RADIOTHERAPIE
1. inleidende RADIOTHERAPIE
= loko-regionale behandeling door middel van radioactieve = ioniserende straling .
Toepassing radiotherapie? behandeling kanker (28%), jekiïde hypertrofische littekens (goedaardig)
VERSCHIL TUSSEN RADIOTHERAPIE, RADIOLOGIE , NUCLEAIRE GENEESKUNDE
RADIOTHERAPIE RADIOLOGIE NUCLEAIRE GENEESKUNDE
Maakt gebruik v ioniserende straling Maakt gebruik v ioniserende straling Maakt gebruik v ioniserende straling :
x-stralen x-stralen tracers : jodium131
Therapeutische doeleinden Diagnostische doeleinden Diagnostische doeleinden (bottracer)
Begeleiden therapie Functionele imaging (functie)
Therapeutische doeleinden
Gebruikt vooral om DNA v tuoren te Gebruikt zo laag mogelijke dosis
beschadigen, hogere dosis (kiloVolt)
(MegaVolt)
WAT WORDT ER BEHANDELD MET RADIOTHERAPIE ?
• 25% metastatische ziekten
• 25% gynaecologie (borst, baarmoederhals, endometrium)
VERLOOP VAN RADIOTHERAPIE
Doelvolume : wat gaan we bestalen ?
Dosis : hoeveel Gy?
CT scan en Merktekens op pt : waar is exacte lokalisatie vd te bestralen plaats : tatoeagepunten, lijnen
Dosisberekening :
Start op toestel
Aantal fracties : hoeveel keer pt moet bestraald worden
GENEESKUNDE 3E BACH : diagnostische en therapeutische technieken : radiotherapie 1
,FRACTIONATIE
Klassiek : dagelijks 2 Gy (enkel weekdagen) ged 5 weken => 5 X 5 = 25 fracties
Hypofractionatie : 3 X 3 Gy per week gedurende 5 weken => 3 X 5 = 15 fracties
Hyperfractionatie : 2X per dag x 1,5 GY x 2weken + 1 week rust + terug (longcelkanker,sneldelende tumoren, hoofdhaltumor)
Nadeel : na 2xekn moet je rustperiode inlassen
Nadeel : 2fracties per dag : die fracties kunnen niet onmiddellijk na elkaar geven worden er moet mn 6U tss
omdat er herstel v DNA moet mogelijk zijn. Logistiek gezien is dit niet makkelijk.
Wordt enkel nog gebruikt bij kleincellige longcelcarcinomen
Versnelde fractionatie : dosis op kortere periode geven (< 5weken) (hersen en botmetastasen)
Voordeel : verkorte behandelingsperiode
Toepassing : palliatieve behandeling, nu ook in curatieve omstandigheden (borst en prostaatcarcinoom)
1X 8Gy geven => LET OP!
o Dag zelf is er meestal flair up vd pijn : geef extra pijnstilling
o 80% wordt pijnvrij binnen 4weken
o Je mag max 2X therapie herhalen, 3X herhalen geeft geen bekomende winst
2. GEABSORBEERDE DOSIS
= hoeveelheid energie afgestaan aan materie Eenheid : Gy
𝒅𝑬 𝑱
= 𝟏 = 𝟏 𝑮𝒚 = 𝟏𝟎𝟎 𝒓𝒂𝒅
𝒅𝒎 𝒌𝒈
Kern : bestaat uit protonen en neutronen => de kern is dus positief geladen
In stabiele omstandigheden is de ATOOM elektrisch neutraal : aantal protonen = aan elektronen rond de kern
Na toediening van ioniserende straling → 1 elektron wordt weggeschoten uit het atoom → atoom is nu positief
geladen , atoom wordt instabiel → het weggeschoten elektron kan ook elektronen bij andere atomen gaan
wegschieten
=> de toegevoegde energie vd ioniserende straling wordt dus ogezet in energie om het elektron weg te schieten
Gy = eenheid voor dosis : Gy is een vrij hoge dosis
GENEESKUNDE 3E BACH : diagnostische en therapeutische technieken : radiotherapie 2
, 3. EFFECTEN VAN RADIOTHERAPIE OP WEEFSELS/ORGANEN
VROEGTIJDIGE EFFECTEN :
• gaan meestal recupereren
• meestal EPITHELIALE SCHADE
• vroege reacties => HIERARCHISCH WEEFSEL (endotheel = hierarchisch weefsel)
o epidermis , haarfollikels
o stamcellen → proliferende cellen → functionele cellen → …. → cellen sterven af
o bij bestraling worden vooral proliferende cellen aangetast. De functionele cellen blijven hun werk
doen maar na een tijd sterven deze af. Aangezien er geen proliferende cellen meer zijn ontstaan er
geen nieuwe functionele cellen meer => waardoor er afwijkingen ontstaan
o maar na een tijd zullen stamcellen terug beginnen delen en zullen er nieuwe proliferende cellen
ontstaan , daarna ook nieuwe functionele cellen => de afwijking wordt hersteld
CHRONISCHE EFFECTEN :
• effecten die optreden maanden/jaren na blootstelling, kunnen wel stabiliseren maar zullen nooit genezen
• meestal ENDOTHEEL SCHADE (=schade aan bloedvaten)
• laattijdige reacties => FLEXIBEL WEEFSEL : lever, schildklier
o delen zelden
o schildklier, lever, dermis
o er is duidelijk onderscheid in de compartimenten
HUID : epidermis + dermis
In de epidermis:
basale cellaag dat bestaat uit actief delende cellen → kerotinocyten = dode cel, door wrijving verdwijnt dat
(10dagn) , na verloop v tijd hersteld zich dat.
= acute effecten
In de dermis :
zitten capillairen : endotheelschade → thrombose vorming, doorbloedingsstoornissen → ncrose
= dit geeft laattijdige effecten.
=> 1 orgaan kan opgebouwd zijn uit verschillende types weefsel en kan dus
LAATTIJDIGE EFFECTEN : effecten die optreden > 15J na blootstelling bv. inductie v kanker
Bij een bep stralingsdosis, is er bep % om de tumor onder controle te krijgen.
Bij een bep stralingsdosis, is er een bep % op complicaties in normaal weefsel
Tumorcontrole curve :
In begin bij lage dosis heb je weinig kans op tumor controle
= weinig kans op DNA schade
Hoe groter stralingsdosis, hoe meer kans % op tumorcontrole (sigmoid curve)
Complicaties op andere organen :
bij lage dosis is er weinig kans op effect, voorbij streep A = ga je boven tolerantiedosis,
vanaf hier zullen steeds meer bijwerkingen optreden op normale organen
hoe groter stralingsdosis, hoe hoger kans op complicaties op normaal weefsel (sigmoid
curve)
Ideale situatie : curve tumor controle en complicaties zo ver mogelijk uit elkaar
100% tumorcontrole met 0% bijwerkingen
GENEESKUNDE 3E BACH : diagnostische en therapeutische technieken : radiotherapie 3
1. inleidende RADIOTHERAPIE
= loko-regionale behandeling door middel van radioactieve = ioniserende straling .
Toepassing radiotherapie? behandeling kanker (28%), jekiïde hypertrofische littekens (goedaardig)
VERSCHIL TUSSEN RADIOTHERAPIE, RADIOLOGIE , NUCLEAIRE GENEESKUNDE
RADIOTHERAPIE RADIOLOGIE NUCLEAIRE GENEESKUNDE
Maakt gebruik v ioniserende straling Maakt gebruik v ioniserende straling Maakt gebruik v ioniserende straling :
x-stralen x-stralen tracers : jodium131
Therapeutische doeleinden Diagnostische doeleinden Diagnostische doeleinden (bottracer)
Begeleiden therapie Functionele imaging (functie)
Therapeutische doeleinden
Gebruikt vooral om DNA v tuoren te Gebruikt zo laag mogelijke dosis
beschadigen, hogere dosis (kiloVolt)
(MegaVolt)
WAT WORDT ER BEHANDELD MET RADIOTHERAPIE ?
• 25% metastatische ziekten
• 25% gynaecologie (borst, baarmoederhals, endometrium)
VERLOOP VAN RADIOTHERAPIE
Doelvolume : wat gaan we bestalen ?
Dosis : hoeveel Gy?
CT scan en Merktekens op pt : waar is exacte lokalisatie vd te bestralen plaats : tatoeagepunten, lijnen
Dosisberekening :
Start op toestel
Aantal fracties : hoeveel keer pt moet bestraald worden
GENEESKUNDE 3E BACH : diagnostische en therapeutische technieken : radiotherapie 1
,FRACTIONATIE
Klassiek : dagelijks 2 Gy (enkel weekdagen) ged 5 weken => 5 X 5 = 25 fracties
Hypofractionatie : 3 X 3 Gy per week gedurende 5 weken => 3 X 5 = 15 fracties
Hyperfractionatie : 2X per dag x 1,5 GY x 2weken + 1 week rust + terug (longcelkanker,sneldelende tumoren, hoofdhaltumor)
Nadeel : na 2xekn moet je rustperiode inlassen
Nadeel : 2fracties per dag : die fracties kunnen niet onmiddellijk na elkaar geven worden er moet mn 6U tss
omdat er herstel v DNA moet mogelijk zijn. Logistiek gezien is dit niet makkelijk.
Wordt enkel nog gebruikt bij kleincellige longcelcarcinomen
Versnelde fractionatie : dosis op kortere periode geven (< 5weken) (hersen en botmetastasen)
Voordeel : verkorte behandelingsperiode
Toepassing : palliatieve behandeling, nu ook in curatieve omstandigheden (borst en prostaatcarcinoom)
1X 8Gy geven => LET OP!
o Dag zelf is er meestal flair up vd pijn : geef extra pijnstilling
o 80% wordt pijnvrij binnen 4weken
o Je mag max 2X therapie herhalen, 3X herhalen geeft geen bekomende winst
2. GEABSORBEERDE DOSIS
= hoeveelheid energie afgestaan aan materie Eenheid : Gy
𝒅𝑬 𝑱
= 𝟏 = 𝟏 𝑮𝒚 = 𝟏𝟎𝟎 𝒓𝒂𝒅
𝒅𝒎 𝒌𝒈
Kern : bestaat uit protonen en neutronen => de kern is dus positief geladen
In stabiele omstandigheden is de ATOOM elektrisch neutraal : aantal protonen = aan elektronen rond de kern
Na toediening van ioniserende straling → 1 elektron wordt weggeschoten uit het atoom → atoom is nu positief
geladen , atoom wordt instabiel → het weggeschoten elektron kan ook elektronen bij andere atomen gaan
wegschieten
=> de toegevoegde energie vd ioniserende straling wordt dus ogezet in energie om het elektron weg te schieten
Gy = eenheid voor dosis : Gy is een vrij hoge dosis
GENEESKUNDE 3E BACH : diagnostische en therapeutische technieken : radiotherapie 2
, 3. EFFECTEN VAN RADIOTHERAPIE OP WEEFSELS/ORGANEN
VROEGTIJDIGE EFFECTEN :
• gaan meestal recupereren
• meestal EPITHELIALE SCHADE
• vroege reacties => HIERARCHISCH WEEFSEL (endotheel = hierarchisch weefsel)
o epidermis , haarfollikels
o stamcellen → proliferende cellen → functionele cellen → …. → cellen sterven af
o bij bestraling worden vooral proliferende cellen aangetast. De functionele cellen blijven hun werk
doen maar na een tijd sterven deze af. Aangezien er geen proliferende cellen meer zijn ontstaan er
geen nieuwe functionele cellen meer => waardoor er afwijkingen ontstaan
o maar na een tijd zullen stamcellen terug beginnen delen en zullen er nieuwe proliferende cellen
ontstaan , daarna ook nieuwe functionele cellen => de afwijking wordt hersteld
CHRONISCHE EFFECTEN :
• effecten die optreden maanden/jaren na blootstelling, kunnen wel stabiliseren maar zullen nooit genezen
• meestal ENDOTHEEL SCHADE (=schade aan bloedvaten)
• laattijdige reacties => FLEXIBEL WEEFSEL : lever, schildklier
o delen zelden
o schildklier, lever, dermis
o er is duidelijk onderscheid in de compartimenten
HUID : epidermis + dermis
In de epidermis:
basale cellaag dat bestaat uit actief delende cellen → kerotinocyten = dode cel, door wrijving verdwijnt dat
(10dagn) , na verloop v tijd hersteld zich dat.
= acute effecten
In de dermis :
zitten capillairen : endotheelschade → thrombose vorming, doorbloedingsstoornissen → ncrose
= dit geeft laattijdige effecten.
=> 1 orgaan kan opgebouwd zijn uit verschillende types weefsel en kan dus
LAATTIJDIGE EFFECTEN : effecten die optreden > 15J na blootstelling bv. inductie v kanker
Bij een bep stralingsdosis, is er bep % om de tumor onder controle te krijgen.
Bij een bep stralingsdosis, is er een bep % op complicaties in normaal weefsel
Tumorcontrole curve :
In begin bij lage dosis heb je weinig kans op tumor controle
= weinig kans op DNA schade
Hoe groter stralingsdosis, hoe meer kans % op tumorcontrole (sigmoid curve)
Complicaties op andere organen :
bij lage dosis is er weinig kans op effect, voorbij streep A = ga je boven tolerantiedosis,
vanaf hier zullen steeds meer bijwerkingen optreden op normale organen
hoe groter stralingsdosis, hoe hoger kans op complicaties op normaal weefsel (sigmoid
curve)
Ideale situatie : curve tumor controle en complicaties zo ver mogelijk uit elkaar
100% tumorcontrole met 0% bijwerkingen
GENEESKUNDE 3E BACH : diagnostische en therapeutische technieken : radiotherapie 3
