Inleiding Strafrecht
Samenvatting en begrip
Leonard Gerritsen
Student Rechtsgeleerdheid
Universiteit Utrecht
Leerjaar 1
Blok 2
Collegejaar 2022-2023
Alle rechten voorbehouden.
Leonard Gerritsen | Student Rechtsgeleerdheid | Universiteit Utrecht 1
,Inhoud
Inhoud..........................................................................................................................................2
Week 1 – Introductie van het strafprocesrecht...........................................................................4
1.1 – De aard en de functies van het strafprocesrecht...........................................................4
1.2 – De bronnen van het strafprocesrecht.............................................................................4
1.3 – De fasen van de rechtspleging.......................................................................................5
1.4 – De deelnemers aan het strafprocesrecht.......................................................................5
1.5 – Het strafvorderlijk legaliteitsbeginsel..............................................................................5
1.6 – De beginselen van een behoorlijke procesorde.............................................................6
Week 2 – Vooronderzoek en dwangmiddelen............................................................................7
2.1 – Vormen en fasen van opsporing....................................................................................7
2.2 – Verdenking en verdachte...............................................................................................7
2.3 – Opsporingsbevoegdheden en dwangmiddelen in het algemeen...................................8
2.4 – De aanhouding.............................................................................................................10
2.5 – De inverzekeringstelling...............................................................................................11
2.6 – De inbeslagneming.......................................................................................................12
2.7 – De doorzoeking en binnentreding................................................................................13
Week 3 – De vervolging en het onderzoek ter terechtzitting....................................................16
3.1 – Het vervolgingsmonopolie en het opportuniteitsbeginsel.............................................16
3.2 – Controlemechanismen en machtsconcentratie............................................................16
3.3 – De buitengerechtelijke afdoening van strafbare feiten.................................................16
3.4 – De gerechtelijke afdoening van strafbare feiten...........................................................17
3.5 – De verhouding tussen het vooronderzoek en het eindonderzoek...............................18
3.6 – Het onmiddellijkheidsbeginsel......................................................................................18
3.7 – De formele en materiële vragen van de vervolging.....................................................18
Week 4 – Strafbaar feit en legaliteit..........................................................................................20
4.1 – De algemene voorwaarden voor strafbaarheid............................................................20
4.2 – Het begrip strafbaar feit................................................................................................20
4.3 – Typen strafbepalingen en delictsomschrijvingen.........................................................20
4.4 – Bestanddelen en elementen.........................................................................................22
4.5 – Het legaliteitsbeginsel in de zin van art. 1 Sr...............................................................22
4.6 – De drie deelnormen van het legaliteitsbeginsel...........................................................23
Week 5 – Opzet en culpa (focus op opzet)...............................................................................24
5.1 – Wat is opzet?................................................................................................................24
Leonard Gerritsen | Student Rechtsgeleerdheid | Universiteit Utrecht 2
, 5.2 – Verschijningsvormen en gradaties van opzet..............................................................24
5.3 – Wat is voorwaardelijk opzet?........................................................................................25
5.4 – Hoe stellen we voorwaardelijk opzet vast?..................................................................25
Week 6 – Opzet en culpa (focus op culpa)...............................................................................26
6.1 – Wat is culpa?................................................................................................................26
6.2 – Verschijningsvormen en gradaties van culpa...............................................................26
6.3 – Hoe stellen we culpa vast?...........................................................................................27
Week 7 – Strafuitsluitingsgronden............................................................................................28
7.1 – Wat zijn strafuitsluitingsgronden...................................................................................28
7.2 – Het onderscheid tussen rechtvaardigingsgronden en schulduitsluitingsgronden........28
7.3 – Welke strafuitsluitingsgronden kennen we?.................................................................28
7.4 – Noodweer en noodweerexces......................................................................................30
Week 8 – Sanctierecht..............................................................................................................32
8.1 – De doelen van straffen.................................................................................................32
8.2 – Wat zijn sancties?.........................................................................................................32
8.3 – De uitwerking van sancties...........................................................................................33
8.4 – De soorten straffen.......................................................................................................33
8.5 – De soorten maatregelen...............................................................................................35
8.6 – De straftoemeting.........................................................................................................36
Leonard Gerritsen | Student Rechtsgeleerdheid | Universiteit Utrecht 3
,Week 1 – Introductie van het
strafprocesrecht
1.1 – De aard en de functies van het strafprocesrecht
Het strafprocesrecht heeft twee doelen gerangschikt:
- Hoofddoel: de juiste toepassing van het materiële strafrecht op daders mogelijk te
maken
- Nevendoel: vergelding en preventie
o Vergelding: leedtoevoeging ter voorkoming van eigenrichting van slachtoffers of
nabestaanden
o Preventie:
Generale preventie: het afschrikken van potentiële wetsovertreders
Speciale preventie: het voorkomen dat de dader opnieuw een of
hetzelfde strafbaar feit begaat
Het strafprocesrecht stelt behoorlijkheidseisen aan de wijze van de opsporing, de vervolging
en de berechtiging. Dit garandeert een zekere rechtsbescherming voor de burger tegen de
overheid. Dit noemen we ook wel de secundaire controle.
1.2 – De bronnen van het strafprocesrecht
Bepalingen met betrekking tot het strafprocesrecht zijn niet samengevoegd in één bepaald
wetboek. Sterker nog, er bestaan juist veel wetten die betrekking hebben op het
strafprocesrecht. De belangrijkste wetten van node voor deze studie zijn de volgende:
- Het Wetboek van Strafvordering (hierna: Sv). Dit wetboek kent de belangrijkste
bepalingen met betrekking tot het strafprocesrecht. Daarom gaan we dit wetboek nog
even stelselmatig uitpluizen:
o Boek 1: Algemene bepalingen: de belangrijkste bevoegdheden tijdens een
opsporingsonderzoek
o Boek 2: Strafvordering in eersten aanleg: de vervolgingsbeslissing van de
Officier van Justitie (hierna: OvJ) en de gehele procedure voor de berechtiging
van de verdachte voor de rechtbank
o Boek 3: Rechtsmiddelen: de mogelijke vervolgstappen bij het procederen
o Boek 4: Rechtspleging van bijzondere aard (NB: dit boek is voor deze studie niet van
toepassing)
o Boek 5: Internationale en Europese samenwerking (NB: dit boek is voor deze studie
niet van toepassing)
o Boek 6: Tenuitvoerlegging: de uitvoering van een uitspraak
- Bijzondere wetten (zoals Politiewet 2012, Opiumwet of de Wegenverkeerswet 1994)
- Internationale rechtsinstrumenten (zoals het EVRM, de EU-wetgeving, het
Grondrechtenhandvest)
- Lagere wetgeving en beleidsregels (zoals een APV)
- Jurisprudentie
- Ongeschreven recht: de beginselen van een behoorlijke procesorde (NB: deze worden
uitgewerkt in paragraaf 1.6)
Leonard Gerritsen | Student Rechtsgeleerdheid | Universiteit Utrecht 4
, 1.3 – De fasen van de rechtspleging
Met de fasen van de rechtspleging wordt ook wel de structuur van het strafprocesrecht
bedoeld. Hierbij wordt gezien op de fasen waardoor een verdachte mogelijk gaat tijdens een
proces. We kennen drie fasen: het vooronderzoek, de vervolgingsbeslissing en het
eindonderzoek.
- Het vooronderzoek: bij het vooronderzoek wordt bewijsmateriaal verzameld en
voorbereid op een eventuele vervolgingsbeslissing. Deze fase kent een getemperd
inquisitoir (dat is: onderzoekend) karakter: de ondervragende partij staat boven de
ondervraagde partij, waardoor deze niet gelijkwaardig zijn. De verdachte is het
voorwerp van de ondervraging met beperkte rechten.
- De vervolgingsbeslissing: bij de vervolgingsbeslissing bepaalt de OvJ zelf of hij de
zaak aanhangig wilt maken bij de rechtbank. Om als slachtoffer bij de rechter te
komen, kan de OvJ als het ware als een poortwachter bepalen of hij gehoor geeft.
Slachtoffer ➡ Officier van Justitie ➡ Rechtbank
- Het eindonderzoek: bij het eindonderzoek komt het onderzoek ter terechtzitting. Dit
heeft als doel de precieze waarheid te achterhalen. Deze fase kent een gematigd
accusatoir (dat is: beschuldigend) karakter: de ondervragende partij staat gelijk aan de
ondervraagde partij. De rechter is hierbij een onpartijdige derde en heeft derhalve een
lijdelijke rol.
1.4 – De deelnemers aan het strafprocesrecht
Er zijn diverse deelnemers aan het strafprocesrecht. In elke fase van de rechtspleging zijn er
verschillende deelnemers. We gaan de deelnemers van de twee processuele fasen
langslopen:
- Het vooronderzoek: bij het vooronderzoek is er (mogelijk) sprake van de volgende
deelnemers:
o De opsporingsambtenaar (meestal in de vorm van de Politie)
o De verdachte
o De raadsman (dat is: de advocaat van de verdachte)
o De Hulpofficier van Justitie (hierna: HOvJ)
o De Officier van Justitie
o De Rechter-Commissaris
- Het eindonderzoek: het eindonderzoek kent dezelfde deelnemers als bij het
vooronderzoek. De daarbij mogelijk betrokken deelnemers zijn deze:
o De rechtbank
o Het slachtoffer
o Getuigen
o Deskundigen
(NB: de fase van de vervolgingsbeslissing kent geen lijst van mogelijke deelnemers, omdat de
vervolgingsbeslissing enkel genomen wordt door de OvJ)
1.5 – Het strafvorderlijk legaliteitsbeginsel
Het strafvorderlijk legaliteitsbeginsel van art. 1 Sv kent twee gezichtspunten: de wettelijke
vereiste grondslag en het toetsen aan het concrete optreden. Deze gezichtspunten hebben
eisen nog wat uitleg:
Leonard Gerritsen | Student Rechtsgeleerdheid | Universiteit Utrecht 5
Samenvatting en begrip
Leonard Gerritsen
Student Rechtsgeleerdheid
Universiteit Utrecht
Leerjaar 1
Blok 2
Collegejaar 2022-2023
Alle rechten voorbehouden.
Leonard Gerritsen | Student Rechtsgeleerdheid | Universiteit Utrecht 1
,Inhoud
Inhoud..........................................................................................................................................2
Week 1 – Introductie van het strafprocesrecht...........................................................................4
1.1 – De aard en de functies van het strafprocesrecht...........................................................4
1.2 – De bronnen van het strafprocesrecht.............................................................................4
1.3 – De fasen van de rechtspleging.......................................................................................5
1.4 – De deelnemers aan het strafprocesrecht.......................................................................5
1.5 – Het strafvorderlijk legaliteitsbeginsel..............................................................................5
1.6 – De beginselen van een behoorlijke procesorde.............................................................6
Week 2 – Vooronderzoek en dwangmiddelen............................................................................7
2.1 – Vormen en fasen van opsporing....................................................................................7
2.2 – Verdenking en verdachte...............................................................................................7
2.3 – Opsporingsbevoegdheden en dwangmiddelen in het algemeen...................................8
2.4 – De aanhouding.............................................................................................................10
2.5 – De inverzekeringstelling...............................................................................................11
2.6 – De inbeslagneming.......................................................................................................12
2.7 – De doorzoeking en binnentreding................................................................................13
Week 3 – De vervolging en het onderzoek ter terechtzitting....................................................16
3.1 – Het vervolgingsmonopolie en het opportuniteitsbeginsel.............................................16
3.2 – Controlemechanismen en machtsconcentratie............................................................16
3.3 – De buitengerechtelijke afdoening van strafbare feiten.................................................16
3.4 – De gerechtelijke afdoening van strafbare feiten...........................................................17
3.5 – De verhouding tussen het vooronderzoek en het eindonderzoek...............................18
3.6 – Het onmiddellijkheidsbeginsel......................................................................................18
3.7 – De formele en materiële vragen van de vervolging.....................................................18
Week 4 – Strafbaar feit en legaliteit..........................................................................................20
4.1 – De algemene voorwaarden voor strafbaarheid............................................................20
4.2 – Het begrip strafbaar feit................................................................................................20
4.3 – Typen strafbepalingen en delictsomschrijvingen.........................................................20
4.4 – Bestanddelen en elementen.........................................................................................22
4.5 – Het legaliteitsbeginsel in de zin van art. 1 Sr...............................................................22
4.6 – De drie deelnormen van het legaliteitsbeginsel...........................................................23
Week 5 – Opzet en culpa (focus op opzet)...............................................................................24
5.1 – Wat is opzet?................................................................................................................24
Leonard Gerritsen | Student Rechtsgeleerdheid | Universiteit Utrecht 2
, 5.2 – Verschijningsvormen en gradaties van opzet..............................................................24
5.3 – Wat is voorwaardelijk opzet?........................................................................................25
5.4 – Hoe stellen we voorwaardelijk opzet vast?..................................................................25
Week 6 – Opzet en culpa (focus op culpa)...............................................................................26
6.1 – Wat is culpa?................................................................................................................26
6.2 – Verschijningsvormen en gradaties van culpa...............................................................26
6.3 – Hoe stellen we culpa vast?...........................................................................................27
Week 7 – Strafuitsluitingsgronden............................................................................................28
7.1 – Wat zijn strafuitsluitingsgronden...................................................................................28
7.2 – Het onderscheid tussen rechtvaardigingsgronden en schulduitsluitingsgronden........28
7.3 – Welke strafuitsluitingsgronden kennen we?.................................................................28
7.4 – Noodweer en noodweerexces......................................................................................30
Week 8 – Sanctierecht..............................................................................................................32
8.1 – De doelen van straffen.................................................................................................32
8.2 – Wat zijn sancties?.........................................................................................................32
8.3 – De uitwerking van sancties...........................................................................................33
8.4 – De soorten straffen.......................................................................................................33
8.5 – De soorten maatregelen...............................................................................................35
8.6 – De straftoemeting.........................................................................................................36
Leonard Gerritsen | Student Rechtsgeleerdheid | Universiteit Utrecht 3
,Week 1 – Introductie van het
strafprocesrecht
1.1 – De aard en de functies van het strafprocesrecht
Het strafprocesrecht heeft twee doelen gerangschikt:
- Hoofddoel: de juiste toepassing van het materiële strafrecht op daders mogelijk te
maken
- Nevendoel: vergelding en preventie
o Vergelding: leedtoevoeging ter voorkoming van eigenrichting van slachtoffers of
nabestaanden
o Preventie:
Generale preventie: het afschrikken van potentiële wetsovertreders
Speciale preventie: het voorkomen dat de dader opnieuw een of
hetzelfde strafbaar feit begaat
Het strafprocesrecht stelt behoorlijkheidseisen aan de wijze van de opsporing, de vervolging
en de berechtiging. Dit garandeert een zekere rechtsbescherming voor de burger tegen de
overheid. Dit noemen we ook wel de secundaire controle.
1.2 – De bronnen van het strafprocesrecht
Bepalingen met betrekking tot het strafprocesrecht zijn niet samengevoegd in één bepaald
wetboek. Sterker nog, er bestaan juist veel wetten die betrekking hebben op het
strafprocesrecht. De belangrijkste wetten van node voor deze studie zijn de volgende:
- Het Wetboek van Strafvordering (hierna: Sv). Dit wetboek kent de belangrijkste
bepalingen met betrekking tot het strafprocesrecht. Daarom gaan we dit wetboek nog
even stelselmatig uitpluizen:
o Boek 1: Algemene bepalingen: de belangrijkste bevoegdheden tijdens een
opsporingsonderzoek
o Boek 2: Strafvordering in eersten aanleg: de vervolgingsbeslissing van de
Officier van Justitie (hierna: OvJ) en de gehele procedure voor de berechtiging
van de verdachte voor de rechtbank
o Boek 3: Rechtsmiddelen: de mogelijke vervolgstappen bij het procederen
o Boek 4: Rechtspleging van bijzondere aard (NB: dit boek is voor deze studie niet van
toepassing)
o Boek 5: Internationale en Europese samenwerking (NB: dit boek is voor deze studie
niet van toepassing)
o Boek 6: Tenuitvoerlegging: de uitvoering van een uitspraak
- Bijzondere wetten (zoals Politiewet 2012, Opiumwet of de Wegenverkeerswet 1994)
- Internationale rechtsinstrumenten (zoals het EVRM, de EU-wetgeving, het
Grondrechtenhandvest)
- Lagere wetgeving en beleidsregels (zoals een APV)
- Jurisprudentie
- Ongeschreven recht: de beginselen van een behoorlijke procesorde (NB: deze worden
uitgewerkt in paragraaf 1.6)
Leonard Gerritsen | Student Rechtsgeleerdheid | Universiteit Utrecht 4
, 1.3 – De fasen van de rechtspleging
Met de fasen van de rechtspleging wordt ook wel de structuur van het strafprocesrecht
bedoeld. Hierbij wordt gezien op de fasen waardoor een verdachte mogelijk gaat tijdens een
proces. We kennen drie fasen: het vooronderzoek, de vervolgingsbeslissing en het
eindonderzoek.
- Het vooronderzoek: bij het vooronderzoek wordt bewijsmateriaal verzameld en
voorbereid op een eventuele vervolgingsbeslissing. Deze fase kent een getemperd
inquisitoir (dat is: onderzoekend) karakter: de ondervragende partij staat boven de
ondervraagde partij, waardoor deze niet gelijkwaardig zijn. De verdachte is het
voorwerp van de ondervraging met beperkte rechten.
- De vervolgingsbeslissing: bij de vervolgingsbeslissing bepaalt de OvJ zelf of hij de
zaak aanhangig wilt maken bij de rechtbank. Om als slachtoffer bij de rechter te
komen, kan de OvJ als het ware als een poortwachter bepalen of hij gehoor geeft.
Slachtoffer ➡ Officier van Justitie ➡ Rechtbank
- Het eindonderzoek: bij het eindonderzoek komt het onderzoek ter terechtzitting. Dit
heeft als doel de precieze waarheid te achterhalen. Deze fase kent een gematigd
accusatoir (dat is: beschuldigend) karakter: de ondervragende partij staat gelijk aan de
ondervraagde partij. De rechter is hierbij een onpartijdige derde en heeft derhalve een
lijdelijke rol.
1.4 – De deelnemers aan het strafprocesrecht
Er zijn diverse deelnemers aan het strafprocesrecht. In elke fase van de rechtspleging zijn er
verschillende deelnemers. We gaan de deelnemers van de twee processuele fasen
langslopen:
- Het vooronderzoek: bij het vooronderzoek is er (mogelijk) sprake van de volgende
deelnemers:
o De opsporingsambtenaar (meestal in de vorm van de Politie)
o De verdachte
o De raadsman (dat is: de advocaat van de verdachte)
o De Hulpofficier van Justitie (hierna: HOvJ)
o De Officier van Justitie
o De Rechter-Commissaris
- Het eindonderzoek: het eindonderzoek kent dezelfde deelnemers als bij het
vooronderzoek. De daarbij mogelijk betrokken deelnemers zijn deze:
o De rechtbank
o Het slachtoffer
o Getuigen
o Deskundigen
(NB: de fase van de vervolgingsbeslissing kent geen lijst van mogelijke deelnemers, omdat de
vervolgingsbeslissing enkel genomen wordt door de OvJ)
1.5 – Het strafvorderlijk legaliteitsbeginsel
Het strafvorderlijk legaliteitsbeginsel van art. 1 Sv kent twee gezichtspunten: de wettelijke
vereiste grondslag en het toetsen aan het concrete optreden. Deze gezichtspunten hebben
eisen nog wat uitleg:
Leonard Gerritsen | Student Rechtsgeleerdheid | Universiteit Utrecht 5
