Samenvatting psychische kwetsbaarheid.
Les 1
Psychische kwetsbaarheid vs veerkracht
Psychische kwetsbaarheid = een verhoogde Iedereen is kwetsbaar! → continuüm
kans om problemen te ontwikkelen bij
stress Stress = sterk bepaald door de omgeving!
Veerkracht (resilience): “een persoonlijkheidskenmerk dat je in staat stelt om de
negatieve effecten van stress te modereren, en je mogelijkheden tot adaptatie vergroot.
Het bepaalt hoe groot de impact op jou zal zijn van stress en tegenslagen”.
Psychisch lijden vs geestelijke gezondheid
Wanneer kwetsbaarheid langdurig en ernstig is of stress te hoog is: functioneren wordt
beperkt → psychisch lijden / psychische klachten
“een toestand van welzijn waarin het individu zijn of haar
eigen capaciteiten realiseert, de normale spanningen van
het leven aankan, productief en vruchtbaar kan werken en
in staat is om een bijdrage te leveren aan zijn of haar
Geestelijke gezondheid (WHO): gemeenschap”.
= meer dan alleen de afwezigheid van psychische klachten.
Van “psychopathologie” naar “psychische gezondheid” / welbevinden
• Psychopathologie: “de leer (logos) van de stoornissen (pathos) van het psychisch
functioneren.
• = een richting in de wetenschap die zich bezig houdt met de aard, de
totstandkoming en de mogelijke behandeling en voorkoming van psychische
klachten.
• Welbevinden heeft 3 componenten:
Emotioneel welbevinden: subjectieve ervaring van welbevinden
Psychologisch welbevinden: effectief functioneren in de zin van
zelfrealisatie
Sociaal welbevinden: effectief functioneren in de maatschappij
Psychisch lijden is … (niet)
• psychisch lijden is geen identiteit (“Ik ben …”) maar een kwetsbaarheid die periodiek
problematisch kan zijn (“Ik heb last, moeite …”).
• deze kwetsbaarheid is “normaal” en in de bevolking differentieel verspreid
• Psychisch lijden is gecontextualiseerd (gen/omgeving interactie)
,Kwetsbaarheids-stressmodel
• Psychische klachten komen voort vanuit een interactie tussen:
• Onderliggende kwetsbaarheid
Kwetsbaarheden = factoren die mensen gevoeliger maken, waardoor ze
minder goed/helemaal niet met bepaalde ervaringen kunnen omgaan of er
een negatieve betekenis aan toeschrijven .
• Persoonlijke beschermende factoren
• Beschermende factoren = factoren die mensen weerbaarder maken en ervoor
zorgen dat bepaalde ervaringen hen niet uit evenwicht brengen of voor problemen
zorgen.
• Context
Kwetsbaarheid-stressmodel
Psychopathologie = klachten
Dynamisch kwetsbaarheids-stressmodel
,Het diathese - stressmodel
Balans draagkracht - draaglast
Diathese Stress Ontwikkeling van psychische
Aanleg of kwetsbaarheid
klachten
Externe en interne
Hoe sterker de diathese, des te minder
stressoren
stress is er nodig om psychische klachten
te vertonen
Geërfde aanleg voor de
Biologische triggers:
ontwikkeling van de Psychisch lijden
stoornis ziekte, blootstelling stoffen,...
Uitgebreid: Sociale triggers:
Psychologische diathese traumatische gebeurtenissen,
vb. seksueel misbruik of mishandeling
persoonlijkheidstrekken in de kindertijd, conflict binnen
gezin, belangrijke veranderingen
in het dagelijks leven,..
Psychologische triggers: gevoel
van controleverlies, verlies van
vertrouwen,...
Toepassing: corona
Toename stressoren + afname draagkracht / coping
Visie op psychische kwetsbaarheid: evolutie
• Medisch model en deficitdenken → eco-bio-psycho-sociaal model (zie disability studies) en
burgerschapsdenken (zie orthopedagogiek)
• Genezing (doel = klachtenreductie) → herstel/rehabilitatie (doel = quality of life) (zie
denkkaders)
• Behandeling van “afwijkend”/ “gestoord” gedrag → bevordering welbevinden, gezondheid
en veerkracht (zie supra)
• Individuele aanpak → public mental health, vermaatschappelijking van de zorg
• Categoriaal & classificerend denken → dimensioneel & transdiagnostisch denken
• Rigide kaders → evidence-based werken en eclectisch werken
• Verklaringsmodellen: slingerbeweging nature-nurture
Vermaatschappelijking van de zorg voor psychisch kwetsbare mensen
• Kwetsbare mensen een zinvolle plek geven, Waar nodig ondersteunen (“balanced care”), Zo
veel mogelijk geïntegreerd in de gemeenschap, Vlaams: Vlaams decreet geestelijke
gezondheidszorg
, Balanced care
Balanced care = evenwichtige zorg (Thornicroft & Tansella, 2009):
• Meer online, ambulant, mobiel
• Ziekenhuisfaciliteiten in eerste instantie voor acute opnames
• Langetermijn woonfaciliteiten in de samenleving
• Mobiele zorg wanneer nodig
• Ondersteuning van werk, opleiding, dagbesteding
• Gericht op blijvende beperkingen èn acute klachten
• Respect voor rechten van de mens
Artikel 107 van de ziekenhuiswet
• Meer samenwerking in zorgnetwerken
• Zorgcoördinatie, indien nodig casemanagement
Zorgcircuits: volledig GGZ-aanbod voor een specifieke leeftijdsdoelgroep
van personen met psychische problemen (vb. ouderen, transitieleeftijd)
• Netwerken (samenwerkingsverbanden tussen voorzieningen) i.f.v. “stepped care”
Stepped care = zorg bieden op die plaats en in die mate dat deze cliënt het
nodig heeft.
• Meer participatie, patiëntgerichtheid, integratieve benadering, beddenreductie
Vlaams decreet geestelijke gezondheidszorg
• Toegankelijke zorg
• O.a. eerstelijnszorg (ELP = eerstelijns psychologische zorg)
• Aanvaardbare zorg
• O.a. zelfregie – shared decision making (samen beslissen)
• Geïntegreerde zorg
• O.a. naadloze zorg (vb. transitiepsychiatrie, mantelzorg)
• Populatiegerichte acties
• Public mental health perspectief
Shared decision making – samen beslissen
• Aanpak waarin clinicus en patiënt de beste wetenschappelijke kennis delen in een
besluitvormingsproces waarbij de patiënt aangemoedigd wordt om verschillende opties te
overwegen, zijn voorkeuren te bepalen en samen met de clinicus en eindkeuze te maken
• 3 gesprekkenmodel:
• Praten over het feit dat er keuzemogelijkheid is
• Praten over de opties
• Praten over de beslissing of eindkeuzeOpties overwegen
Les 1
Psychische kwetsbaarheid vs veerkracht
Psychische kwetsbaarheid = een verhoogde Iedereen is kwetsbaar! → continuüm
kans om problemen te ontwikkelen bij
stress Stress = sterk bepaald door de omgeving!
Veerkracht (resilience): “een persoonlijkheidskenmerk dat je in staat stelt om de
negatieve effecten van stress te modereren, en je mogelijkheden tot adaptatie vergroot.
Het bepaalt hoe groot de impact op jou zal zijn van stress en tegenslagen”.
Psychisch lijden vs geestelijke gezondheid
Wanneer kwetsbaarheid langdurig en ernstig is of stress te hoog is: functioneren wordt
beperkt → psychisch lijden / psychische klachten
“een toestand van welzijn waarin het individu zijn of haar
eigen capaciteiten realiseert, de normale spanningen van
het leven aankan, productief en vruchtbaar kan werken en
in staat is om een bijdrage te leveren aan zijn of haar
Geestelijke gezondheid (WHO): gemeenschap”.
= meer dan alleen de afwezigheid van psychische klachten.
Van “psychopathologie” naar “psychische gezondheid” / welbevinden
• Psychopathologie: “de leer (logos) van de stoornissen (pathos) van het psychisch
functioneren.
• = een richting in de wetenschap die zich bezig houdt met de aard, de
totstandkoming en de mogelijke behandeling en voorkoming van psychische
klachten.
• Welbevinden heeft 3 componenten:
Emotioneel welbevinden: subjectieve ervaring van welbevinden
Psychologisch welbevinden: effectief functioneren in de zin van
zelfrealisatie
Sociaal welbevinden: effectief functioneren in de maatschappij
Psychisch lijden is … (niet)
• psychisch lijden is geen identiteit (“Ik ben …”) maar een kwetsbaarheid die periodiek
problematisch kan zijn (“Ik heb last, moeite …”).
• deze kwetsbaarheid is “normaal” en in de bevolking differentieel verspreid
• Psychisch lijden is gecontextualiseerd (gen/omgeving interactie)
,Kwetsbaarheids-stressmodel
• Psychische klachten komen voort vanuit een interactie tussen:
• Onderliggende kwetsbaarheid
Kwetsbaarheden = factoren die mensen gevoeliger maken, waardoor ze
minder goed/helemaal niet met bepaalde ervaringen kunnen omgaan of er
een negatieve betekenis aan toeschrijven .
• Persoonlijke beschermende factoren
• Beschermende factoren = factoren die mensen weerbaarder maken en ervoor
zorgen dat bepaalde ervaringen hen niet uit evenwicht brengen of voor problemen
zorgen.
• Context
Kwetsbaarheid-stressmodel
Psychopathologie = klachten
Dynamisch kwetsbaarheids-stressmodel
,Het diathese - stressmodel
Balans draagkracht - draaglast
Diathese Stress Ontwikkeling van psychische
Aanleg of kwetsbaarheid
klachten
Externe en interne
Hoe sterker de diathese, des te minder
stressoren
stress is er nodig om psychische klachten
te vertonen
Geërfde aanleg voor de
Biologische triggers:
ontwikkeling van de Psychisch lijden
stoornis ziekte, blootstelling stoffen,...
Uitgebreid: Sociale triggers:
Psychologische diathese traumatische gebeurtenissen,
vb. seksueel misbruik of mishandeling
persoonlijkheidstrekken in de kindertijd, conflict binnen
gezin, belangrijke veranderingen
in het dagelijks leven,..
Psychologische triggers: gevoel
van controleverlies, verlies van
vertrouwen,...
Toepassing: corona
Toename stressoren + afname draagkracht / coping
Visie op psychische kwetsbaarheid: evolutie
• Medisch model en deficitdenken → eco-bio-psycho-sociaal model (zie disability studies) en
burgerschapsdenken (zie orthopedagogiek)
• Genezing (doel = klachtenreductie) → herstel/rehabilitatie (doel = quality of life) (zie
denkkaders)
• Behandeling van “afwijkend”/ “gestoord” gedrag → bevordering welbevinden, gezondheid
en veerkracht (zie supra)
• Individuele aanpak → public mental health, vermaatschappelijking van de zorg
• Categoriaal & classificerend denken → dimensioneel & transdiagnostisch denken
• Rigide kaders → evidence-based werken en eclectisch werken
• Verklaringsmodellen: slingerbeweging nature-nurture
Vermaatschappelijking van de zorg voor psychisch kwetsbare mensen
• Kwetsbare mensen een zinvolle plek geven, Waar nodig ondersteunen (“balanced care”), Zo
veel mogelijk geïntegreerd in de gemeenschap, Vlaams: Vlaams decreet geestelijke
gezondheidszorg
, Balanced care
Balanced care = evenwichtige zorg (Thornicroft & Tansella, 2009):
• Meer online, ambulant, mobiel
• Ziekenhuisfaciliteiten in eerste instantie voor acute opnames
• Langetermijn woonfaciliteiten in de samenleving
• Mobiele zorg wanneer nodig
• Ondersteuning van werk, opleiding, dagbesteding
• Gericht op blijvende beperkingen èn acute klachten
• Respect voor rechten van de mens
Artikel 107 van de ziekenhuiswet
• Meer samenwerking in zorgnetwerken
• Zorgcoördinatie, indien nodig casemanagement
Zorgcircuits: volledig GGZ-aanbod voor een specifieke leeftijdsdoelgroep
van personen met psychische problemen (vb. ouderen, transitieleeftijd)
• Netwerken (samenwerkingsverbanden tussen voorzieningen) i.f.v. “stepped care”
Stepped care = zorg bieden op die plaats en in die mate dat deze cliënt het
nodig heeft.
• Meer participatie, patiëntgerichtheid, integratieve benadering, beddenreductie
Vlaams decreet geestelijke gezondheidszorg
• Toegankelijke zorg
• O.a. eerstelijnszorg (ELP = eerstelijns psychologische zorg)
• Aanvaardbare zorg
• O.a. zelfregie – shared decision making (samen beslissen)
• Geïntegreerde zorg
• O.a. naadloze zorg (vb. transitiepsychiatrie, mantelzorg)
• Populatiegerichte acties
• Public mental health perspectief
Shared decision making – samen beslissen
• Aanpak waarin clinicus en patiënt de beste wetenschappelijke kennis delen in een
besluitvormingsproces waarbij de patiënt aangemoedigd wordt om verschillende opties te
overwegen, zijn voorkeuren te bepalen en samen met de clinicus en eindkeuze te maken
• 3 gesprekkenmodel:
• Praten over het feit dat er keuzemogelijkheid is
• Praten over de opties
• Praten over de beslissing of eindkeuzeOpties overwegen
