TAALKUNDIGE ONTWIKKELING 2.1
ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
Kleuters ondervinden dat lezen en schrijven erg belangrijk zijn en gaan daar al spelenderwijze mee
LEZEN EN SCHRIJVEN IN DE KLEUTERKLAS
3 redenen om te lezen en te schrijven:
1. Je wil communiceren (bv. Je wil de ouders vragen of ze de kleuters een schoendoos meegeven.)
2. Je wil je informeren (bv. Je wil weten wanneer jij instaat voor het toezicht op de speelplaats.)
3. Je wil onthouden (bv. Je wil onthouden welke kleuter welk werkje heeft gemaakt.)
Kleuters kunnen zelf nog niet leren en schrijven Alternatieve vormen van geschreven taal.
Afbeeldingen ondersteunen een boodschap, maar ze vervangen ze niet.
DEFINITIE ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
Ontluikende geletterdheid:
De vroege fase van schriftelijke taalverwerving lopend vanaf de geboorte tot het moment dat een kind de
elementaire lees- en spelhandeling onder de knie heeft.
Schriftelijke taalverwerving: het gaat hier niet alleen over letters, maar ook over afbeeldingen, picto’s,
symbolen die boodschappen weergeven
Vanaf de geboorte: je kunt de leeftijd waarop kinderen beïnvloed worden door geschreven taal bijna
niet onderschatten. Denk er maar aan dat de naam van een boreling bekend gemaakt wordt met een –
geschreven- geboortekaartje.
De elementaire lees- en spelhandeling: het kind kan letters verklanken en ze samenvoegen tot een
woord ( -> /pu/ /oeoeoe/ /ssss/ -> /poes/ -> ) OF het kind kan een woord ontleden in klanken en elke
klank in de juiste letter vertalen.
ONTLUIKENDE GELETTERDHEID ALS SPONTANE ONTDEKKINGSTOCHT
Voorbeelden van ontluikend lezen:
Een peuter doet alsof hij de krant leest bij het ontbijt net zoals hij mama/papa ziet doen.
Een kleuter kan zelfstandig een kijkboek doornemen, en doet dat met de juiste leesrichting.
Een kleuter staat erop dat elk verhaal wordt afgesloten met de zin “en ze leefden nog lang en
gelukkig”.
Voorbeelden van ontluikend schrijven:
Een peuter loopt rond met een balpen en neemt papa’s agenda om daarin te “schrijven”.
Een kleuter vraagt aan zijn moeder/vader om voor hem een bepaald woord bij zijn tekening te
schrijven.
Een kleuter wil ook iets bijschrijven op het verjaardagskaartje voor tante.
DE ACHT COMPONENTEN VAN ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
1. Boekoriëntatie: Weten hoe boeken eruit zien en wat je ermee kunt doen.
2. Verhaalbegrip: Luisteren naar de verhaallijn en daar een structuur in ontdekken.
3. Functies van geschreven taal: Kinderen leren dat schrift dient om te onthouden, te communiceren, te
informeren.
Camille De Roeck 2 EBAKO B
, 4. Relatie tussen gesproken en geschreven taal: Geschreven tekst kan uitgesproken worden en
omgekeerd; zelf enkele woorden als globale eenheden schrijven en herkennen.
5. Functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’: Zelf ‘teksten’ maken zoals boodschappelijstjes, boeken, etc.
6. Taalbewustzijn: Aandacht hebben voor de vorm van taal (onder andere woorden, lettergrepen, rijm,
klank)
7. Alfabetisch principe: Letterkennis (Woorden zijn opgebouwd uit klanken, elke klank, correspondeert
met een letter)
8. Technisch lezen en schrijven – Start
TAALBEWUSTZIJN EN FONOLOGISCH BEWUSTZIJN
Het fonologisch bewustzijn:
Bewustzijn van klankstructuur van woorden. Dit omvat:
De lengte: Paddenstoel = Lang woord, klein ding
Rijmen: Stoel – Doel = Eindrijm
Klemtoon: Pa-de-stoel
Lettergrepen: pa-de-stoel
Fonemen: P a d e s t o e l
Fonemisch bewustzijn:
Het bewustzijn van fonemen
DE ONTWIKKELING VAN HET FONOLOGISCH BEWUSTZIJN
Heel wat 5- jarigen hebben grote moeite om te bepalen of ‘maan’ met de /m/- klank begint.
Volwassen analfabeten zonder schoolervaring kunnen niet vertellen met welke klank ‘sok’ begint.
Het fonologisch bewustzijn ontwikkelt zich zeer sterk in de kleuterjaren. Pas rond 8 jaar is die ontwikkeling
voltooid.
De laatste stappen zetten kinderen pas wanneer ze leren lezen. Het tempo van die ontwikkeling wordt voor
een deel bepaald door de rijping van het kind zelf, maar ook in grote mate door de omgeving, de ouders, de
klasleerkracht, de klasgenoten.
RIJMEN
Allereerste fase: De kinderen genieten van rijm in liedjes en versjes. Ze vinden ze mooi of grappig, zonder echt
te beseffen waarover het gaat.
Soms verzinnen ze zelf spontaan rijmwoorden Kunnen het niet op commando.
Camille De Roeck 2 EBAKO B
, Tussen 4 en 5 jaar:
Leren kinderen eindrijm identificeren. Als je nu vraagt of ‘boek’ en ‘zoek’ rijmen is de kans groot dat ze
het juiste antwoord kunnen geven.
Leren kinderen ook letten op beginrijm (‘Stef’ en ‘Stien’) en middenrijm (‘mat’ en ‘plas’).
Vanaf 5 jaar:
Kunnen de meeste kinderen ook zelf rijmwoorden verzinnen wanneer je
hen vraagt om te rijmen:
o Wat rijmt er op ‘boek’?
o Verzin zoveel mogelijk woorden die rijmen op ‘maan’
o Zoek alle afbeeldingen van woorden die rijmen op het woord
‘maan’
Moeilijkere opdrachten die de meeste kinderen pas tussen 6 en 7 jaar perfect
kunnen oplossen zijn:
Boek. Hoek. Maan. Zoek. Welk woord rijmt niet?
Boek. Maan. Reep. Zoek. Welke twee woorden rijmen?
Omcirkel alle afbeeldingen van woorden die met elkaar rijmen:
LETTERGREPEN ONDERSCHEIDEN EN WOORDLENGTE BEPALEN
1ste kleuterklas: Je leert de kleuters al luisteren naar het ritme van een woord. Ze stampen mee met hun voeten
op het ritme van een zin. Ze stampen extra hard wanneer er een zinaccent is, of een woordklemtoon.
Tussen 4 en 5 jaar leren kleuters lettergrepen onderscheiden. Je kan het dan opdrachten geven waarin ze
woorden in lettergrepen splitsen of lettergrepen samenvoegen:
Laten we ‘hamburger’ in lettergreepjes/stukjes klappen: ham – bur – ger
Wie wil 'boekentas' in lettergrepen klappen?
Hoeveel stukjes hoor je in hamburger?
Welk woord zeg ik nu: boe-ken-tas?
Wanneer de kleuters dit nog nooit gedaan hebben, doe je dit voor de eerste keer samen met hen.
o Jij zegt het woord voluit en klapt het vervolgens in lettergrepen.
o Daarop herhalen de kleuters wat je net gedaan hebt.
o Telkens wanneer je een woord klapt, toon je ook een afbeelding van een woord.
o Als je enkele woorden geoefend hebt, kan je vervolgens een spelletje spelen met de kleuters
waarbij jij een woord in lettergrepen klapt, en de kleuters moeten kiezen over welke
afbeelding het gaat.
Vanaf het moment dat kinderen lettergrepen kunnen tellen, krijgen ze ook aandacht voor de woordlengte. (Bv:
Kabouter is een lang woord voor een klein ding.)
Je kan vanaf nu vragen stellen:
Welk woord is het langst: maan - verrekijker? Prei - tomaat? Reus -kabouter?
Je leert hen om zulke vragen op te lossen door de woorden in lettergrepen te splitsen en de
lettergrepen vervolgens te tellen.
Vanaf 5 jaar: Kunnen kinderen ook lettergrepen weglaten (Zeg mij na: Chocola. Zeg nu chocola zonder
‘la’.)
Pas in de lagere school kunnen kinderen een lettergreep door een andere vervangen (Zeg mij na:
chocola. Zeg nu nog eens chocola, maar laat ‘la’ weg en zet daar ‘loos’ in de plaats.)
FENOMENEN ONDERSCHEIDEN
De moeilijkste vaardigheid Kinderen leren dit bijna nooit spontaan, maar hebben hier training voor nodig.
Het is belangrijk om de training van het fonemisch bewustzijn al in de 3 de kleuterklas te starten.
Camille De Roeck 2 EBAKO B
ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
Kleuters ondervinden dat lezen en schrijven erg belangrijk zijn en gaan daar al spelenderwijze mee
LEZEN EN SCHRIJVEN IN DE KLEUTERKLAS
3 redenen om te lezen en te schrijven:
1. Je wil communiceren (bv. Je wil de ouders vragen of ze de kleuters een schoendoos meegeven.)
2. Je wil je informeren (bv. Je wil weten wanneer jij instaat voor het toezicht op de speelplaats.)
3. Je wil onthouden (bv. Je wil onthouden welke kleuter welk werkje heeft gemaakt.)
Kleuters kunnen zelf nog niet leren en schrijven Alternatieve vormen van geschreven taal.
Afbeeldingen ondersteunen een boodschap, maar ze vervangen ze niet.
DEFINITIE ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
Ontluikende geletterdheid:
De vroege fase van schriftelijke taalverwerving lopend vanaf de geboorte tot het moment dat een kind de
elementaire lees- en spelhandeling onder de knie heeft.
Schriftelijke taalverwerving: het gaat hier niet alleen over letters, maar ook over afbeeldingen, picto’s,
symbolen die boodschappen weergeven
Vanaf de geboorte: je kunt de leeftijd waarop kinderen beïnvloed worden door geschreven taal bijna
niet onderschatten. Denk er maar aan dat de naam van een boreling bekend gemaakt wordt met een –
geschreven- geboortekaartje.
De elementaire lees- en spelhandeling: het kind kan letters verklanken en ze samenvoegen tot een
woord ( -> /pu/ /oeoeoe/ /ssss/ -> /poes/ -> ) OF het kind kan een woord ontleden in klanken en elke
klank in de juiste letter vertalen.
ONTLUIKENDE GELETTERDHEID ALS SPONTANE ONTDEKKINGSTOCHT
Voorbeelden van ontluikend lezen:
Een peuter doet alsof hij de krant leest bij het ontbijt net zoals hij mama/papa ziet doen.
Een kleuter kan zelfstandig een kijkboek doornemen, en doet dat met de juiste leesrichting.
Een kleuter staat erop dat elk verhaal wordt afgesloten met de zin “en ze leefden nog lang en
gelukkig”.
Voorbeelden van ontluikend schrijven:
Een peuter loopt rond met een balpen en neemt papa’s agenda om daarin te “schrijven”.
Een kleuter vraagt aan zijn moeder/vader om voor hem een bepaald woord bij zijn tekening te
schrijven.
Een kleuter wil ook iets bijschrijven op het verjaardagskaartje voor tante.
DE ACHT COMPONENTEN VAN ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
1. Boekoriëntatie: Weten hoe boeken eruit zien en wat je ermee kunt doen.
2. Verhaalbegrip: Luisteren naar de verhaallijn en daar een structuur in ontdekken.
3. Functies van geschreven taal: Kinderen leren dat schrift dient om te onthouden, te communiceren, te
informeren.
Camille De Roeck 2 EBAKO B
, 4. Relatie tussen gesproken en geschreven taal: Geschreven tekst kan uitgesproken worden en
omgekeerd; zelf enkele woorden als globale eenheden schrijven en herkennen.
5. Functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’: Zelf ‘teksten’ maken zoals boodschappelijstjes, boeken, etc.
6. Taalbewustzijn: Aandacht hebben voor de vorm van taal (onder andere woorden, lettergrepen, rijm,
klank)
7. Alfabetisch principe: Letterkennis (Woorden zijn opgebouwd uit klanken, elke klank, correspondeert
met een letter)
8. Technisch lezen en schrijven – Start
TAALBEWUSTZIJN EN FONOLOGISCH BEWUSTZIJN
Het fonologisch bewustzijn:
Bewustzijn van klankstructuur van woorden. Dit omvat:
De lengte: Paddenstoel = Lang woord, klein ding
Rijmen: Stoel – Doel = Eindrijm
Klemtoon: Pa-de-stoel
Lettergrepen: pa-de-stoel
Fonemen: P a d e s t o e l
Fonemisch bewustzijn:
Het bewustzijn van fonemen
DE ONTWIKKELING VAN HET FONOLOGISCH BEWUSTZIJN
Heel wat 5- jarigen hebben grote moeite om te bepalen of ‘maan’ met de /m/- klank begint.
Volwassen analfabeten zonder schoolervaring kunnen niet vertellen met welke klank ‘sok’ begint.
Het fonologisch bewustzijn ontwikkelt zich zeer sterk in de kleuterjaren. Pas rond 8 jaar is die ontwikkeling
voltooid.
De laatste stappen zetten kinderen pas wanneer ze leren lezen. Het tempo van die ontwikkeling wordt voor
een deel bepaald door de rijping van het kind zelf, maar ook in grote mate door de omgeving, de ouders, de
klasleerkracht, de klasgenoten.
RIJMEN
Allereerste fase: De kinderen genieten van rijm in liedjes en versjes. Ze vinden ze mooi of grappig, zonder echt
te beseffen waarover het gaat.
Soms verzinnen ze zelf spontaan rijmwoorden Kunnen het niet op commando.
Camille De Roeck 2 EBAKO B
, Tussen 4 en 5 jaar:
Leren kinderen eindrijm identificeren. Als je nu vraagt of ‘boek’ en ‘zoek’ rijmen is de kans groot dat ze
het juiste antwoord kunnen geven.
Leren kinderen ook letten op beginrijm (‘Stef’ en ‘Stien’) en middenrijm (‘mat’ en ‘plas’).
Vanaf 5 jaar:
Kunnen de meeste kinderen ook zelf rijmwoorden verzinnen wanneer je
hen vraagt om te rijmen:
o Wat rijmt er op ‘boek’?
o Verzin zoveel mogelijk woorden die rijmen op ‘maan’
o Zoek alle afbeeldingen van woorden die rijmen op het woord
‘maan’
Moeilijkere opdrachten die de meeste kinderen pas tussen 6 en 7 jaar perfect
kunnen oplossen zijn:
Boek. Hoek. Maan. Zoek. Welk woord rijmt niet?
Boek. Maan. Reep. Zoek. Welke twee woorden rijmen?
Omcirkel alle afbeeldingen van woorden die met elkaar rijmen:
LETTERGREPEN ONDERSCHEIDEN EN WOORDLENGTE BEPALEN
1ste kleuterklas: Je leert de kleuters al luisteren naar het ritme van een woord. Ze stampen mee met hun voeten
op het ritme van een zin. Ze stampen extra hard wanneer er een zinaccent is, of een woordklemtoon.
Tussen 4 en 5 jaar leren kleuters lettergrepen onderscheiden. Je kan het dan opdrachten geven waarin ze
woorden in lettergrepen splitsen of lettergrepen samenvoegen:
Laten we ‘hamburger’ in lettergreepjes/stukjes klappen: ham – bur – ger
Wie wil 'boekentas' in lettergrepen klappen?
Hoeveel stukjes hoor je in hamburger?
Welk woord zeg ik nu: boe-ken-tas?
Wanneer de kleuters dit nog nooit gedaan hebben, doe je dit voor de eerste keer samen met hen.
o Jij zegt het woord voluit en klapt het vervolgens in lettergrepen.
o Daarop herhalen de kleuters wat je net gedaan hebt.
o Telkens wanneer je een woord klapt, toon je ook een afbeelding van een woord.
o Als je enkele woorden geoefend hebt, kan je vervolgens een spelletje spelen met de kleuters
waarbij jij een woord in lettergrepen klapt, en de kleuters moeten kiezen over welke
afbeelding het gaat.
Vanaf het moment dat kinderen lettergrepen kunnen tellen, krijgen ze ook aandacht voor de woordlengte. (Bv:
Kabouter is een lang woord voor een klein ding.)
Je kan vanaf nu vragen stellen:
Welk woord is het langst: maan - verrekijker? Prei - tomaat? Reus -kabouter?
Je leert hen om zulke vragen op te lossen door de woorden in lettergrepen te splitsen en de
lettergrepen vervolgens te tellen.
Vanaf 5 jaar: Kunnen kinderen ook lettergrepen weglaten (Zeg mij na: Chocola. Zeg nu chocola zonder
‘la’.)
Pas in de lagere school kunnen kinderen een lettergreep door een andere vervangen (Zeg mij na:
chocola. Zeg nu nog eens chocola, maar laat ‘la’ weg en zet daar ‘loos’ in de plaats.)
FENOMENEN ONDERSCHEIDEN
De moeilijkste vaardigheid Kinderen leren dit bijna nooit spontaan, maar hebben hier training voor nodig.
Het is belangrijk om de training van het fonemisch bewustzijn al in de 3 de kleuterklas te starten.
Camille De Roeck 2 EBAKO B
