Lacina Van Malderen 2 EBAKO B 2022-2023
TAALKUNDIGE ONTWIKKELING
2.1
DEEL 1: ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
We leven in een wereld vol letters. Kleuters ondervinden dat lezen en schrijven erg
belangrijk zijn en gaan daar spelenderwijze mee om. Echt leren lezen en schrijven leren
ze pas in het 1ste leerjaar.
HOOFDSTUK: LEZEN EN SCHRIJVEN IN DE KLEUTERKLAS
Er zijn 3 redenen om te lezen en schrijven:
Je wil communiceren (bv. met de ouders communiceren)
Je wil je informeren (bv. weten wanneer je toezicht hebt)
Je wil onthouden (bv. weten van welke kleuter welk werkje is)
Kleuters kunnen zelf nog niet lezen en schrijven alternatieve vormen van geschreven
taal wordt gebruikt (bv. foto’s, tekeningen, pictogrammen, symbolen …)
1. DEFINITIE VAN ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
Ontluikende geletterdheid = De vroege fase van schriftelijke taalverwerving lopend
vanaf de geboorte tot het moment dat een kind de elementaire lees- en spelhandeling
onder de knie heeft.
Schriftelijke taalverwerving: het gaat niet alleen over letters, maar ook symbolen,
afbeeldingen, pictogrammen …
Vanaf de geboorte worden we al beïnvloed door geschreven taal.
De elementaire lees- en spelhandeling: het kind kan letters verklanken en ze
samenvoegen tot een woord.
2. ONTLUIKENDE GELETTERDHEID ALS SPONTANE ONTDEKKINGSTOCHT
Geschreven taal maakt wezenlijk deel uit van de leefomgeving.
Volwassenen en wat oudere kinderen in de omgeving van het jonge kind vaak
druk bezig met het ontcijferen of opstellen van schriftelijke boodschappen.
Het kind krijgt ook zelf heel wat kansen om met schriftelijke boodschappen te
experimenteren. (bv. een kleuter schrijft zijn naam op een tekening)
Voorbeelden van ontluikend lezen:
Een peuter doet alsof hij de krant leest net zoals hij mama/papa ziet doen.
Een kleuter kan zelfstandig een kijkboek doornemen, en doet dat met de juiste
leesrichting
Een kind herkent zijn eigen naam, en het logo van zijn favoriete winkel/film/…
Voorbeelden van ontluikend schrijven:
Een kleuter vraagt aan zijn moeder/vader om voor hem een bepaald woord bij zijn
tekening te schrijven.
Een kleuter wil ook iets bijschrijven op het verjaardagskaartje voor tante.
1
,Lacina Van Malderen 2 EBAKO B 2022-2023
3. DE ACHT COMPONENTEN VAN ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
Boekoriëntatie Weten hoe boeken eruit zien en wat je ermee kunt doen.
Verhaalbegrip Luisteren naar de verhaallijn en daar een structuur in
ontdekken.
Functies van Kinderen leren dat schrift dient om te
geschreven taal Onthouden
Communiceren
Informeren
Relatie tussen Geschreven tekst kan uitgesproken worden en omgekeerd;
gesproken en zelf enkele woorden als globale eenheden schrijven en
geschreven taal herkennen.
Functioneel schrijven Zelf teksten maken zoals boodschappenlijstjes, boeken …
en lezen
Taalbewustzijn Aandacht hebben voor de vorm van taal
(woorden, klanken, rijm)
Alfabetisch principe Letterkennis (woorden zijn opgebouwd uit klanken, elke
klank correspondeert met een letter)
Technisch lezen en Kleuters beginnen te lezen en schrijven.
schrijven – start
4. ONTWIKKELINGSDOELEN
4.1 DE FORMULE-1-PILOOT
2
,Lacina Van Malderen 2 EBAKO B 2022-2023
Kinderen leren vlotter lezen als ze in de kleuterschool intensief met ontluikende
geletterdheid bezig waren.
De meeste kinderen die moeilijk leren lezen:
Slecht taalbewustzijn (moeite om woorden in klanken te ontleden)
Beperkte letterkennis
Later moeilijker lezen:
Thuistaal
Zwakke mondelinge taalvaardigheid (beperkte woordenschat)
boekpromotie en verhaalbegrip kan deze kleuters helpen!
4.2 DE DECRETALE (OFFICIËLE) ONTWIKKELINGSDOELEN
Lezen: 3.1 + 3.2 + 3.3 + 3.4
Schrijven: 4.1 + 4.2 + 4.3
Taalbeschouwing: 5.2 + 5.3 + 5.4 + 5.5
Luisteren: 1.5
Ontwikkelingsdoelen per facet van ontluikende geletterdheid:
Boekoriëntatie: 3.4
Verhaalbegrip: 1.5
Functies van geschreven taal: 5.3 + 5.4
Relatie tussen gesproken en geschreven taal: 5.2
Functioneel “lezen” en “schrijven”: 3.1 + 3.2 + 4.1 + 4.2 + 4.3
Taalbewustzijn: 5.5
Alfabetisch principe: 3.3 + 4.2
4.3 HET LEERPLAN VAN HET VVKBAO (ZILL)
Boekoriëntatie: schriftelijke taalvaardigheid: TOsn2
Verhaalbegrip: Mondelinge taalvaardigheid: TOmn1
Functies van geschreven taal: schriftelijke taalvaardigheid: TOsn1 + TOsn2
Relatie tussen gesproken en geschreven taal: schriftelijke taalvaardigheid: TOsn1
+ TOsn2
3
, Lacina Van Malderen 2 EBAKO B 2022-2023
Functioneel “lezen” en “schrijven”: schriftelijke taalvaardigheid: TOsn1 + TOsn2
Taalbewustzijn: Taalbeschouwing: TOtn2
Alfabetisch principe: schriftelijke taalvaardigheid: TOsn2 + taalbeschouwing TOtn2
5. VIER MISVERSTANDEN
Misverstand 1: Ontluikende geletterdheid is iets voor de 3de KK. Als je ermee begint na
de paasvakantie, is dat ruim voldoende.
Aan ontluikende geletterdheid werk je al van in de 1ste kleuterklas.
Misverstand 2: Als een kleuter moeite heeft met rijmen, of met opdrachten waarbij hij
klanken in een woord moet isoleren terwijl zijn leeftijdsgenoten dit wel al kunnen, dan
komt dat omdat hij hiervoor nog niet rijp is. Ik wacht dan beter even af.
Kleuters die in vergelijking met leeftijdsgenoten een slecht taalbewustzijn hebben,
moeten hier spelenderwijze getraind worden.
Misverstand 3: Ik werk enkel aan letterkennis bij kinderen waarvan ik merk dat ze er
aan toe zijn doordat ze hier reeds spontaan mee bezig zijn.
Kleuters die geen aandacht hebben voor schriftelijke taal moet je stimuleren om hier
spelenderwijze mee bezig te zijn en letterkennis op te bouwen.
Misverstand 4: Ontluikende geletterdheid, dat is letters leren.
Ontluikende geletterdheid bestaan uit 8 deelaspecten.
Boekoriëntatie
Verhaalbegrip
Functies van geschreven taal
Relatie tussen gesproken en geschreven taal
Functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’
Taalbewustzijn
Alfabetisch principe
Technisch lezen en schrijven – start
OEFENINGEN (P 22 – 28)
HOOFDSTUK: FUNCTIONEEL LEZEN EN SCHRIJVEN
Componenten van ontluikende geletterdheid stimuleren:
Functies van geschreven taal: kinderen leren dat schrift dient om te onthouden, te
communiceren, te informeren.
Relatie tussen gesproken en geschreven taal: geschreven tekst kan uitgesproken
worden en omgekeerd; zelf enkele woorden als globale eenheden schrijven en
herkennen.
Functioneel schrijven en lezen: zelf ‘teksten’ maken/ontcijferen zoals
boodschappenlijstjes, boeken …
1. DE KLEUTERONDERWIJZER LEEST EN SCHRIJFT
4
TAALKUNDIGE ONTWIKKELING
2.1
DEEL 1: ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
We leven in een wereld vol letters. Kleuters ondervinden dat lezen en schrijven erg
belangrijk zijn en gaan daar spelenderwijze mee om. Echt leren lezen en schrijven leren
ze pas in het 1ste leerjaar.
HOOFDSTUK: LEZEN EN SCHRIJVEN IN DE KLEUTERKLAS
Er zijn 3 redenen om te lezen en schrijven:
Je wil communiceren (bv. met de ouders communiceren)
Je wil je informeren (bv. weten wanneer je toezicht hebt)
Je wil onthouden (bv. weten van welke kleuter welk werkje is)
Kleuters kunnen zelf nog niet lezen en schrijven alternatieve vormen van geschreven
taal wordt gebruikt (bv. foto’s, tekeningen, pictogrammen, symbolen …)
1. DEFINITIE VAN ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
Ontluikende geletterdheid = De vroege fase van schriftelijke taalverwerving lopend
vanaf de geboorte tot het moment dat een kind de elementaire lees- en spelhandeling
onder de knie heeft.
Schriftelijke taalverwerving: het gaat niet alleen over letters, maar ook symbolen,
afbeeldingen, pictogrammen …
Vanaf de geboorte worden we al beïnvloed door geschreven taal.
De elementaire lees- en spelhandeling: het kind kan letters verklanken en ze
samenvoegen tot een woord.
2. ONTLUIKENDE GELETTERDHEID ALS SPONTANE ONTDEKKINGSTOCHT
Geschreven taal maakt wezenlijk deel uit van de leefomgeving.
Volwassenen en wat oudere kinderen in de omgeving van het jonge kind vaak
druk bezig met het ontcijferen of opstellen van schriftelijke boodschappen.
Het kind krijgt ook zelf heel wat kansen om met schriftelijke boodschappen te
experimenteren. (bv. een kleuter schrijft zijn naam op een tekening)
Voorbeelden van ontluikend lezen:
Een peuter doet alsof hij de krant leest net zoals hij mama/papa ziet doen.
Een kleuter kan zelfstandig een kijkboek doornemen, en doet dat met de juiste
leesrichting
Een kind herkent zijn eigen naam, en het logo van zijn favoriete winkel/film/…
Voorbeelden van ontluikend schrijven:
Een kleuter vraagt aan zijn moeder/vader om voor hem een bepaald woord bij zijn
tekening te schrijven.
Een kleuter wil ook iets bijschrijven op het verjaardagskaartje voor tante.
1
,Lacina Van Malderen 2 EBAKO B 2022-2023
3. DE ACHT COMPONENTEN VAN ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
Boekoriëntatie Weten hoe boeken eruit zien en wat je ermee kunt doen.
Verhaalbegrip Luisteren naar de verhaallijn en daar een structuur in
ontdekken.
Functies van Kinderen leren dat schrift dient om te
geschreven taal Onthouden
Communiceren
Informeren
Relatie tussen Geschreven tekst kan uitgesproken worden en omgekeerd;
gesproken en zelf enkele woorden als globale eenheden schrijven en
geschreven taal herkennen.
Functioneel schrijven Zelf teksten maken zoals boodschappenlijstjes, boeken …
en lezen
Taalbewustzijn Aandacht hebben voor de vorm van taal
(woorden, klanken, rijm)
Alfabetisch principe Letterkennis (woorden zijn opgebouwd uit klanken, elke
klank correspondeert met een letter)
Technisch lezen en Kleuters beginnen te lezen en schrijven.
schrijven – start
4. ONTWIKKELINGSDOELEN
4.1 DE FORMULE-1-PILOOT
2
,Lacina Van Malderen 2 EBAKO B 2022-2023
Kinderen leren vlotter lezen als ze in de kleuterschool intensief met ontluikende
geletterdheid bezig waren.
De meeste kinderen die moeilijk leren lezen:
Slecht taalbewustzijn (moeite om woorden in klanken te ontleden)
Beperkte letterkennis
Later moeilijker lezen:
Thuistaal
Zwakke mondelinge taalvaardigheid (beperkte woordenschat)
boekpromotie en verhaalbegrip kan deze kleuters helpen!
4.2 DE DECRETALE (OFFICIËLE) ONTWIKKELINGSDOELEN
Lezen: 3.1 + 3.2 + 3.3 + 3.4
Schrijven: 4.1 + 4.2 + 4.3
Taalbeschouwing: 5.2 + 5.3 + 5.4 + 5.5
Luisteren: 1.5
Ontwikkelingsdoelen per facet van ontluikende geletterdheid:
Boekoriëntatie: 3.4
Verhaalbegrip: 1.5
Functies van geschreven taal: 5.3 + 5.4
Relatie tussen gesproken en geschreven taal: 5.2
Functioneel “lezen” en “schrijven”: 3.1 + 3.2 + 4.1 + 4.2 + 4.3
Taalbewustzijn: 5.5
Alfabetisch principe: 3.3 + 4.2
4.3 HET LEERPLAN VAN HET VVKBAO (ZILL)
Boekoriëntatie: schriftelijke taalvaardigheid: TOsn2
Verhaalbegrip: Mondelinge taalvaardigheid: TOmn1
Functies van geschreven taal: schriftelijke taalvaardigheid: TOsn1 + TOsn2
Relatie tussen gesproken en geschreven taal: schriftelijke taalvaardigheid: TOsn1
+ TOsn2
3
, Lacina Van Malderen 2 EBAKO B 2022-2023
Functioneel “lezen” en “schrijven”: schriftelijke taalvaardigheid: TOsn1 + TOsn2
Taalbewustzijn: Taalbeschouwing: TOtn2
Alfabetisch principe: schriftelijke taalvaardigheid: TOsn2 + taalbeschouwing TOtn2
5. VIER MISVERSTANDEN
Misverstand 1: Ontluikende geletterdheid is iets voor de 3de KK. Als je ermee begint na
de paasvakantie, is dat ruim voldoende.
Aan ontluikende geletterdheid werk je al van in de 1ste kleuterklas.
Misverstand 2: Als een kleuter moeite heeft met rijmen, of met opdrachten waarbij hij
klanken in een woord moet isoleren terwijl zijn leeftijdsgenoten dit wel al kunnen, dan
komt dat omdat hij hiervoor nog niet rijp is. Ik wacht dan beter even af.
Kleuters die in vergelijking met leeftijdsgenoten een slecht taalbewustzijn hebben,
moeten hier spelenderwijze getraind worden.
Misverstand 3: Ik werk enkel aan letterkennis bij kinderen waarvan ik merk dat ze er
aan toe zijn doordat ze hier reeds spontaan mee bezig zijn.
Kleuters die geen aandacht hebben voor schriftelijke taal moet je stimuleren om hier
spelenderwijze mee bezig te zijn en letterkennis op te bouwen.
Misverstand 4: Ontluikende geletterdheid, dat is letters leren.
Ontluikende geletterdheid bestaan uit 8 deelaspecten.
Boekoriëntatie
Verhaalbegrip
Functies van geschreven taal
Relatie tussen gesproken en geschreven taal
Functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’
Taalbewustzijn
Alfabetisch principe
Technisch lezen en schrijven – start
OEFENINGEN (P 22 – 28)
HOOFDSTUK: FUNCTIONEEL LEZEN EN SCHRIJVEN
Componenten van ontluikende geletterdheid stimuleren:
Functies van geschreven taal: kinderen leren dat schrift dient om te onthouden, te
communiceren, te informeren.
Relatie tussen gesproken en geschreven taal: geschreven tekst kan uitgesproken
worden en omgekeerd; zelf enkele woorden als globale eenheden schrijven en
herkennen.
Functioneel schrijven en lezen: zelf ‘teksten’ maken/ontcijferen zoals
boodschappenlijstjes, boeken …
1. DE KLEUTERONDERWIJZER LEEST EN SCHRIJFT
4
