
Inhoudsopgave
1 WAT IS KWANTITATIEF ONDERZOEK?..................................................................................................... 1
2 DE ONDERZOEKSCYCLUS ........................................................................................................................ 1
2.1 WETENSCHAPSFILOSOFIE ............................................................................................................................. 1
2.2 DE WETENSCHAPPELIJKE METHODE................................................................................................................ 1
2.3 WETENSCHAPSMODELLEN IN DE SOCIALE WETENSCHAPPEN................................................................................. 2
2.4 ONDERZOEKSMETHODOLOGIE ....................................................................................................................... 3
2.5 DE ROL VAN THEORIE IN SOCIAALWETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK ........................................................................ 4
2.6 INDUCTIE, DEDUCTIE EN ABDUCTIE ................................................................................................................. 5
2.7 WAT IS EEN (GOEDE) THEORIE? ..................................................................................................................... 6
2.8 DE KWANTITATIEVE ONDERZOEKSCYCLUS ........................................................................................................ 7
2.9 HET ONDERZOEKSPLAN ................................................................................................................................ 7
3 GRONDVORMEN, ONDERZOEKSTYPEN EN RESEARCH DESIGNS ............................................................ 10
3.1 FUNCTIONELE EN CAUSALE RELATIES ............................................................................................................. 10
3.2 ONDERZOEKSTYPEN GEORIËNTEERD OP VERSTEHEN EN SYSTEEMANALYSE ............................................................. 11
3.3 ONDERZOEKSTYPES GERICHT OP HET VASTSTELLEN VAN CAUSALITEIT ................................................................... 13
4 SURVEYS OPZETTEN EN UITVOEREN ..................................................................................................... 21
4.1 SOORTEN SURVEYS ................................................................................................................................... 21
4.2 SURVEYS ONTWERPEN ............................................................................................................................... 26
4.3 DATAVERZAMELINGSMETHODEN ................................................................................................................. 28
4.4 DEELNAME WAARBORGEN EN VERHOGEN (SOCIAL EXCHANGE THEORY) ............................................................... 28
4.5 POSTENQUÊTES ........................................................................................................................................ 31
4.6 WEBENQUÊTES ........................................................................................................................................ 32
4.7 FACE-TO-FACE INTERVIEWS ........................................................................................................................ 33
5 STEEKPROEFTECHNIEKEN, REPRESENTATIVITEIT EN BIAS ..................................................................... 34
5.1 BRONNEN VAN BIAS .................................................................................................................................. 34
5.2 BRONNEN VAN BIAS .................................................................................................................................. 37
5.3 BIAS BIJ NIET-EXPERIMENTELE OBSERVATIEMETHODEN: OBSERVATIEMETHODEN ZONDER ONDERZOEK STIMULUS ......... 38
5.4 BIAS BIJ NIET-EXPERIMENTELE OBSERVATIEMETHODEN: BEVRAGINGSMETHODEN (OBTRUSIVE) ................................. 39
5.5 STEEKPROEFTECHNIEKEN ............................................................................................................................ 42
5.6 NON-RESPONSE INDICATOREN EN VALIDATIE .................................................................................................. 49
6 OPERATIONALISEREN ........................................................................................................................... 52
6.1 CONCEPTEN ............................................................................................................................................ 52
6.2 OPERATIONALISEREN................................................................................................................................. 54
7 KWANTITATIEVE MEETINSTRUMENTEN ............................................................................................... 57
7.1 INDEXEN ................................................................................................................................................. 57
7.2 SCHALEN ................................................................................................................................................ 58
7.3 VIGNETTEN ............................................................................................................................................. 66
7.4 KWALITEIT VAN MEETINSTRUMENTEN: VALIDITEIT EN BETROUWBAARHEID ........................................................... 69
8 KWANTITATIEVE VRAGENLIJSTEN ........................................................................................................ 72
8.1 DE VRAAG BEGRIJPEN ................................................................................................................................ 72
8.2 DE JUISTE KENNIS OF INFORMATIE HEBBEN .................................................................................................... 74
8.3 ANTWOORDMOGELIJKHEDEN KIEZEN ............................................................................................................ 75
8.4 WENSEN OM ACCURAAT TE ANTWOORDEN .................................................................................................... 76
8.5 SPECIFIEKE ANTWOORDMOGELIJKHEDEN ....................................................................................................... 78
8.6 SCHALEN ALS VRAAGVORM ......................................................................................................................... 79
8.7 VRAAGVOLGORDE .................................................................................................................................... 82
,Kwantitatieve Onderzoeksmethoden
9 VRAGENLIJSTEN OMZETTEN IN DATA ................................................................................................... 86
9.1 DATA-INVOER .......................................................................................................................................... 86
9.2 DE OPBOUW VAN EEN DATABASE ................................................................................................................. 87
9.3 WERKEN MET DATABASES .......................................................................................................................... 92
9.4 VRAGEN OMZETTEN IN VARIABELEN.............................................................................................................. 93
9.5 HET CODEBOEK ........................................................................................................................................ 94
9.6 DOCUMENTATIE EN ARCHIVERING VAN DATA.................................................................................................. 94
10 ANALYSE VAN SURVEYS EN LONGITUDINALE GEGEVENS .................................................................. 96
10.1 SAMENHANG TUSSEN NOMINALE EN/OF ORDINALE VARIABELEN......................................................................... 96
10.2 TRENDS & APC-MODELLEN BIJ HERHAALDE SURVEYS ..................................................................................... 109
10.3 DE METING VAN ATTRITIE EN VERBLIJFSDUUR BIJ LONGITUDINALE GEGEVENS ...................................................... 113
,Kwantitatieve Onderzoeksmethoden
1 Wat is Kwantitatief Onderzoek?
Het is cruciaal om probleem en vraag van elkaar te onderscheiden, een onderzoeksprobleem is enkel
een idee over een wetenschappelijke vraag die opgelost moet worden.
Definitie sociaalwetenschappelijk onderzoek
• Een systematische behandeling van een onderzoeksvraag dmv empirische methoden, met als
doel het bekomen van wetenschappelijke inzichten door theorie te testen of te verrijken.
Sociaalwetenschappelijk onderzoek heeft 3 doelen:
• Kennisopbouw
• Sociale actie
• Beleidsvoorbereidend
Bij kwantitatief onderzoek wordt op een systematische wijze onderzoek gedaan met behulp van
cijfermatig meetbare grootheden die onderzocht worden met behulp van statistische of wiskundige
modellen.
• Geïnteresseerd in het testen van hypothesen die afgeleid worden uit theoretische modellen
met de nadruk op het valide en betrouwbaar meten van concepten.
2 De Onderzoekscyclus
2.1 Wetenschapsfilosofie
Pseudowetenschap is wetenschap waarbij er steeds nieuwe verklaringen verzonnen kunnen worden
om de theorie te blijven bekrachtigen. Bij wetenschap kan je theorie bekrachtigd of ontkrachtigd
worden, je kan geen nieuwe verklaringen blijven bedenken.
2.2 De Wetenschappelijke methode
Bij het logisch positivisme staat de voorrang van de empirie of de zintuigelijke waarneming centraal.
• Wetenschap start met observeren van waaruit de wetenschapper tot algemeen geldende
uitspraken of wetten komen.
Het Kritisch Rationalisme van Popper stelt het inductivisme als basis van de wetenschappelijke
methode.
• Stelt dat je niet kan observeren zonder veronderstellingen
o Interesse van de wetenschapper bepaalt mee waar die naar kijkt
o Je vertrekt altijd van eerdere kennis
• Waarnemingen kunnen nooit tot een universele wet leiden, inductie is een mythe
o Iemand kan altijd alleen maar witte zwanen zien en afleiden dat alle zwanen wit zijn,
terwijl er ook zwarte zwanen bestaan.
• Een theorie moet ontkracht kunnen worden, je probeert die niet te bewijzen maar te
ontkrachten
o Wetenschappelijke uitspraken moeten toetsbaar en verifieerbaar zijn
o Zodra je een hypothese kan verwerpen, kan je je theorie aanpassen
• Een theorie moet bekritiseerbaar zijn vanuit de feiten
Een paradigma is een denkmodel waarbinnen wetenschappelijk werk verricht kan worden.
• Het stuurt de wetenschapper en bepaalt wat er bestudeerd wordt
1
, Kwantitatieve Onderzoeksmethoden
Bij falsificatie van paradigma’s kunnen twee reacties plaatsvinden:
• Men gaat ervan uit dat de onderzoeker een fout maakte
• Men stopt dat stukje theorie in de koelkast
Paradigma’s kunnen naast elkaar bestaan en elk een deel van de realiteit verklaren.
Een onderzoeksprogramma bestaat uit een harde kern met daarrond hulphypothesen. De harde
kern mag en kan niet in vraag gesteld worden.
• Bij een anomalie worden de hulphypothesen bijgestuurd.
• Wanneer een onderzoeksprogramma niet meer werkt, wordt de harde kern van het
programma aangetast en krijgt een wetenschappelijke revolutie.
2.3 Wetenschapsmodellen in de sociale wetenschappen
Er zijn 5 basisfilosofieën:
1. Naturalisme gelooft dat sociale wetenschappen een analogie met natuurlijke
wetenschappen hebben.
o We kunnen dingen herleiden naar wetmatigheden die extern zijn aan individuen, die
altijd waar zijn.
o Kwantitatief observeren en meten adhv de ‘Wat?’-vraag
o Popper met falsificationisme
o Het post-positivisme
o Sociale feiten zijn extern toe te schrijven. Je kan ze enkel begrijpen door te kijken
naar de antecedenten.
2. Verstehende sociologie is een vorm van anti-naturalisme, mensen gedragen zich niet als
gehoorzame uitvoerders van een voorspelbaar programma.
o Op zoek naar de ‘Waarom?’-vragen (kwalitatief)
o Interpretatief paradigma (constructivisme)
o De wetenschapper identificeert een proces waarmee een individu betekenis geeft
aan iets.
o Iedereen heeft zijn eigen visie op de realiteit en heeft dus ook een eigen realiteit.
3. Kritische theorie heeft als doel om kennis en inzichten te vergaren over de oorsprong van
sociale ongelijkheid om van daaruit sociale en politieke actie mogelijk te maken.
o Onderzoek moet leiden tot emancipatie en het verminderen van sociale ongelijkheid
o Vertrekt vanuit het standpunt dat onderzoek doen een vorm van sociale of culturele
kritiek is
4. Pragmatisme heeft als taak om taalsystemen en culturen te vergelijken om op die manier
praktische problemen te kunnen oplossen.
o Gaat vooruit door trial and error
5. Postmodernisme wil ons attent maken dat de kennis over bv. armoede niet mogelijk is
omdat hier steeds ideologische en machtsuitspraken aan verbonden zijn.
2
