Hoofdstuk 1 Het onderwerp van het staats- en bestuursrecht
1.2 De plaats van het staats- en bestuursrecht
Structuur van de rechtsorde, geheel van het geldend (‘positief’) recht; traditioneel ingedeeld in
privaatrecht, staats- en bestuursrecht en strafrecht. Onderscheid formeel en materieel deel
(procedurele/inhoudelijke normen).
Privaatrecht: particulieren onderling
Publiekrecht (strafrecht en staats- en bestuursrecht): verhouding tussen overheid en burger en
overheidsinstanties onderling.
! Staats- en bestuursrecht omvat formele en materiële rechtsnormen inzake het handelen van de
overheid en rechtsbetrekkingen van burgers ten opzichte van de overheid.
Handelen overheid: feitelijke handelingen (bijv. openbreken weg) en rechtshandelingen (handelingen
van overheid die verandering in de wereld van het recht tot gevolg hebben).
Rechtshandelingen zowel in privaat- als publiekrecht. Meeste publiekrechtelijke rechtshandelingen
zijn eenzijdig bindend (niet altijd: gemeenschappelijke regeling). Privaat vaak tweezijdig.
Eenzijdig bindende besluiten: basismateriaal van het staats- en bestuursrecht.
Staatsrecht: besluiten hoogste staatsorganen en de organisatorische structuur vd organen.
Bestuursrecht: besluiten organen die zich op specifieke terreinen tot de burgers richten en de org.
struc. vd organen.
Organisatorische structuur van organen staatsrecht opgenomen in de Grondwet.
1.3 Het basismateriaal van het staats- en bestuursrecht: overheidsbesluiten
Eenzijdige binding: gelding besluit niet afhankelijk van instemming van hen tot wie besluit gericht is.
Overheidsbesluit kan meerzijdig zijn: twee gemeenten (Wet gemeenschappelijke regelingen).
Of niet bindend: slechts te verwachten ontwikkelingen.
Overheidsbesluiten niet altijd eenzijdig, wel vaak. Typerend: bindend, onafhankelijk van instemming.
1.4 De noodzaak van bindende overheidsbesluiten
Collectief budget is onvermijdelijk voor collectieve voorzieningen zoals defensie, aanleg wegen, etc.
1.5 Het problematische karakter van bindende overheidsbesluiten
Naarmate samenlevingen complexer worden, neemt de behoefte aan gemeenschapsvoorzieningen
toe. Door bindende besluiten zal de productie en consumptie moeten worden veiliggesteld (ook als
in particuliere handen is). Complexer samenleving vraagt ook om bindende sluiten om zwakkeren te
beschermen.
Staatsrecht zoals boven omschreven. Besluiten bestuursrecht komen veelal tot stand op grondslag
van formele wetgeving en veelal in mindere mate fundamenteel omstreden
In wezen zijn alle eenzijdige bindende besluiten problematisch. Eenzijdige binding houdt immers in,
dat zij rechtsposities beheersen onafhankelijk van de vraag of betrokkenen daar individueel mee
kunnen instemmen.
, 1.6 De aanvaardbaarheid van bindende overheidsbesluiten: rechtsstaat en democratie
Eén vd kernproblemen van het staats- en bestuursrecht: eenzijdig bindende besluiten genomen door
bevoegde instanties, tegelijk moet verzekerd worden dat besluiten aanvaardbaar zijn voor
betrokkenen.
Aanvaardbaar = binnen gemeenschap als redelijk beschouwd
Hoofdstuk 2 Historische ontwikkeling
2.1 De opkomst van de soevereine staat
Theocratische theorie (middeleeuwen): vorst is hoogste instantie, soeverein, omdat hij in naam van
God regeert (droit divin). Staat daarom boven de wet. Kiest geloof volk.
Tegenover theocratische leer stond idee dat bevoegdheden vorst werden begrensd door
onveranderlijke, uit de natuur voortvloeiende rechtsbeginselen (natuurrecht). Van Aquino: ‘wet die
van natuurrecht afwijkt, is geen wet maar verdorvenheid van wet’ (corruptio legis).
Feodalisme gekenmerkt door sterke contractuele band: contractbreuk door leenheer of leenman
heft verplichtingen andere zijde op.
Gewoonterecht: taak vorst niet scheppen nieuw recht, maar bewaren oudsher geldende recht.
Externe (volkenrechtelijke) soevereiniteit: volk niet onderworpen worden aan macht van buitenaf.
Ideologie: Alleen als vorst alle macht en zelfstandigheid heeft om als neutrale scheidsrechter en
vredesbewaker op te treden en de geloofspartijen elk althans een minimum aan ruimte geeft, zal
vrede kans van slagen hebben.
2.2 Het maatschappelijk contract
Streven vergroten centrale macht in strijd met privileges feodale adel. Onder leiding van Philips II
(leenheer) leidt deze centralistische politiek tot verzet dat uiteindelijk resulteert in de afscheiding van
de Zeven Provinciën. Nieuwe leer: macht vorst vastgelegd in contract met volk. Contractbreuk leidt
tot afzetting.
John Locke: gelijken stellen contract op. Staat deel vrijheid af, in ruil voor vrijheid en zekerheid.
Contractbreuk zorgt voor opheffing gehoorzaamheid volk en rechtvaardigt een opstand.
2.3 De klassiek-liberale rechtsstaat
Het belangrijkste principe is de individuele vrijheid, die door het recht beschermd moet worden.
Daartoe zijn de volgende principes ontwikkeld:
- Legaliteitsbeginsel
- Machtsverdeling
- Grondrechten
- Rechtelijke controle
2.3.1 Legaliteitsbeginsel
Het eerste uitgangspunt van de klassiek-liberale rechtsstaat is het primaat van de individuele vrijheid.
De vrijheid van het individu is in principe onbegrensd, de beperking van die vrijheid begrensd. Vereist
is dus positivering, vastlegging van de beperkingen die aan de burgers opgelegd worden in
wetgeving. Ongeschreven recht is te onduidelijk.
1.2 De plaats van het staats- en bestuursrecht
Structuur van de rechtsorde, geheel van het geldend (‘positief’) recht; traditioneel ingedeeld in
privaatrecht, staats- en bestuursrecht en strafrecht. Onderscheid formeel en materieel deel
(procedurele/inhoudelijke normen).
Privaatrecht: particulieren onderling
Publiekrecht (strafrecht en staats- en bestuursrecht): verhouding tussen overheid en burger en
overheidsinstanties onderling.
! Staats- en bestuursrecht omvat formele en materiële rechtsnormen inzake het handelen van de
overheid en rechtsbetrekkingen van burgers ten opzichte van de overheid.
Handelen overheid: feitelijke handelingen (bijv. openbreken weg) en rechtshandelingen (handelingen
van overheid die verandering in de wereld van het recht tot gevolg hebben).
Rechtshandelingen zowel in privaat- als publiekrecht. Meeste publiekrechtelijke rechtshandelingen
zijn eenzijdig bindend (niet altijd: gemeenschappelijke regeling). Privaat vaak tweezijdig.
Eenzijdig bindende besluiten: basismateriaal van het staats- en bestuursrecht.
Staatsrecht: besluiten hoogste staatsorganen en de organisatorische structuur vd organen.
Bestuursrecht: besluiten organen die zich op specifieke terreinen tot de burgers richten en de org.
struc. vd organen.
Organisatorische structuur van organen staatsrecht opgenomen in de Grondwet.
1.3 Het basismateriaal van het staats- en bestuursrecht: overheidsbesluiten
Eenzijdige binding: gelding besluit niet afhankelijk van instemming van hen tot wie besluit gericht is.
Overheidsbesluit kan meerzijdig zijn: twee gemeenten (Wet gemeenschappelijke regelingen).
Of niet bindend: slechts te verwachten ontwikkelingen.
Overheidsbesluiten niet altijd eenzijdig, wel vaak. Typerend: bindend, onafhankelijk van instemming.
1.4 De noodzaak van bindende overheidsbesluiten
Collectief budget is onvermijdelijk voor collectieve voorzieningen zoals defensie, aanleg wegen, etc.
1.5 Het problematische karakter van bindende overheidsbesluiten
Naarmate samenlevingen complexer worden, neemt de behoefte aan gemeenschapsvoorzieningen
toe. Door bindende besluiten zal de productie en consumptie moeten worden veiliggesteld (ook als
in particuliere handen is). Complexer samenleving vraagt ook om bindende sluiten om zwakkeren te
beschermen.
Staatsrecht zoals boven omschreven. Besluiten bestuursrecht komen veelal tot stand op grondslag
van formele wetgeving en veelal in mindere mate fundamenteel omstreden
In wezen zijn alle eenzijdige bindende besluiten problematisch. Eenzijdige binding houdt immers in,
dat zij rechtsposities beheersen onafhankelijk van de vraag of betrokkenen daar individueel mee
kunnen instemmen.
, 1.6 De aanvaardbaarheid van bindende overheidsbesluiten: rechtsstaat en democratie
Eén vd kernproblemen van het staats- en bestuursrecht: eenzijdig bindende besluiten genomen door
bevoegde instanties, tegelijk moet verzekerd worden dat besluiten aanvaardbaar zijn voor
betrokkenen.
Aanvaardbaar = binnen gemeenschap als redelijk beschouwd
Hoofdstuk 2 Historische ontwikkeling
2.1 De opkomst van de soevereine staat
Theocratische theorie (middeleeuwen): vorst is hoogste instantie, soeverein, omdat hij in naam van
God regeert (droit divin). Staat daarom boven de wet. Kiest geloof volk.
Tegenover theocratische leer stond idee dat bevoegdheden vorst werden begrensd door
onveranderlijke, uit de natuur voortvloeiende rechtsbeginselen (natuurrecht). Van Aquino: ‘wet die
van natuurrecht afwijkt, is geen wet maar verdorvenheid van wet’ (corruptio legis).
Feodalisme gekenmerkt door sterke contractuele band: contractbreuk door leenheer of leenman
heft verplichtingen andere zijde op.
Gewoonterecht: taak vorst niet scheppen nieuw recht, maar bewaren oudsher geldende recht.
Externe (volkenrechtelijke) soevereiniteit: volk niet onderworpen worden aan macht van buitenaf.
Ideologie: Alleen als vorst alle macht en zelfstandigheid heeft om als neutrale scheidsrechter en
vredesbewaker op te treden en de geloofspartijen elk althans een minimum aan ruimte geeft, zal
vrede kans van slagen hebben.
2.2 Het maatschappelijk contract
Streven vergroten centrale macht in strijd met privileges feodale adel. Onder leiding van Philips II
(leenheer) leidt deze centralistische politiek tot verzet dat uiteindelijk resulteert in de afscheiding van
de Zeven Provinciën. Nieuwe leer: macht vorst vastgelegd in contract met volk. Contractbreuk leidt
tot afzetting.
John Locke: gelijken stellen contract op. Staat deel vrijheid af, in ruil voor vrijheid en zekerheid.
Contractbreuk zorgt voor opheffing gehoorzaamheid volk en rechtvaardigt een opstand.
2.3 De klassiek-liberale rechtsstaat
Het belangrijkste principe is de individuele vrijheid, die door het recht beschermd moet worden.
Daartoe zijn de volgende principes ontwikkeld:
- Legaliteitsbeginsel
- Machtsverdeling
- Grondrechten
- Rechtelijke controle
2.3.1 Legaliteitsbeginsel
Het eerste uitgangspunt van de klassiek-liberale rechtsstaat is het primaat van de individuele vrijheid.
De vrijheid van het individu is in principe onbegrensd, de beperking van die vrijheid begrensd. Vereist
is dus positivering, vastlegging van de beperkingen die aan de burgers opgelegd worden in
wetgeving. Ongeschreven recht is te onduidelijk.
