Karel De Grote Hogeschool
2e jaar Orthopedagogie
2022-2023
VERKLARINGSMODELLEN 2
HOOFDSTUK 1: OPVOEDINGSVAARDIGHEDEN VOLGENS PATTERSON
1.1. EEN AFDWINGTHEORIE OF HET TIRANNIEKE PROCES EN OUDERLIJKE VAARDIGHEDEN
Afdwingtheorie: een proces waardoor kinderen hun zin leren krijgen d.m.v. verschillende soorten
gedragingen:
- Weigergedrag
o Het ontlopen van een opdracht of verantwoordelijkheid
- Eisend gedrag
o Onmiddellijke behoeftebevrediging willen of blijven aandringen
- Dwinggedrag
o Zeuren, klagen, woede-uitbarstingen
o Ontstaat uit de directe interactie tussen ouder en kind ze trainen elkaar erin
o Dwinggedrag op jonge leeftijd is normaal een manier van het kind om zo
controle op zijn omgeving te kunnen uitoefenen.
Voordeel aan hun kant krijgen
o Dwinggedrag op oudere leeftijd gaat soms te ver waardoor er corrigerend moet
opgetreden moet worden via:
Het leren tolereren van de frustraties
Het leren uitstellen van onmiddellijke wensen
Bij het weigeren van correctie:
- Zowel ouders als kinderen verliezen:
o Kind wordt kleine tiran en ouders blijven toegeven
o Kind wordt door drammerigheid uitgesloten door peers
Kind is ‘baas in huis’ te wijten aan beperkte ouderlijke vaardigheden
Patterson onderscheidt een vijftal ouderlijke vaardigheden die getraind kunnen worden:
1) Positieve betrokkenheid
2) Positieve bekrachtiging
3) Interpersoonlijke probleemoplossing
4) Discipline
5) Monitoring
Als hulpverlener moet men rekening houden met storende factoren die het ouderlijk gedrag kunnen
beïnvloeden. Voorbeelden van storende factoren zijn:
- Het temperament van het kind
- Persoonlijke problemen van de ouders (psychiatrische stoornis, zelf antisociaal, …)
- Gezinsomstandigheden
- Financiële problemen
- Gebrek aan eigen adequate ouderlijke modellen voor de ouders
- Inmenging van de grootouders
1
,Karel De Grote Hogeschool
2e jaar Orthopedagogie
2022-2023
1.2. EEN NEGATIEF PROCES EN OPVOEDKUNDIGE VAARDIGHEDEN
Het negatief proces de basisverklaring voor moeilijk gedrag
Gevolgen:
- Gevangen in wederzijdse ergernis
- Geen inhoud, enkel betrekkingsniveau
- Zelf- en controleverlies als opvoeder
Negatieve processen kunnen volgens 4 fasen opgebouwd worden:
1) De opstart
2) Reageren met negatieve reactie
3) Kickboksen
4) Agressie en irritatie
Het negatief proces:
In een negatief proces gaat het dus minder om dwinggedrag en ook minder om winst
boeken.
‘Een jongere jongen die nooit luistert’
o Roept gemakkelijk gevoelens van onmacht, boosheid en ergernis op bij diegene die
opvoedt.
o Het wordt moeilijker om positief te blijven en goed gedrag nog te zien en aan te
moedigen.
Ontstaan van een wederzijdse ‘allergie’ waarin beiden een vervormd beeld van elkaar
opbouwen.
o Opvoeder verliest zijn gezag en daarmee zijn positie
o Het gaat niet meer om de inhoud maar over wie het te zeggen heeft
Dat wordt uitgevochten
2 verliezers
Opvoeder Jongere:
- Opvoedingsonmogelijkheid - Uitsluiting, verwerping uit de instelling,
- Onzekerheid gezin, leefgroep, …
- Verlamming
- Twijfel aan eigen opvoedkundige
vaardigheden
2
,Karel De Grote Hogeschool
2e jaar Orthopedagogie
2022-2023
De jongere met gedragsproblemen heeft door scheefgelopen leerprocessen gedurende de jaren een
scheefgroei gekend.
- Sommige jongeren missen hierdoor soepelheid
- Houden ze onvoldoende rekening met anderen
- Verwachten ze teveel een onmiddellijke inwilliging van hun wensen.
- Voortdurend met irritatie leven leidt tot een zwak zelfbeeld en een diepe twijfel aan
zichzelf.
1.3. OUDERLIJKE EN OPVOEDKUNDIGE VAARDIGHEDEN
1.3.1. POSITIEVE BETROKKENHEID
Positieve betrokkenheid = een gezonde, warme en correcte houding, die tijd en aandacht aan
de jongere besteedt.
Wanneer de jongere redenen kan formuleren waarom zijn verblijf thuis of in de instelling de moeite
waard is.
- Op een positieve wijze begaan zijn met de jongere, om hem geven, op gepaste wijze
bezorgd zijn. Dit staat haaks op het verwerpen van de jongere!
- Samen veel (vrije) tijd doorbrengen
- Samen activiteiten plannen: vrije discussie
- Geeft een gunstig effect op het gevoel van eigenwaarde van de jongere
3
, Karel De Grote Hogeschool
2e jaar Orthopedagogie
2022-2023
Mogelijke factoren die de positieve betrokkenheid in de weg kunnen staan:
- Een antisociale en antimaatschappelijke houding bij de ouders
- Een minzame goedkeuring van normovertredend gedrag
- Slechte relaties in het gezin of conflicten
o Verschillende opvoedingshoudingen van de ouders, ouders die terugvallen op
kinderen bij afwezige partner (parentificatie)
- Een tolerantere, verdedigende houding van de grootouders indien zij de opvoedingstaak
tijdelijk overnemen
- Emotionele moeilijkheden van de ouders en de desorganisatie die dit meebrengt
- Een combinatie van deze factoren
1.3.2. POSITIEVE BEKRACHTIGING (OPERANT CONDITIONEREN)
Positieve bekrachtiging = consequent aanmoedigen en belonen van gewenst gedrag.
Regel: één negatieve actie ondernemen voor 4 positieve. Die positieve acties moeten:
Authentiek
Duidelijk
Doelgericht zijn
Gebeurt dit niet? gevaar dat met verglijdt in verwenning, regelonduidelijkheid en
onvoorspelbaarheid
Wat is positief bekrachtigen?
- Het systematisch en onmiddellijk bekrachtigen
- Na elk gewenst gedrag volgt direct de positieve bekrachtiger
- Na ongewenst gedrag volgt er niets
- De jongere leert in een positief bekrachtigende en meer voorspelbare omgeving te leven
- De jongere leert wat kan en wat niet kan
Aandachtspunten bij positief bekrachtigen:
- Tussentijdse beloningen zijn meer motiverend dan 1 grote beloning op het einde van de rit,
daarom is het aangewezen om in kleine stappen te werken.
- Beloon prestaties en geen prestatiebeloften
- Eens gewenst gedrag is aangeleerd, mag men grotere eisen stellen.
- Teveel bekrachtigen kan storend werken, werk gedoseerd.
- Positief bekrachtigen werkt trager dan straffen
- Positief bekrachtigen hangt sterk samen met disciplinevaardigheid
Positief bekrachtigen kan via:
1) ‘sociale’ bekrachtigers
Aanmoedigen, schouderklopje, complimentjes, …
Dit lijkt evident en waardevol, maar wordt blijkbaar weinig gebruikt. Bij kleine
kinderen echter wel, maar na verloop van tijd neemt dit gedrag af.
2) ‘tastbare’ bekrachtigers (= materieel)
Extra uitgaansuren, extra vriendenbezoek, extra zakgeld, …
Krachtig om gedrag te veranderen, omdat:
o Jongeren duidelijk zien welk gedrag iets oplevert en welk gedrag niet
o Jongeren ervaren iets te krijgen wat ze zelf verdiend hebben
o Het dwingt de ouders of opvoeders te letten op het daadwerkelijk optreden
van gewenst gedrag.
4
2e jaar Orthopedagogie
2022-2023
VERKLARINGSMODELLEN 2
HOOFDSTUK 1: OPVOEDINGSVAARDIGHEDEN VOLGENS PATTERSON
1.1. EEN AFDWINGTHEORIE OF HET TIRANNIEKE PROCES EN OUDERLIJKE VAARDIGHEDEN
Afdwingtheorie: een proces waardoor kinderen hun zin leren krijgen d.m.v. verschillende soorten
gedragingen:
- Weigergedrag
o Het ontlopen van een opdracht of verantwoordelijkheid
- Eisend gedrag
o Onmiddellijke behoeftebevrediging willen of blijven aandringen
- Dwinggedrag
o Zeuren, klagen, woede-uitbarstingen
o Ontstaat uit de directe interactie tussen ouder en kind ze trainen elkaar erin
o Dwinggedrag op jonge leeftijd is normaal een manier van het kind om zo
controle op zijn omgeving te kunnen uitoefenen.
Voordeel aan hun kant krijgen
o Dwinggedrag op oudere leeftijd gaat soms te ver waardoor er corrigerend moet
opgetreden moet worden via:
Het leren tolereren van de frustraties
Het leren uitstellen van onmiddellijke wensen
Bij het weigeren van correctie:
- Zowel ouders als kinderen verliezen:
o Kind wordt kleine tiran en ouders blijven toegeven
o Kind wordt door drammerigheid uitgesloten door peers
Kind is ‘baas in huis’ te wijten aan beperkte ouderlijke vaardigheden
Patterson onderscheidt een vijftal ouderlijke vaardigheden die getraind kunnen worden:
1) Positieve betrokkenheid
2) Positieve bekrachtiging
3) Interpersoonlijke probleemoplossing
4) Discipline
5) Monitoring
Als hulpverlener moet men rekening houden met storende factoren die het ouderlijk gedrag kunnen
beïnvloeden. Voorbeelden van storende factoren zijn:
- Het temperament van het kind
- Persoonlijke problemen van de ouders (psychiatrische stoornis, zelf antisociaal, …)
- Gezinsomstandigheden
- Financiële problemen
- Gebrek aan eigen adequate ouderlijke modellen voor de ouders
- Inmenging van de grootouders
1
,Karel De Grote Hogeschool
2e jaar Orthopedagogie
2022-2023
1.2. EEN NEGATIEF PROCES EN OPVOEDKUNDIGE VAARDIGHEDEN
Het negatief proces de basisverklaring voor moeilijk gedrag
Gevolgen:
- Gevangen in wederzijdse ergernis
- Geen inhoud, enkel betrekkingsniveau
- Zelf- en controleverlies als opvoeder
Negatieve processen kunnen volgens 4 fasen opgebouwd worden:
1) De opstart
2) Reageren met negatieve reactie
3) Kickboksen
4) Agressie en irritatie
Het negatief proces:
In een negatief proces gaat het dus minder om dwinggedrag en ook minder om winst
boeken.
‘Een jongere jongen die nooit luistert’
o Roept gemakkelijk gevoelens van onmacht, boosheid en ergernis op bij diegene die
opvoedt.
o Het wordt moeilijker om positief te blijven en goed gedrag nog te zien en aan te
moedigen.
Ontstaan van een wederzijdse ‘allergie’ waarin beiden een vervormd beeld van elkaar
opbouwen.
o Opvoeder verliest zijn gezag en daarmee zijn positie
o Het gaat niet meer om de inhoud maar over wie het te zeggen heeft
Dat wordt uitgevochten
2 verliezers
Opvoeder Jongere:
- Opvoedingsonmogelijkheid - Uitsluiting, verwerping uit de instelling,
- Onzekerheid gezin, leefgroep, …
- Verlamming
- Twijfel aan eigen opvoedkundige
vaardigheden
2
,Karel De Grote Hogeschool
2e jaar Orthopedagogie
2022-2023
De jongere met gedragsproblemen heeft door scheefgelopen leerprocessen gedurende de jaren een
scheefgroei gekend.
- Sommige jongeren missen hierdoor soepelheid
- Houden ze onvoldoende rekening met anderen
- Verwachten ze teveel een onmiddellijke inwilliging van hun wensen.
- Voortdurend met irritatie leven leidt tot een zwak zelfbeeld en een diepe twijfel aan
zichzelf.
1.3. OUDERLIJKE EN OPVOEDKUNDIGE VAARDIGHEDEN
1.3.1. POSITIEVE BETROKKENHEID
Positieve betrokkenheid = een gezonde, warme en correcte houding, die tijd en aandacht aan
de jongere besteedt.
Wanneer de jongere redenen kan formuleren waarom zijn verblijf thuis of in de instelling de moeite
waard is.
- Op een positieve wijze begaan zijn met de jongere, om hem geven, op gepaste wijze
bezorgd zijn. Dit staat haaks op het verwerpen van de jongere!
- Samen veel (vrije) tijd doorbrengen
- Samen activiteiten plannen: vrije discussie
- Geeft een gunstig effect op het gevoel van eigenwaarde van de jongere
3
, Karel De Grote Hogeschool
2e jaar Orthopedagogie
2022-2023
Mogelijke factoren die de positieve betrokkenheid in de weg kunnen staan:
- Een antisociale en antimaatschappelijke houding bij de ouders
- Een minzame goedkeuring van normovertredend gedrag
- Slechte relaties in het gezin of conflicten
o Verschillende opvoedingshoudingen van de ouders, ouders die terugvallen op
kinderen bij afwezige partner (parentificatie)
- Een tolerantere, verdedigende houding van de grootouders indien zij de opvoedingstaak
tijdelijk overnemen
- Emotionele moeilijkheden van de ouders en de desorganisatie die dit meebrengt
- Een combinatie van deze factoren
1.3.2. POSITIEVE BEKRACHTIGING (OPERANT CONDITIONEREN)
Positieve bekrachtiging = consequent aanmoedigen en belonen van gewenst gedrag.
Regel: één negatieve actie ondernemen voor 4 positieve. Die positieve acties moeten:
Authentiek
Duidelijk
Doelgericht zijn
Gebeurt dit niet? gevaar dat met verglijdt in verwenning, regelonduidelijkheid en
onvoorspelbaarheid
Wat is positief bekrachtigen?
- Het systematisch en onmiddellijk bekrachtigen
- Na elk gewenst gedrag volgt direct de positieve bekrachtiger
- Na ongewenst gedrag volgt er niets
- De jongere leert in een positief bekrachtigende en meer voorspelbare omgeving te leven
- De jongere leert wat kan en wat niet kan
Aandachtspunten bij positief bekrachtigen:
- Tussentijdse beloningen zijn meer motiverend dan 1 grote beloning op het einde van de rit,
daarom is het aangewezen om in kleine stappen te werken.
- Beloon prestaties en geen prestatiebeloften
- Eens gewenst gedrag is aangeleerd, mag men grotere eisen stellen.
- Teveel bekrachtigen kan storend werken, werk gedoseerd.
- Positief bekrachtigen werkt trager dan straffen
- Positief bekrachtigen hangt sterk samen met disciplinevaardigheid
Positief bekrachtigen kan via:
1) ‘sociale’ bekrachtigers
Aanmoedigen, schouderklopje, complimentjes, …
Dit lijkt evident en waardevol, maar wordt blijkbaar weinig gebruikt. Bij kleine
kinderen echter wel, maar na verloop van tijd neemt dit gedrag af.
2) ‘tastbare’ bekrachtigers (= materieel)
Extra uitgaansuren, extra vriendenbezoek, extra zakgeld, …
Krachtig om gedrag te veranderen, omdat:
o Jongeren duidelijk zien welk gedrag iets oplevert en welk gedrag niet
o Jongeren ervaren iets te krijgen wat ze zelf verdiend hebben
o Het dwingt de ouders of opvoeders te letten op het daadwerkelijk optreden
van gewenst gedrag.
4
