Stappen bij het uitvoeren van een literatuuronderzoek
STAP 1: FORMULERING PROBLEEMSTELLING EN ONDERZOEKSVRA(A)G(EN)..................................................2
1. Wat is een probleemstelling?...................................................................................................................2
2. Wat zijn onderzoeksvragen?.....................................................................................................................4
3. Welke eisen worden aan correcte onderzoeksvragen gesteld?................................................................4
4. Beschrijven van een probleemstelling & de onderzoeksvragen...............................................................4
STAP 2: OP ZOEK NAAR BRUIKBARE BRONNEN................................................................................................7
1. Wat is een bron?.......................................................................................................................................7
3. Hoe kan je bruikbare bronnen zoeken?....................................................................................................7
3.1 Zoektermen bepalen...........................................................................................................................8
3.2 Zoekplaatsen kiezen............................................................................................................................9
3.2.1 Cijferdatabanken........................................................................................................................10
3.2.2 Catalogi van bibliotheken...........................................................................................................10
3.2.3 Databanken van organisaties.....................................................................................................10
3.2.4 Cijferdatabanken........................................................................................................................10
3.2.5 Mediabanken.............................................................................................................................11
3.3 Slim zoeken.......................................................................................................................................11
3.3.1 Booleaanse operatoren..............................................................................................................11
AND.................................................................................................................................................11
OR...................................................................................................................................................11
NOT.................................................................................................................................................12
3.3.2 Tekstfuncties..............................................................................................................................12
3.3.3 Filters in databanken..................................................................................................................13
3.4 Bronnen beoordelen op bruikbaarheid.............................................................................................14
3.4.1 Wanneer is een bron relevant?..................................................................................................14
3.4.2 Wanneer is een bron voldoende actueel?.................................................................................15
1
, 3.4.3 Wanneer is een bron betrouwbaar?..........................................................................................15
3.5 Bruikbare bronnen documenteren...................................................................................................17
3.6 Samenvatting van de zoekstrategie..................................................................................................17
STAP 3: INFORMATIE SELECTEREN UIT BRUIKBARE BRONNEN.......................................................................19
1. De opbouw van de bron.........................................................................................................................19
2. Leesstrategieën.......................................................................................................................................19
2.1 Oriënterend lezen.............................................................................................................................20
2.2 Kritisch lezen.....................................................................................................................................20
2.3 Globaal lezen....................................................................................................................................20
2.4 Zoekend lezen...................................................................................................................................21
2.5 Intensief lezen...................................................................................................................................21
3. Verwerkingsstrategieën..........................................................................................................................21
4. Informatie samenbrengen en confronteren...........................................................................................21
STAP 4: GESELECTEERDE INFORMATIE SAMENBRENGEN (=WETENSCHAPPELIJK SCHRIJVEN).......................24
1. Literatuurstudie schrijven.......................................................................................................................24
1.1 Alinea’s als kleinste bouwstenen......................................................................................................24
1.2 Signaalwoorden als lijm tussen zinnen en alinea’s............................................................................24
1.3 Combinatie van alinea’s tot paragrafen............................................................................................25
1.4 Titels.................................................................................................................................................25
2. Wetenschappelijk schrijven....................................................................................................................25
2.1 TIPS...................................................................................................................................................26
STAP 5: REFEREREN NIET PLAGÏEREN.............................................................................................................30
1. Wat is refereren?....................................................................................................................................30
2. Hoe stel je een tekstreferentie op?........................................................................................................31
3. Hoe stel je een lijstreferentie op?...........................................................................................................33
4. Hoe stel je een bibliografie op?..............................................................................................................39
5. Wat is plagiaat?......................................................................................................................................39
6. Hoe plagiaat vermijden?.........................................................................................................................40
6.1 Parafraseren.....................................................................................................................................41
6.2 Citeren..............................................................................................................................................41
6.3 Parafraseren en citeren....................................................................................................................42
STAP 1: FORMULERING PROBLEEMSTELLING EN
ONDERZOEKSVRA(A)G(EN)
1. Wat is een probleemstelling?
Praktijkgericht onderzoek (PGO) = onderzoek gericht op de oplossing van praktijkproblemen.
• Elk PGO start met het formuleren van een praktijkprobleem
2
, • Omdat men ervan uitgaat dat de bestaande situatie onwenselijk is en er best verbetering in wordt
aangebracht, is van ‘probleemstelling’ sprake.
Een probleemstelling van een onderzoek is dus een inhoudelijk onderwerp dat aangeeft waarover het
onderzoek zal gaan.
• In eerste instantie is een probleemstelling meestal vrij algemeen.
• De probleemstelling afbakenen is echter noodzakelijk voor onderzoek.
• Afbakening van een probleemstelling kan door het onderwerp te bekijken vanuit verschillende
perspectieven
Nuttige vragen bij de afbakening van een probleemstelling
- Wat? (vb. gedrag probleemgedrag depressie)
- Periode/ tijd (wanneer?)
- Ruimtelijke afbakening (plaats?)
- Welbepaalde groepen (wie?)
- Toepassen op de praktijk
- Deelprobleem bestuderen
- Invalshoek (cliënt/begeleider/beleid?)
- Sector of afdeling
Een voorbeeld van afbakening
• Een onderzoeker wil onderzoek doen naar de problematiek van eenzaamheid.
• Eenzaamheid is een ruim begrip en als dusdanig een te ruime probleemstelling.
• Afbakening is nodig, vb. als volgt:
Eenzaamheid
Sociale eenzaamheid
Sociale eenzaamheid bij ouderen
Aanpak van sociale eenzaamheid bij ouderen
Aanpak van sociale eenzaamheid bij ouderen door welzijnsinstellingen
en lokale overheden in Limburg
Effectiviteit van de aanpak van sociale eenzaamheid bij
ouderen door welzijnsinstellingen en lokale overheden in
Limburg
Een probleemstelling moet ook altijd de relevantie van het onderzoek schetsen.
• Maatschappelijke relevantie: Op welke manier is het onderzoek relevant voor de maatschappij?
o Mogelijke bijdrage op verschillende niveaus:
Macro: bijdrage op breed maatschappelijk vlak
Meso: bijdrage voor 1 of meerdere organisaties uit het werkveld of voor een
beroepsgroep
Micro: bijdrage voor specifiek persoon of specifieke doelgroep
• Theoretische relevantie van het onderzoek: Draagt het onderzoek bij tot de bestaande kennis?
Bij PGO binnen de opleiding sociaal werk ligt de nadruk op de maatschappelijke relevantie voor het
sociaal werk!
3
, 2. Wat zijn onderzoeksvragen?
De afgebakende probleemstelling mondt uit in onderzoeksvragen.
Onderzoeksvragen = VRAGEN die men via onderzoek wil beantwoorden.
• Ze vormen de RODE DRAAD door het ganse onderzoek
• Vaak is er 1 of meerdere centrale onderzoeksvragen die verder verfijnd worden in
deelonderzoeksvragen
Een voorbeeld:
• Probleemstelling:
Effectiviteit van de aanpak van sociale eenzaamheid bij ouderen door welzijnsinstellingen en lokale
overheden in Limburg
• Onderzoeksvragen:
* V1: Op welke manier dragen welzijnsorganisaties in Limburg bij aan het voorkomen en bestrijden van
sociale eenzaamheid?
* V2: In welke mate zijn de genomen initiatieven effectief?
- V2.1: In welke mate zijn deze initiatieven effectief volgens de professionals?
- V2.2: In welke mate zijn deze initiatieven effectief volgens de senioren?
3. Welke eisen worden aan correcte onderzoeksvragen gesteld?
Omdat onderzoeksvragen de rode draad doorheen onderzoek vormen, is een zorgvuldige formulering ervan nodig.
Een onderzoeksvraag is een vraag!
Onderzoeksvragen;
- Gaan over één vraagonderwerp
- Zijn eenduidig, d.w.z. maar op 1 manier te interpreteren
- Zijn specifiek, d.w.z. voldoende afgebakend
- Zijn haalbaar, d.w.z. praktisch uitvoerbaar
- Zijn maatschappelijk en/of theoretisch relevant
4. Beschrijven van een probleemstelling & de onderzoeksvragen
Je introduceer een probleemstelling en omschrijft de daaruit voortvloeiende onderzoeksvragen volgens een
trechterstructuur!
4
STAP 1: FORMULERING PROBLEEMSTELLING EN ONDERZOEKSVRA(A)G(EN)..................................................2
1. Wat is een probleemstelling?...................................................................................................................2
2. Wat zijn onderzoeksvragen?.....................................................................................................................4
3. Welke eisen worden aan correcte onderzoeksvragen gesteld?................................................................4
4. Beschrijven van een probleemstelling & de onderzoeksvragen...............................................................4
STAP 2: OP ZOEK NAAR BRUIKBARE BRONNEN................................................................................................7
1. Wat is een bron?.......................................................................................................................................7
3. Hoe kan je bruikbare bronnen zoeken?....................................................................................................7
3.1 Zoektermen bepalen...........................................................................................................................8
3.2 Zoekplaatsen kiezen............................................................................................................................9
3.2.1 Cijferdatabanken........................................................................................................................10
3.2.2 Catalogi van bibliotheken...........................................................................................................10
3.2.3 Databanken van organisaties.....................................................................................................10
3.2.4 Cijferdatabanken........................................................................................................................10
3.2.5 Mediabanken.............................................................................................................................11
3.3 Slim zoeken.......................................................................................................................................11
3.3.1 Booleaanse operatoren..............................................................................................................11
AND.................................................................................................................................................11
OR...................................................................................................................................................11
NOT.................................................................................................................................................12
3.3.2 Tekstfuncties..............................................................................................................................12
3.3.3 Filters in databanken..................................................................................................................13
3.4 Bronnen beoordelen op bruikbaarheid.............................................................................................14
3.4.1 Wanneer is een bron relevant?..................................................................................................14
3.4.2 Wanneer is een bron voldoende actueel?.................................................................................15
1
, 3.4.3 Wanneer is een bron betrouwbaar?..........................................................................................15
3.5 Bruikbare bronnen documenteren...................................................................................................17
3.6 Samenvatting van de zoekstrategie..................................................................................................17
STAP 3: INFORMATIE SELECTEREN UIT BRUIKBARE BRONNEN.......................................................................19
1. De opbouw van de bron.........................................................................................................................19
2. Leesstrategieën.......................................................................................................................................19
2.1 Oriënterend lezen.............................................................................................................................20
2.2 Kritisch lezen.....................................................................................................................................20
2.3 Globaal lezen....................................................................................................................................20
2.4 Zoekend lezen...................................................................................................................................21
2.5 Intensief lezen...................................................................................................................................21
3. Verwerkingsstrategieën..........................................................................................................................21
4. Informatie samenbrengen en confronteren...........................................................................................21
STAP 4: GESELECTEERDE INFORMATIE SAMENBRENGEN (=WETENSCHAPPELIJK SCHRIJVEN).......................24
1. Literatuurstudie schrijven.......................................................................................................................24
1.1 Alinea’s als kleinste bouwstenen......................................................................................................24
1.2 Signaalwoorden als lijm tussen zinnen en alinea’s............................................................................24
1.3 Combinatie van alinea’s tot paragrafen............................................................................................25
1.4 Titels.................................................................................................................................................25
2. Wetenschappelijk schrijven....................................................................................................................25
2.1 TIPS...................................................................................................................................................26
STAP 5: REFEREREN NIET PLAGÏEREN.............................................................................................................30
1. Wat is refereren?....................................................................................................................................30
2. Hoe stel je een tekstreferentie op?........................................................................................................31
3. Hoe stel je een lijstreferentie op?...........................................................................................................33
4. Hoe stel je een bibliografie op?..............................................................................................................39
5. Wat is plagiaat?......................................................................................................................................39
6. Hoe plagiaat vermijden?.........................................................................................................................40
6.1 Parafraseren.....................................................................................................................................41
6.2 Citeren..............................................................................................................................................41
6.3 Parafraseren en citeren....................................................................................................................42
STAP 1: FORMULERING PROBLEEMSTELLING EN
ONDERZOEKSVRA(A)G(EN)
1. Wat is een probleemstelling?
Praktijkgericht onderzoek (PGO) = onderzoek gericht op de oplossing van praktijkproblemen.
• Elk PGO start met het formuleren van een praktijkprobleem
2
, • Omdat men ervan uitgaat dat de bestaande situatie onwenselijk is en er best verbetering in wordt
aangebracht, is van ‘probleemstelling’ sprake.
Een probleemstelling van een onderzoek is dus een inhoudelijk onderwerp dat aangeeft waarover het
onderzoek zal gaan.
• In eerste instantie is een probleemstelling meestal vrij algemeen.
• De probleemstelling afbakenen is echter noodzakelijk voor onderzoek.
• Afbakening van een probleemstelling kan door het onderwerp te bekijken vanuit verschillende
perspectieven
Nuttige vragen bij de afbakening van een probleemstelling
- Wat? (vb. gedrag probleemgedrag depressie)
- Periode/ tijd (wanneer?)
- Ruimtelijke afbakening (plaats?)
- Welbepaalde groepen (wie?)
- Toepassen op de praktijk
- Deelprobleem bestuderen
- Invalshoek (cliënt/begeleider/beleid?)
- Sector of afdeling
Een voorbeeld van afbakening
• Een onderzoeker wil onderzoek doen naar de problematiek van eenzaamheid.
• Eenzaamheid is een ruim begrip en als dusdanig een te ruime probleemstelling.
• Afbakening is nodig, vb. als volgt:
Eenzaamheid
Sociale eenzaamheid
Sociale eenzaamheid bij ouderen
Aanpak van sociale eenzaamheid bij ouderen
Aanpak van sociale eenzaamheid bij ouderen door welzijnsinstellingen
en lokale overheden in Limburg
Effectiviteit van de aanpak van sociale eenzaamheid bij
ouderen door welzijnsinstellingen en lokale overheden in
Limburg
Een probleemstelling moet ook altijd de relevantie van het onderzoek schetsen.
• Maatschappelijke relevantie: Op welke manier is het onderzoek relevant voor de maatschappij?
o Mogelijke bijdrage op verschillende niveaus:
Macro: bijdrage op breed maatschappelijk vlak
Meso: bijdrage voor 1 of meerdere organisaties uit het werkveld of voor een
beroepsgroep
Micro: bijdrage voor specifiek persoon of specifieke doelgroep
• Theoretische relevantie van het onderzoek: Draagt het onderzoek bij tot de bestaande kennis?
Bij PGO binnen de opleiding sociaal werk ligt de nadruk op de maatschappelijke relevantie voor het
sociaal werk!
3
, 2. Wat zijn onderzoeksvragen?
De afgebakende probleemstelling mondt uit in onderzoeksvragen.
Onderzoeksvragen = VRAGEN die men via onderzoek wil beantwoorden.
• Ze vormen de RODE DRAAD door het ganse onderzoek
• Vaak is er 1 of meerdere centrale onderzoeksvragen die verder verfijnd worden in
deelonderzoeksvragen
Een voorbeeld:
• Probleemstelling:
Effectiviteit van de aanpak van sociale eenzaamheid bij ouderen door welzijnsinstellingen en lokale
overheden in Limburg
• Onderzoeksvragen:
* V1: Op welke manier dragen welzijnsorganisaties in Limburg bij aan het voorkomen en bestrijden van
sociale eenzaamheid?
* V2: In welke mate zijn de genomen initiatieven effectief?
- V2.1: In welke mate zijn deze initiatieven effectief volgens de professionals?
- V2.2: In welke mate zijn deze initiatieven effectief volgens de senioren?
3. Welke eisen worden aan correcte onderzoeksvragen gesteld?
Omdat onderzoeksvragen de rode draad doorheen onderzoek vormen, is een zorgvuldige formulering ervan nodig.
Een onderzoeksvraag is een vraag!
Onderzoeksvragen;
- Gaan over één vraagonderwerp
- Zijn eenduidig, d.w.z. maar op 1 manier te interpreteren
- Zijn specifiek, d.w.z. voldoende afgebakend
- Zijn haalbaar, d.w.z. praktisch uitvoerbaar
- Zijn maatschappelijk en/of theoretisch relevant
4. Beschrijven van een probleemstelling & de onderzoeksvragen
Je introduceer een probleemstelling en omschrijft de daaruit voortvloeiende onderzoeksvragen volgens een
trechterstructuur!
4
