1 Periodiek verschijnselen
1.1 Strategieën kan opnoemen en illustreren die planten, dieren,
schimmels hanteren om de seizoenen te overleven
Seizoenen bij planten : weinig keuze, aan standplaats gebonden en moeten seizoenen ondergaan
ieder jaar opnieuw.
- Beschikken over interne biologische klok op cel en weefselniveau (geeft aan wanneer
bepaalde fasen in levenscyclus worden aan/afgezet) kieming, uitlopen van knoppen, bloei,
zaad- en vruchtvorming, …
- Samenspel van lichtgevoelige pigmenten en plantenhormonen geven signalen die een
volgende levensfase (veranderingen) inluiden
- Externe stimulans :
Lichtperiode : hoeveel licht plant krijgt afhankelijk van aantal uren daglicht (en nacht) en
varieert naargelang seizoen. Lange/korte dagen maken verschil, afhankelijk van soort zal
duur lichtperiode het één en ander in gang zetten(of niet)
Temperatuur: bepaalde planten hebben koude periode nodig om te kiemen/bloei over te
gaan.
Zo zie je dat opwarming van het klimaat zorgt dat bloemkoppen sneller
ontluiken, (herfst)bladeren verkleuren later, pollenperiode duurt langer, …
Kerstcactus zal bloeien in winter
Sla, tarwe, anjers en spinazie lange lichtperiodes nodig = bloei in volle
zomerperiode
Lente :
- Katjesdragers bloeien (hazelaar, berk, els, …) nog voordat ze in blad staan,
omdat een dichtgegroeid kroondek met bladeren niet
interessant is als er bestoven moet worden
- Op bosbodem bijten voorjaarsbloeiers spits af = snel
groeien en bloeien bijvoorbeeld sneeuwklokje is er
vroeg bij (soms nog geen bestuivers)
- Bolgewas werkt op ongeslachtelijke wijze aan nieuwe generatie
met eerste blaadjes fotosynthese op volle toeren:
- Reservestoffen opslaan in nieuwgevormde
klisteren (=nieuwe bollen)
- Wilde hyacint, paaslelie, bosanemoon speenkruid dezelfde strategie met
de ergste koude achter de rug ontkiemen er allerlei zaden
- Soms koudeprik nodig om zaden te doen ontkiemen
- Anderen hebben net licht voor kieming nodig om op kieming over te
gaan
- Naast voldoende temperatuur en lichtomstandigheden, voldoende water bij kiemen ! (Bv
onkruid groeit in moestuin)
- Met 1e nectar- en stuiftmeeloogst ook voor bijen en hommels nieuw seizoen, uitbouwen van
kolonie vergt uiterste van diertjes, voor planten die dierlijke bestuivers aantrekken komen er
met oplopende temperaturen hoogdagen aan
1
, Zomer :
- Lange dagen en voldoende water ingrediënten voor uitbouw
van stevig bladapparaat en stengel (stam)
- Hout dat bomen in voorjaars/vroege zomer aanleggen bestaat
uit brede houtvaten en lichte groeiringen voorjaarshout
Gunstige seizoen
- Reserves worden opgeslagen waar het maar kan,
reserveorganen groeien aan, zolang er voldoende water is (bij
hoogzomer niet van toepassing)
- Kruidachtige planten kwetsbaarder dan bomen hun
wortelstelsel is minder ontwikkeld, bij aanhoudende droogte
verwelken ze (oplossing: extra waslaagje, opkrullende
blaadjes, beharing of extra zuinig stofwisseling = uitkomst hiervoor)
- Voor veel (bloem)planten is moment van voortplanten (bloei) aangebroken = complex proces
waarbij lichtgevoelig pigment en plantenhormonen betrokken zijn.
- Lange lichtperiode (korte nacht) vormt signaal om ’s zomers tot bloei over te gaan
- Éénjarigen bloeien eenmalig, vooraleer ze afsterven vormen ze veel lichte zaden
- Bloeiende gasaren rekenen op wind als bestuiver
- Eens uitgebloed : eerste vruchten (met zaden) verschijnen in alle
vormen en formaten, zo mikken ze op dierlijke verspreiders
- Bv perzik, bij afrijpen zachter door afbraak celwanden in
vruchtwand, organische zuren en zetmeel omgezet in suiker (zoeter),
aromatische stoffen verleidelijke geur, blos (caroteen en andere
pigmenten)
Herfst :
- Tal van vruchten , dieren beginnen zich te bevoorraden = voedselreserves, als plant erop
inspelen om zoveel mogelijk zaden te verspreiden
- Eenjarige sterven af na zaad- en vruchtzetting.
- Kruidachtige overblijvende planten sterven enkel bovengrondse delen af (reserves zitten
onder de grond in reserveorganen)
- Houtachtige planten : periode bescherming tegen vorst en uitdroging
- Bij lage temparturen water bevroren dus niet beschikbaar voor planten en dieren
- Verdampend kroondek met bladeren zou de plant bij gebrek aan vloeibaar water doen
uitdrogen, daarom werpen zij hun bladeren af. hiervoor haalt de plant wel eerst kostbare
stoffen uit de bladeren (recuperatie) en slaat deze op in stam en wortels, daardoor verliest
blad groene kleur en vertoont herfstkleuren , afvalstoffen verdwijnen samen met
afgeworpen blad (detox)
- Bladval wordt ingezet met vorming van
kurklaagje aan basis van bladschede en sluit
geleidelijk vaatbundels in bladsteel af (blad
wordt droog en broos)
- Toch najaar knoppen klaar om in voorjaar uit
te komen (knopschubben = omgevormde
bladeren) dus bomen ‘bijna’ kaal
2
1.1 Strategieën kan opnoemen en illustreren die planten, dieren,
schimmels hanteren om de seizoenen te overleven
Seizoenen bij planten : weinig keuze, aan standplaats gebonden en moeten seizoenen ondergaan
ieder jaar opnieuw.
- Beschikken over interne biologische klok op cel en weefselniveau (geeft aan wanneer
bepaalde fasen in levenscyclus worden aan/afgezet) kieming, uitlopen van knoppen, bloei,
zaad- en vruchtvorming, …
- Samenspel van lichtgevoelige pigmenten en plantenhormonen geven signalen die een
volgende levensfase (veranderingen) inluiden
- Externe stimulans :
Lichtperiode : hoeveel licht plant krijgt afhankelijk van aantal uren daglicht (en nacht) en
varieert naargelang seizoen. Lange/korte dagen maken verschil, afhankelijk van soort zal
duur lichtperiode het één en ander in gang zetten(of niet)
Temperatuur: bepaalde planten hebben koude periode nodig om te kiemen/bloei over te
gaan.
Zo zie je dat opwarming van het klimaat zorgt dat bloemkoppen sneller
ontluiken, (herfst)bladeren verkleuren later, pollenperiode duurt langer, …
Kerstcactus zal bloeien in winter
Sla, tarwe, anjers en spinazie lange lichtperiodes nodig = bloei in volle
zomerperiode
Lente :
- Katjesdragers bloeien (hazelaar, berk, els, …) nog voordat ze in blad staan,
omdat een dichtgegroeid kroondek met bladeren niet
interessant is als er bestoven moet worden
- Op bosbodem bijten voorjaarsbloeiers spits af = snel
groeien en bloeien bijvoorbeeld sneeuwklokje is er
vroeg bij (soms nog geen bestuivers)
- Bolgewas werkt op ongeslachtelijke wijze aan nieuwe generatie
met eerste blaadjes fotosynthese op volle toeren:
- Reservestoffen opslaan in nieuwgevormde
klisteren (=nieuwe bollen)
- Wilde hyacint, paaslelie, bosanemoon speenkruid dezelfde strategie met
de ergste koude achter de rug ontkiemen er allerlei zaden
- Soms koudeprik nodig om zaden te doen ontkiemen
- Anderen hebben net licht voor kieming nodig om op kieming over te
gaan
- Naast voldoende temperatuur en lichtomstandigheden, voldoende water bij kiemen ! (Bv
onkruid groeit in moestuin)
- Met 1e nectar- en stuiftmeeloogst ook voor bijen en hommels nieuw seizoen, uitbouwen van
kolonie vergt uiterste van diertjes, voor planten die dierlijke bestuivers aantrekken komen er
met oplopende temperaturen hoogdagen aan
1
, Zomer :
- Lange dagen en voldoende water ingrediënten voor uitbouw
van stevig bladapparaat en stengel (stam)
- Hout dat bomen in voorjaars/vroege zomer aanleggen bestaat
uit brede houtvaten en lichte groeiringen voorjaarshout
Gunstige seizoen
- Reserves worden opgeslagen waar het maar kan,
reserveorganen groeien aan, zolang er voldoende water is (bij
hoogzomer niet van toepassing)
- Kruidachtige planten kwetsbaarder dan bomen hun
wortelstelsel is minder ontwikkeld, bij aanhoudende droogte
verwelken ze (oplossing: extra waslaagje, opkrullende
blaadjes, beharing of extra zuinig stofwisseling = uitkomst hiervoor)
- Voor veel (bloem)planten is moment van voortplanten (bloei) aangebroken = complex proces
waarbij lichtgevoelig pigment en plantenhormonen betrokken zijn.
- Lange lichtperiode (korte nacht) vormt signaal om ’s zomers tot bloei over te gaan
- Éénjarigen bloeien eenmalig, vooraleer ze afsterven vormen ze veel lichte zaden
- Bloeiende gasaren rekenen op wind als bestuiver
- Eens uitgebloed : eerste vruchten (met zaden) verschijnen in alle
vormen en formaten, zo mikken ze op dierlijke verspreiders
- Bv perzik, bij afrijpen zachter door afbraak celwanden in
vruchtwand, organische zuren en zetmeel omgezet in suiker (zoeter),
aromatische stoffen verleidelijke geur, blos (caroteen en andere
pigmenten)
Herfst :
- Tal van vruchten , dieren beginnen zich te bevoorraden = voedselreserves, als plant erop
inspelen om zoveel mogelijk zaden te verspreiden
- Eenjarige sterven af na zaad- en vruchtzetting.
- Kruidachtige overblijvende planten sterven enkel bovengrondse delen af (reserves zitten
onder de grond in reserveorganen)
- Houtachtige planten : periode bescherming tegen vorst en uitdroging
- Bij lage temparturen water bevroren dus niet beschikbaar voor planten en dieren
- Verdampend kroondek met bladeren zou de plant bij gebrek aan vloeibaar water doen
uitdrogen, daarom werpen zij hun bladeren af. hiervoor haalt de plant wel eerst kostbare
stoffen uit de bladeren (recuperatie) en slaat deze op in stam en wortels, daardoor verliest
blad groene kleur en vertoont herfstkleuren , afvalstoffen verdwijnen samen met
afgeworpen blad (detox)
- Bladval wordt ingezet met vorming van
kurklaagje aan basis van bladschede en sluit
geleidelijk vaatbundels in bladsteel af (blad
wordt droog en broos)
- Toch najaar knoppen klaar om in voorjaar uit
te komen (knopschubben = omgevormde
bladeren) dus bomen ‘bijna’ kaal
2
