Sociologie
Inhoud
Hoofdstuk 1: Sociologische verbeelding ................................................................................................. 6
1.1. Het ‘sociologische bewustzijn’ is tamelijk recent ......................................................................... 6
1.2. De sociologische verbeelding ontstond in crisistijden ................................................................. 7
1.3. De twee ‘revoluties’ ..................................................................................................................... 8
Van landbouw naar industrie: de opkomst van de industriële maatschappij................................. 8
Franse revolutie: .............................................................................................................................. 9
Industriële revolutie (IR):................................................................................................................. 9
1.4. Intermezzo: beleefde verandering ............................................................................................. 11
1.5. Het sociaal probleem als bron van sociologische benadering ................................................... 11
Wat is een sociaal probleem? ....................................................................................................... 11
1.6. Wright Mills over sociologische verbeelding.............................................................................. 12
Persoonlijke klachten versus sociale problemen .......................................................................... 12
1.7. Twee voorbeelden van sociologische verbeelding: Comte en Spencer ..................................... 13
Auguste Comte (1798 – 1857) ....................................................................................................... 13
Sociologie als ‘wetenschap der mensheid’: .................................................................................. 13
Wet der drie stadia: ....................................................................................................................... 14
Sociale verandering als vooruitgang der rede ............................................................................... 14
Sociale orde als consensus: ........................................................................................................... 14
Herbert Spencer (1820-1903)........................................................................................................ 15
Sociologie als wetenschap van de sociale evolutie: ...................................................................... 15
Sociale verandering als evolutie: ................................................................................................... 15
Vergelijking tussen Comte en Spencer (inzicht): ........................................................................... 16
Hoofdstuk 2: Cultuur ............................................................................................................................. 17
2.1. Het begrip cultuur ...................................................................................................................... 17
Cultuur ruimer dan ‘hogere cultuur’ ............................................................................................. 17
Cultuur en maatschappij ............................................................................................................... 17
2.2. De menselijke soort en co-evolutie ............................................................................................ 18
2.2.1. Evolutie .................................................................................................................................... 18
Mensen en apen ............................................................................................................................ 18
Sociobiologie ................................................................................................................................. 19
Kritiek op de sociobiologie ............................................................................................................ 19
2.2.2. Instincten ................................................................................................................................. 19
2.3. Sociale instituties........................................................................................................................ 19
2.4. Culturele diversiteit .................................................................................................................... 20
1
, 2.5. Culturele identiteit en etnocentrisme ........................................................................................ 21
2.6. Culturele universalia ................................................................................................................... 21
Kritiek op Murdock: ....................................................................................................................... 21
Taal: ............................................................................................................................................... 21
Spreken en schrijven: .................................................................................................................... 22
Semiotiek en materiële cultuur: .................................................................................................... 22
2.7. Contact tussen culturen ............................................................................................................. 22
Voorbeeld: Cargo Cults .................................................................................................................. 22
Hoofdstuk 4: Socialisatie ....................................................................................................................... 24
4.1. De mens als sociaal wezen ......................................................................................................... 24
Het geval ‘Genie’ ........................................................................................................................... 24
4.2. Opvoedingspatronen .................................................................................................................. 24
Repressieve versus tolerante socialisatie:..................................................................................... 25
4.3. De vroege ontwikkeling van het kind ......................................................................................... 26
Ontwikkeling van de receptievaardigheid: .................................................................................... 26
Lachen en wenen:.......................................................................................................................... 26
Zuigelingen en verzorgers: ............................................................................................................ 26
De ontwikkeling van sociale reacties: ........................................................................................... 26
Gehechtheid en verlies:................................................................................................................. 27
Deprivatie bij kinderen: ................................................................................................................. 27
4.4. Theorieën over de ontwikkeling van het kind ............................................................................ 28
A. Freud en de psychoanalyse: .................................................................................................. 28
B. Theorie van G. H. Mead:........................................................................................................ 29
4.5. Socialiserende instituties............................................................................................................ 29
Het gezin: ....................................................................................................................................... 30
De ‘peer group’:............................................................................................................................. 30
Scholen: ......................................................................................................................................... 30
Massa -en social media: ................................................................................................................ 31
4.6. Secundaire socialisatie ............................................................................................................... 31
4.7. Hersocialisatie en ‘total institutions’ .......................................................................................... 32
4.8. De levensloop ............................................................................................................................. 32
1) Kindertijd: .............................................................................................................................. 33
2) Adolescentie: ......................................................................................................................... 33
3) De jongvolwassene: ............................................................................................................... 33
4) Volwassenheid:...................................................................................................................... 34
5) De bejaarde: .......................................................................................................................... 34
6) De dood: ................................................................................................................................ 34
2
, 4.9. Overgangsrituelen ...................................................................................................................... 34
4.10. Sociale controle ........................................................................................................................ 35
Geweld:.......................................................................................................................................... 35
Economische druk: ........................................................................................................................ 35
Roddel en ridiculiseren: ................................................................................................................. 36
Uitsluiting: ..................................................................................................................................... 36
Zeden en gewoonten:.................................................................................................................... 36
Hoofdstuk 5: sociale interactie .............................................................................................................. 37
5.1. De samenleving als interactie..................................................................................................... 37
5.2. Garfinkels ‘breaching experiment’ ............................................................................................. 37
5.3. Conversatie-analyse & Goffmans dramaturgie .......................................................................... 38
Tact ................................................................................................................................................ 38
Impression management:.............................................................................................................. 38
Beleefde inattentie (‘civil inattention’): ........................................................................................ 38
Voorplan en achterplan (‘Front and back regions’): ..................................................................... 38
Façade............................................................................................................................................ 38
‘Focused interaction’ en ‘unfocused interaction’: ........................................................................ 39
Gebruik van de ruimte (E. Hall’s Proxemics): ................................................................................ 39
Bracketing ...................................................................................................................................... 39
5.4. Gezichtsuitdrukkingen en emotie .............................................................................................. 39
5.5. De sociale rol en de ‘dubbele contingentie’ van sociale interacties .......................................... 40
De sociale rol: ................................................................................................................................ 40
5.6. Afhankelijkheidsrelaties en perverse effecten ........................................................................... 41
Spontane effecten bij afhankelijkheidsrelaties: ............................................................................ 41
5.7. Interacties in tijd en ruimte ........................................................................................................ 41
De kloktijd:..................................................................................................................................... 42
Tijdsgeografie ................................................................................................................................ 42
Koloniseren van de tijd: ................................................................................................................. 42
Hoofdstuk 6: Groepen & organisaties ................................................................................................... 43
6.1. Soorten verenigingen ................................................................................................................. 43
Groep, sociaal aggregaat & sociale categorie: .............................................................................. 43
Primaire en secundaire groepen: .................................................................................................. 43
‘Gemeinschaft’ en ‘Gesellschaft’: .................................................................................................. 44
Formele organisaties: .................................................................................................................... 45
6.2. Webers bureaucratiebegrip ....................................................................................................... 45
Bureaucratie en oligarchie. ‘De Ijzeren Wet’ van Robert Michels ................................................ 46
Japanse bedrijven: ......................................................................................................................... 47
3
, Het nieuwe managementdiscours: ‘Werken is Fun’ en ‘Leve de Flexibiliteit’: ............................. 47
Professionals in organisaties: ........................................................................................................ 47
Hoofdstuk 7: Stratificatie & sociale klasse ............................................................................................ 49
7.1. Systemen van sociale stratificatie .............................................................................................. 49
7.2. Theorieën over sociale stratificatie ............................................................................................ 51
7.2.1. De klassentheorie van Marx ................................................................................................ 51
7.2.2. Max Weber over klasse, status en partij ............................................................................. 52
7.2.3. De klassentheorie van Erik Olin Wright ............................................................................... 52
7.2.4. Frank Parkin: sociale sluiting ............................................................................................... 53
7.2.5. De functionalistische benadering (Davis & Moore) ............................................................ 53
7.3. Klassen in Westerse maatschappijen ......................................................................................... 54
7.4. Gender en stratificatie................................................................................................................ 55
7.5. Het veranderende klassensysteem ............................................................................................ 55
7.6. Sociale mobiliteit ........................................................................................................................ 56
Hoofdstuk 8: Deviantie & criminaliteit ................................................................................................. 57
8.1 Wat is deviantie? ......................................................................................................................... 57
8.2 Veranderingen in wijze van bestraffen ....................................................................................... 57
8.3 Sociogenese van de gevangenis .................................................................................................. 58
8.4 Biologische en psychologische theorieën van crimineel gedrag ................................................. 58
8.5 Maatschappij en misdaad: sociologische theorieën ................................................................... 59
1 DE THEORIE VAN DE DIFFERENTIËLE ASSOCIATIE ...................................................................... 59
2 MERTONS ANOMIETHEORIE....................................................................................................... 59
3 DELINQUENTE SUBCULTUREN .................................................................................................... 60
4 LABELING THEORIE ..................................................................................................................... 60
5 RATIONAL CHOICE EN ‘SITUATIONELE’ INTERPRETATIES VAN CRIMINALITEIT .......................... 61
8.6 Gevangenissen en straffen .......................................................................................................... 62
8.7 Het begrip geestesziekte ............................................................................................................. 63
8.8 Deviantie en sociale orde ............................................................................................................ 64
Hoofdstuk 9: Gender & seksualiteit ...................................................................................................... 65
9.1 Seks, ‘gender’ en biologie ............................................................................................................ 65
9.2 Freud over de ontwikkeling van gender ...................................................................................... 66
9.3 Patriarchaat en productie: de dominantie van mannen ............................................................. 68
Hoofdstuk 10: Verwantschap, huwelijk & gezin.................................................................................... 71
10.1 Gezin en huwelijk ...................................................................................................................... 71
10.2 De oorsprong van het gezin – een sociobiologische benadering .............................................. 72
10.3 Het gezin en het huwelijk in de Europese geschiedenis ........................................................... 73
10.4 Parsons over het verband tussen nucleair gezin en industrialisatie ......................................... 74
4
Inhoud
Hoofdstuk 1: Sociologische verbeelding ................................................................................................. 6
1.1. Het ‘sociologische bewustzijn’ is tamelijk recent ......................................................................... 6
1.2. De sociologische verbeelding ontstond in crisistijden ................................................................. 7
1.3. De twee ‘revoluties’ ..................................................................................................................... 8
Van landbouw naar industrie: de opkomst van de industriële maatschappij................................. 8
Franse revolutie: .............................................................................................................................. 9
Industriële revolutie (IR):................................................................................................................. 9
1.4. Intermezzo: beleefde verandering ............................................................................................. 11
1.5. Het sociaal probleem als bron van sociologische benadering ................................................... 11
Wat is een sociaal probleem? ....................................................................................................... 11
1.6. Wright Mills over sociologische verbeelding.............................................................................. 12
Persoonlijke klachten versus sociale problemen .......................................................................... 12
1.7. Twee voorbeelden van sociologische verbeelding: Comte en Spencer ..................................... 13
Auguste Comte (1798 – 1857) ....................................................................................................... 13
Sociologie als ‘wetenschap der mensheid’: .................................................................................. 13
Wet der drie stadia: ....................................................................................................................... 14
Sociale verandering als vooruitgang der rede ............................................................................... 14
Sociale orde als consensus: ........................................................................................................... 14
Herbert Spencer (1820-1903)........................................................................................................ 15
Sociologie als wetenschap van de sociale evolutie: ...................................................................... 15
Sociale verandering als evolutie: ................................................................................................... 15
Vergelijking tussen Comte en Spencer (inzicht): ........................................................................... 16
Hoofdstuk 2: Cultuur ............................................................................................................................. 17
2.1. Het begrip cultuur ...................................................................................................................... 17
Cultuur ruimer dan ‘hogere cultuur’ ............................................................................................. 17
Cultuur en maatschappij ............................................................................................................... 17
2.2. De menselijke soort en co-evolutie ............................................................................................ 18
2.2.1. Evolutie .................................................................................................................................... 18
Mensen en apen ............................................................................................................................ 18
Sociobiologie ................................................................................................................................. 19
Kritiek op de sociobiologie ............................................................................................................ 19
2.2.2. Instincten ................................................................................................................................. 19
2.3. Sociale instituties........................................................................................................................ 19
2.4. Culturele diversiteit .................................................................................................................... 20
1
, 2.5. Culturele identiteit en etnocentrisme ........................................................................................ 21
2.6. Culturele universalia ................................................................................................................... 21
Kritiek op Murdock: ....................................................................................................................... 21
Taal: ............................................................................................................................................... 21
Spreken en schrijven: .................................................................................................................... 22
Semiotiek en materiële cultuur: .................................................................................................... 22
2.7. Contact tussen culturen ............................................................................................................. 22
Voorbeeld: Cargo Cults .................................................................................................................. 22
Hoofdstuk 4: Socialisatie ....................................................................................................................... 24
4.1. De mens als sociaal wezen ......................................................................................................... 24
Het geval ‘Genie’ ........................................................................................................................... 24
4.2. Opvoedingspatronen .................................................................................................................. 24
Repressieve versus tolerante socialisatie:..................................................................................... 25
4.3. De vroege ontwikkeling van het kind ......................................................................................... 26
Ontwikkeling van de receptievaardigheid: .................................................................................... 26
Lachen en wenen:.......................................................................................................................... 26
Zuigelingen en verzorgers: ............................................................................................................ 26
De ontwikkeling van sociale reacties: ........................................................................................... 26
Gehechtheid en verlies:................................................................................................................. 27
Deprivatie bij kinderen: ................................................................................................................. 27
4.4. Theorieën over de ontwikkeling van het kind ............................................................................ 28
A. Freud en de psychoanalyse: .................................................................................................. 28
B. Theorie van G. H. Mead:........................................................................................................ 29
4.5. Socialiserende instituties............................................................................................................ 29
Het gezin: ....................................................................................................................................... 30
De ‘peer group’:............................................................................................................................. 30
Scholen: ......................................................................................................................................... 30
Massa -en social media: ................................................................................................................ 31
4.6. Secundaire socialisatie ............................................................................................................... 31
4.7. Hersocialisatie en ‘total institutions’ .......................................................................................... 32
4.8. De levensloop ............................................................................................................................. 32
1) Kindertijd: .............................................................................................................................. 33
2) Adolescentie: ......................................................................................................................... 33
3) De jongvolwassene: ............................................................................................................... 33
4) Volwassenheid:...................................................................................................................... 34
5) De bejaarde: .......................................................................................................................... 34
6) De dood: ................................................................................................................................ 34
2
, 4.9. Overgangsrituelen ...................................................................................................................... 34
4.10. Sociale controle ........................................................................................................................ 35
Geweld:.......................................................................................................................................... 35
Economische druk: ........................................................................................................................ 35
Roddel en ridiculiseren: ................................................................................................................. 36
Uitsluiting: ..................................................................................................................................... 36
Zeden en gewoonten:.................................................................................................................... 36
Hoofdstuk 5: sociale interactie .............................................................................................................. 37
5.1. De samenleving als interactie..................................................................................................... 37
5.2. Garfinkels ‘breaching experiment’ ............................................................................................. 37
5.3. Conversatie-analyse & Goffmans dramaturgie .......................................................................... 38
Tact ................................................................................................................................................ 38
Impression management:.............................................................................................................. 38
Beleefde inattentie (‘civil inattention’): ........................................................................................ 38
Voorplan en achterplan (‘Front and back regions’): ..................................................................... 38
Façade............................................................................................................................................ 38
‘Focused interaction’ en ‘unfocused interaction’: ........................................................................ 39
Gebruik van de ruimte (E. Hall’s Proxemics): ................................................................................ 39
Bracketing ...................................................................................................................................... 39
5.4. Gezichtsuitdrukkingen en emotie .............................................................................................. 39
5.5. De sociale rol en de ‘dubbele contingentie’ van sociale interacties .......................................... 40
De sociale rol: ................................................................................................................................ 40
5.6. Afhankelijkheidsrelaties en perverse effecten ........................................................................... 41
Spontane effecten bij afhankelijkheidsrelaties: ............................................................................ 41
5.7. Interacties in tijd en ruimte ........................................................................................................ 41
De kloktijd:..................................................................................................................................... 42
Tijdsgeografie ................................................................................................................................ 42
Koloniseren van de tijd: ................................................................................................................. 42
Hoofdstuk 6: Groepen & organisaties ................................................................................................... 43
6.1. Soorten verenigingen ................................................................................................................. 43
Groep, sociaal aggregaat & sociale categorie: .............................................................................. 43
Primaire en secundaire groepen: .................................................................................................. 43
‘Gemeinschaft’ en ‘Gesellschaft’: .................................................................................................. 44
Formele organisaties: .................................................................................................................... 45
6.2. Webers bureaucratiebegrip ....................................................................................................... 45
Bureaucratie en oligarchie. ‘De Ijzeren Wet’ van Robert Michels ................................................ 46
Japanse bedrijven: ......................................................................................................................... 47
3
, Het nieuwe managementdiscours: ‘Werken is Fun’ en ‘Leve de Flexibiliteit’: ............................. 47
Professionals in organisaties: ........................................................................................................ 47
Hoofdstuk 7: Stratificatie & sociale klasse ............................................................................................ 49
7.1. Systemen van sociale stratificatie .............................................................................................. 49
7.2. Theorieën over sociale stratificatie ............................................................................................ 51
7.2.1. De klassentheorie van Marx ................................................................................................ 51
7.2.2. Max Weber over klasse, status en partij ............................................................................. 52
7.2.3. De klassentheorie van Erik Olin Wright ............................................................................... 52
7.2.4. Frank Parkin: sociale sluiting ............................................................................................... 53
7.2.5. De functionalistische benadering (Davis & Moore) ............................................................ 53
7.3. Klassen in Westerse maatschappijen ......................................................................................... 54
7.4. Gender en stratificatie................................................................................................................ 55
7.5. Het veranderende klassensysteem ............................................................................................ 55
7.6. Sociale mobiliteit ........................................................................................................................ 56
Hoofdstuk 8: Deviantie & criminaliteit ................................................................................................. 57
8.1 Wat is deviantie? ......................................................................................................................... 57
8.2 Veranderingen in wijze van bestraffen ....................................................................................... 57
8.3 Sociogenese van de gevangenis .................................................................................................. 58
8.4 Biologische en psychologische theorieën van crimineel gedrag ................................................. 58
8.5 Maatschappij en misdaad: sociologische theorieën ................................................................... 59
1 DE THEORIE VAN DE DIFFERENTIËLE ASSOCIATIE ...................................................................... 59
2 MERTONS ANOMIETHEORIE....................................................................................................... 59
3 DELINQUENTE SUBCULTUREN .................................................................................................... 60
4 LABELING THEORIE ..................................................................................................................... 60
5 RATIONAL CHOICE EN ‘SITUATIONELE’ INTERPRETATIES VAN CRIMINALITEIT .......................... 61
8.6 Gevangenissen en straffen .......................................................................................................... 62
8.7 Het begrip geestesziekte ............................................................................................................. 63
8.8 Deviantie en sociale orde ............................................................................................................ 64
Hoofdstuk 9: Gender & seksualiteit ...................................................................................................... 65
9.1 Seks, ‘gender’ en biologie ............................................................................................................ 65
9.2 Freud over de ontwikkeling van gender ...................................................................................... 66
9.3 Patriarchaat en productie: de dominantie van mannen ............................................................. 68
Hoofdstuk 10: Verwantschap, huwelijk & gezin.................................................................................... 71
10.1 Gezin en huwelijk ...................................................................................................................... 71
10.2 De oorsprong van het gezin – een sociobiologische benadering .............................................. 72
10.3 Het gezin en het huwelijk in de Europese geschiedenis ........................................................... 73
10.4 Parsons over het verband tussen nucleair gezin en industrialisatie ......................................... 74
4