1. Inleiding: kinderen en jongeren met gedrags – en emotionele problemen..................................................6
1.2. Wat zijn gedrags – en emotionele problemen?............................................................................................6
1.2.1. Aandachtspunten bij het definiëren van gedrags – en emotionele problemen...................................6
1.3. Classificatie van gedrags – en emotionele problemen..................................................................................6
1.3.1. Klinisch-psychiatrische classificatiesystemen........................................................................................6
2. ADHD (deel 1)............................................................................................................................................ 7
2.1. Kenmerken van kinderen met ADHD.............................................................................................................7
2.2. Criteria van ADHD volgens DSM-5 (APA)......................................................................................................7
2.3. Kenmerken van ADHD op verschillende leeftijden........................................................................................8
2.4. Differentiaaldiagnose en comorbiditeit........................................................................................................8
2.5. Prevalentie.....................................................................................................................................................8
2.6. Culturele en maatschappelijke invloeden.....................................................................................................8
2.7. Etiologie.........................................................................................................................................................9
3. ADHD (deel 2).......................................................................................................................................... 10
3.1. Diagnostiek..................................................................................................................................................10
3.2. Preventie en behandeling............................................................................................................................11
3.2.1. Drie bewezen therapievormen (= effectiviteit aangetoond in evidence-based onderzoek)..............12
3.2.2. Drie nieuwe, mogelijke behandelmethoden.......................................................................................14
4. Agressie en gedragsproblemen (deel 1).................................................................................................... 15
4.1. Kenmerken van agressie en gedragsproblemen.........................................................................................15
4.2. Wanneer spreken we van een psychiatrische aandoening of stoornis?.....................................................16
4.3. Differentiaaldiagnose en comorbiditeit......................................................................................................16
4.4. Prevalentie...................................................................................................................................................17
4.5. Culturele en maatschappelijke invloeden...................................................................................................17
4.6. Etiologie (risico – en beschermende factoren)............................................................................................18
4.7. Diagnostiek..................................................................................................................................................19
5. Agressie en gedragsproblemen (deel 2).................................................................................................... 20
5.1. Preventie en behandeling............................................................................................................................20
5.1.1. Motivatie..............................................................................................................................................20
5.1.2. Ambulante behandeling......................................................................................................................21
5.1.3. Residentiële behandeling....................................................................................................................23
5.1.4. Interventies op school.........................................................................................................................23
6. Kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking...................................................................24
6.1. Definitie en criteria......................................................................................................................................24
6.2. Kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking in de Vlaamse onderwijs – en zorgsector. .25
6.3. Kenmerken van kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking..........................................25
6.4. Implicaties voor de diagnostiek...................................................................................................................26
1
, 6.5. Diagnostische instrumenten........................................................................................................................26
6.6. Begeleiding..................................................................................................................................................26
7. Lezen, spelling en dyslexie........................................................................................................................ 29
7.1. Inleiding.......................................................................................................................................................29
7.2. Definities en begrippen...............................................................................................................................30
7.3. Classificatie dyslexie....................................................................................................................................31
7.4. Comorbiditeit...............................................................................................................................................31
7.5. Prevalentie...................................................................................................................................................32
7.6. Prognose......................................................................................................................................................32
8. Rekenen en dyscalculie............................................................................................................................ 33
8.1. Inleiding.......................................................................................................................................................33
8.2. Ontwikkeling aantallen, hoeveelheden en relaties.....................................................................................33
8.2.1. Basisvoorwaarden...............................................................................................................................33
8.2.2. Aanleg rekenen....................................................................................................................................33
8.2.3. Voorbereidende rekenvaardigheden..................................................................................................33
8.2.4. Tellen...................................................................................................................................................34
8.2.5. Ontwikkeling getalbegrip.....................................................................................................................34
8.3. Specifieke rekenvaardigheden....................................................................................................................34
8.3.1. Conceptuele kennis.............................................................................................................................34
8.3.2. Procedurele kennis..............................................................................................................................34
8.3.3. Feitenkennis.........................................................................................................................................35
8.4. Dyscalculie...................................................................................................................................................35
8.4.1. Kenmerken...........................................................................................................................................35
8.4.2. Criteria.................................................................................................................................................35
8.4.3. Prevalentie...........................................................................................................................................36
8.4.4. Comorbiditeit.......................................................................................................................................36
9. M-decreet en zorgcontinuüm in leerlingenbegeleiding.............................................................................37
9.1. Inleiding.......................................................................................................................................................37
9.2. M-decreet....................................................................................................................................................37
9.3. Zorgcontinuüm in de leerlingenbegeleiding................................................................................................37
9.4. Ondersteuningsnetwerk..............................................................................................................................40
9.5. Problemen en kritiek M-decreet..................................................................................................................40
9.6. Decreet leersteun voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften......................................................40
9.7. Flexibele leerwegen.....................................................................................................................................40
10. Integrale jeugdhulp (zelfstudie).............................................................................................................. 42
10.1. Inleiding.....................................................................................................................................................42
10.2. 6 doelstellingen van het nieuwe decreet..................................................................................................42
10.3. Vereenvoudigd schema.............................................................................................................................42
10.4. Gedetailleerd schema................................................................................................................................43
10.4.1. Rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp (RTJ)......................................................................................43
10.4.2. Niet rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp (NRTJ)............................................................................44
10.4.3. Intersectorale toegangspoort............................................................................................................44
2
, 10.4.4. Gemandateerde voorziening.............................................................................................................44
10.4.5. Gerechtelijke jeugdhulp....................................................................................................................45
10.4.6. Sociale dienst jeugdrechtbank...........................................................................................................45
10.5. Gemeenschapsinstellingen........................................................................................................................45
10.6. Crisisjeugdhulp..........................................................................................................................................46
10.7. Cliëntoverleg.............................................................................................................................................46
10.8. Bemiddeling...............................................................................................................................................46
10.9. Casussen....................................................................................................................................................46
10.9.1. Casus 1: Yorben.................................................................................................................................46
10.9.2. Casus 2: Pieter...................................................................................................................................47
10.9.3. Casus 3: Namir...................................................................................................................................48
11. Stemmingsstoornissen, suïcide en suïcidepreventie bij kinderen en jongeren (deel 1).............................50
11.1. Inleiding.....................................................................................................................................................50
11.2. Criteria Depressie DSM-5 (komt niet op examen SPP, wel bij KLP)...........................................................50
11.3. Leeftijdsspecifieke symptomen of kenmerken..........................................................................................50
11.4. Prognose (= beloop)..................................................................................................................................52
11.5. Comorbiditeit en differentiaaldiagnose....................................................................................................52
11.6. Prevalentie................................................................................................................................................52
11.7. Culturele en maatschappelijke invloeden.................................................................................................52
11.8. Etiologie.....................................................................................................................................................52
11.9. Diagnostiek................................................................................................................................................53
12. Stemmingsstoornissen, suïcide en suïcidepreventie bij kinderen en jongeren (deel 2).............................55
12.1. Preventie en behandeling van depressie bij kinderen en jongeren...........................................................55
12.2. Suïcide en suïcidepreventie.......................................................................................................................58
12.2.1. Definities............................................................................................................................................58
12.2.2. Cijfers.................................................................................................................................................58
12.2.3. Suïcidaal proces.................................................................................................................................58
12.2.4. Preventie: detectie van suïcidaal gedrag...........................................................................................58
13. DCD........................................................................................................................................................ 61
13.1. Klinisch beeld.............................................................................................................................................61
13.2. Criteria DSM-5...........................................................................................................................................62
13.3. Prevalentie................................................................................................................................................62
13.4. Prognose....................................................................................................................................................62
13.5. Diagnostiek................................................................................................................................................62
13.6. Begeleiding................................................................................................................................................62
14. Taalstoornissen...................................................................................................................................... 64
14.1. Inleiding.....................................................................................................................................................64
14.2. Problemen in de taalontwikkeling............................................................................................................64
14.3. Criteria primaire spraak – en taakontwikkelingsproblemen.....................................................................64
14.4. Prevalentie................................................................................................................................................65
3
, 14.5. Prognose....................................................................................................................................................65
14.6. Diagnostiek................................................................................................................................................66
14.7. Behandeling...............................................................................................................................................66
15. Ontwikkelen van cognitief talent............................................................................................................ 67
15.1. Theoretische achtergrond.........................................................................................................................67
15.2. Kracht in jezelf...........................................................................................................................................67
15.3. Kracht van je omgeving.............................................................................................................................69
16. Sociale relaties tussen kinderen en pesten.............................................................................................. 72
16.1. Theoretische en empirische achtergrond (begrippen en concepten)........................................................72
16.1.1. Sociaal functioneren..........................................................................................................................72
16.1.2. Sociaal-cognitieve processen.............................................................................................................73
16.1.3. Groepsprocessen...............................................................................................................................74
16.2. Prevalentie van (cyber)pesten in Vlaanderen...........................................................................................75
16.3. Diagnostiek................................................................................................................................................75
16.4. Aanpak......................................................................................................................................................75
16.4.1. Werkzame elementen: moeten in aanpak verwerkt zijn..................................................................76
16.4.2. Universele interventies......................................................................................................................76
16.4.3. Selectieve interventies (minder effectief, richten zich maar op een stuk van het probleem)..........77
16.4.4. Online pesten.....................................................................................................................................77
16.4.5. Overage interventies.........................................................................................................................77
17. (Studie)motivatie................................................................................................................................... 79
17.1. Inleiding: Wat is motivatie?......................................................................................................................79
17.2. Studiemotivatie: doet het ertoe?..............................................................................................................80
17.2.1. Motivatieprofielen.............................................................................................................................80
17.3. Diagnostiek................................................................................................................................................81
17.3.1. Aanmelding/intakefase.....................................................................................................................81
17.3.2. Aanvullend onderzoek.......................................................................................................................81
17.3.3. Advies.................................................................................................................................................82
18. Faalangst................................................................................................................................................ 84
18.1. Begripsomschrijving..................................................................................................................................84
18.2. Signaalherkenning.....................................................................................................................................85
18.3. Prevalentie................................................................................................................................................86
18.4. Oorzaken...................................................................................................................................................86
18.5. Verklaring..................................................................................................................................................86
18.5.1. Procesmodel......................................................................................................................................86
18.6. Diagnostiek................................................................................................................................................86
18.7. Preventie: beter voorkomen dan genezen................................................................................................87
18.8. Behandeling: op school, thuis en voor leerling zelf...................................................................................87
19. Autismespectrumstoornis (deel 1).......................................................................................................... 89
19.1. Inleiding.....................................................................................................................................................89
19.2. Criteria autismespectrumstoornis DSM-5.................................................................................................89
4