Hoofdstuk 12: narratief onderzoek
= een nuttige manier om toegang te krijgen tot nieuwe perspectieven, gedachten en ervaringen om
ze te analyseren in een bepaalde context van persoonlijke verhalen en zingeving. De perspectieven
van patiënten worden blootgesteld door hun verhalen.
First person verhalen leveren veel materiaal op voor onderzoek: mensen herinneren zich belangrijke
gebeurtenissen en ervaringen, ze kiezen uit hun geheugen, selecteren, beoordelen en interpreteren
wat er met hen is gebeurd.
Vertellen helpt mensen om hun ervaring te begrijpen. Het onthult de bedoelingen en motieven van
mensen aan de onderzoeker.
12.1 Narratief onderzoek in de gezondheidszorg
Verhalen stellen professionals in staat hun patiënten en cliënten dieper te begrijpen, toegang te
krijgen tot hun ingebedde ervaring en de betekenis die ze aan deze ervaring geven. Onderzoekers en
gezondheidswerkers gebruiken het verhaal van patiënten om de persoon centraal te stellen in de
ziekte. Ze zien het verhaal als een nuttig pad naar het begrijp van zieke mensen en de ziekte-ervaring,
geïnterpreteerd door patiënten.
Het is wel niet makkelijk voor gezondheidsonderzoekers om hun eigen aannames op te geven en zich
uitsluitend te concentreren op de verhalen van zieke mensen.
Narratieve verhalen kunnen komen van:
- Patiënten en cliënten
- Verzorgers en familieleden
- Collega’s en andere professionals
Het geeft mensen de mogelijkheid om:
- Betekenis te geven aan ervaringen, meer specifiek aan lijden
- Belangrijke gebeurtenissen interpreten, verwoorden en delen met anderen
- Een holistische kijk op ervaring en perspectief presenteren
- Aanpassingen proberen doen wanneer de omstandigheden onveranderlijk zijn
- Groepslidmaatschap in een gedeelde cultuur bevestigen
- Schuld of verantwoordelijkheid toeschrijven aan zichzelf of anderen
- Meer controle krijgen over hun eigen leven
12.2 Soorten narratief onderzoek
Alledaagse verhalen
- Pre-experience: verhaal dat voorafgaat aan de gebeurtenis
- Natuurlijke contextualisering: alledaagse verhalen binnen het kader van de ziekte, zorg of
behandeling
Autobiografische verhalen
- Eerste persoons perspectief
- Past present future link
26
,Biografische verhalen
- Tweede persoons perspectief
- Gedeelde wereld
Culturele verhalen
- Geeft betekenis binnen een specifieke culturele context
Collectieve verhalen
- Creëert een gestalt of heel beeld van de aandoening of ervaring
Specifieke ziekteverhalen
- Herstel: de wens om snel te herstellen, ze zien het als hun plicht om beter te worden
- Chaos: bij ernstig chronische zieken of palliatieven, gebrek aan controle over ziekte, non-
lineair verhaal (interviewtip: tolereer chaos, geef tijd)
- Zoektocht: vaak chronologisch, moraliserend, wens om anderen te helpen of inspireren
12.3 Narratief interview
Om een verhaal van deelnemers te verkrijgen, gebruiken onderzoekers vaak verhalende interviews
waarin individuen over hun ervaringen kunnen vertellen. Het verhaal is niet de ervaring zelf maar een
weergave van de ervaring zoals die is opgeslagen in het geheugen van de persoon.
Onthouden is een subjectieve gebeurtenis maar deelnemers zien het als waarheid, hoewel het niet
noodzakelijk kan worden bevestigd of geverifieerd. De eerste vraag moet breed genoeg zijn om een
lang verhaal op gang te brengen.
12.4 Analyse van narratief onderzoek
Thematische/holistische analyse
- Focus op inhoud
- rode draad/hoofdthema
- volledig verhaal
Structurele analyse
- verhaal in stukken verdelen en elementen analyseren
- focus op hoe het verhaal wordt verteld
Labov/Waletsky model: analyseren van de elementen van het verhaal
- abstract: de samenvatting van het verhaal is belangrijk
- oriëntatie: de tijd, plaats, situatie en deelnemers
- complicerende actie: de volgorde van gebeurtenissen
- evaluatie: de beoordeling van het verhaal en de betekenis voor de verteller
- resolutie: uitkomst van het plot
- coda: terugkeer naar de huidige tijd
27
, Dialogische/ prestatie analyse
- opkomst van interactief praten
- mime, gebaren, andere elementen van interactie
- sociale interacties, relaties
- mengeling van vele soorten analyse
Visuele analyse
- visuele beelden
12.5 Problemen bij narratief onderzoek
- Soms zijn de verhalen gebaseerd op ongepaste aannames en verkeerde methodologische en
theoretische beweringen
- Moeilijk om te beslissen over waarheid of onwaarheid
- Verhalende analyses moeten systematisch zijn en mogen niet worden gezien als
afzonderlijke oplossingen voor problemen
Hoofdstuk 13: fenomenologie
= verschijnselen onderzoeken en beschrijven, waaronder alledaagse ervaringen zoals beschreven
door mensen en wat soms de geleefde ervaring van een situatie of aandoening wordt genoemd. De
fenomenologie heeft zijn roots in de filosofie
Intentionaliteit: het essentiële kenmerk van bewustzijn dat gericht is op een object
13.1 Geschiedenis
De Duitse fase
Husserl = descriptieve fenomenologie
- Anschauung = fenomenologische intuïtie, proces om attitudes, overtuigingen en
veronderstellingen op te schorten zodat men goed kan onderzoeken wat er aanwezig is →
fenomenologische reductie
- Bracketing = proces van opschorten van overtuigingen en eerdere aannames over een
fenomeen → fenomenologische reductie
- Intersubjectiviteit = het bestaan van een aantal subjectiviteiten die gedeeld worden door een
gemeenschap, dat wil zeggen door individuele personen die een gemeenschappelijke wereld
delen
- Levenswereld = de geleefde ervaring die centraal staat in de moderne fenomenologie.
Fenomenologisch onderzoek is de aanpak die nodig is om de geleefde ervaring die
gewoonlijk als vanzelfsprekend wordt beschouwd, te helpen onderzoeken en herkennen
Heidegger = hermeneutische fenomenologie
- De persoon heeft een wereld, die voortkomt uit cultuur, geschieden en taal. Vaak is deze
wereld zo inclusief dat ze over het hoofd wordt gezien en als vanzelfsprekend wordt
beschouwd totdat we nadenken en analyseren
- De persoon heeft een wezen waarin dingen waarde en betekenis hebben. In die zin kunnen
personen alleen worden begrepen door een studie van de context van hun leven
28
= een nuttige manier om toegang te krijgen tot nieuwe perspectieven, gedachten en ervaringen om
ze te analyseren in een bepaalde context van persoonlijke verhalen en zingeving. De perspectieven
van patiënten worden blootgesteld door hun verhalen.
First person verhalen leveren veel materiaal op voor onderzoek: mensen herinneren zich belangrijke
gebeurtenissen en ervaringen, ze kiezen uit hun geheugen, selecteren, beoordelen en interpreteren
wat er met hen is gebeurd.
Vertellen helpt mensen om hun ervaring te begrijpen. Het onthult de bedoelingen en motieven van
mensen aan de onderzoeker.
12.1 Narratief onderzoek in de gezondheidszorg
Verhalen stellen professionals in staat hun patiënten en cliënten dieper te begrijpen, toegang te
krijgen tot hun ingebedde ervaring en de betekenis die ze aan deze ervaring geven. Onderzoekers en
gezondheidswerkers gebruiken het verhaal van patiënten om de persoon centraal te stellen in de
ziekte. Ze zien het verhaal als een nuttig pad naar het begrijp van zieke mensen en de ziekte-ervaring,
geïnterpreteerd door patiënten.
Het is wel niet makkelijk voor gezondheidsonderzoekers om hun eigen aannames op te geven en zich
uitsluitend te concentreren op de verhalen van zieke mensen.
Narratieve verhalen kunnen komen van:
- Patiënten en cliënten
- Verzorgers en familieleden
- Collega’s en andere professionals
Het geeft mensen de mogelijkheid om:
- Betekenis te geven aan ervaringen, meer specifiek aan lijden
- Belangrijke gebeurtenissen interpreten, verwoorden en delen met anderen
- Een holistische kijk op ervaring en perspectief presenteren
- Aanpassingen proberen doen wanneer de omstandigheden onveranderlijk zijn
- Groepslidmaatschap in een gedeelde cultuur bevestigen
- Schuld of verantwoordelijkheid toeschrijven aan zichzelf of anderen
- Meer controle krijgen over hun eigen leven
12.2 Soorten narratief onderzoek
Alledaagse verhalen
- Pre-experience: verhaal dat voorafgaat aan de gebeurtenis
- Natuurlijke contextualisering: alledaagse verhalen binnen het kader van de ziekte, zorg of
behandeling
Autobiografische verhalen
- Eerste persoons perspectief
- Past present future link
26
,Biografische verhalen
- Tweede persoons perspectief
- Gedeelde wereld
Culturele verhalen
- Geeft betekenis binnen een specifieke culturele context
Collectieve verhalen
- Creëert een gestalt of heel beeld van de aandoening of ervaring
Specifieke ziekteverhalen
- Herstel: de wens om snel te herstellen, ze zien het als hun plicht om beter te worden
- Chaos: bij ernstig chronische zieken of palliatieven, gebrek aan controle over ziekte, non-
lineair verhaal (interviewtip: tolereer chaos, geef tijd)
- Zoektocht: vaak chronologisch, moraliserend, wens om anderen te helpen of inspireren
12.3 Narratief interview
Om een verhaal van deelnemers te verkrijgen, gebruiken onderzoekers vaak verhalende interviews
waarin individuen over hun ervaringen kunnen vertellen. Het verhaal is niet de ervaring zelf maar een
weergave van de ervaring zoals die is opgeslagen in het geheugen van de persoon.
Onthouden is een subjectieve gebeurtenis maar deelnemers zien het als waarheid, hoewel het niet
noodzakelijk kan worden bevestigd of geverifieerd. De eerste vraag moet breed genoeg zijn om een
lang verhaal op gang te brengen.
12.4 Analyse van narratief onderzoek
Thematische/holistische analyse
- Focus op inhoud
- rode draad/hoofdthema
- volledig verhaal
Structurele analyse
- verhaal in stukken verdelen en elementen analyseren
- focus op hoe het verhaal wordt verteld
Labov/Waletsky model: analyseren van de elementen van het verhaal
- abstract: de samenvatting van het verhaal is belangrijk
- oriëntatie: de tijd, plaats, situatie en deelnemers
- complicerende actie: de volgorde van gebeurtenissen
- evaluatie: de beoordeling van het verhaal en de betekenis voor de verteller
- resolutie: uitkomst van het plot
- coda: terugkeer naar de huidige tijd
27
, Dialogische/ prestatie analyse
- opkomst van interactief praten
- mime, gebaren, andere elementen van interactie
- sociale interacties, relaties
- mengeling van vele soorten analyse
Visuele analyse
- visuele beelden
12.5 Problemen bij narratief onderzoek
- Soms zijn de verhalen gebaseerd op ongepaste aannames en verkeerde methodologische en
theoretische beweringen
- Moeilijk om te beslissen over waarheid of onwaarheid
- Verhalende analyses moeten systematisch zijn en mogen niet worden gezien als
afzonderlijke oplossingen voor problemen
Hoofdstuk 13: fenomenologie
= verschijnselen onderzoeken en beschrijven, waaronder alledaagse ervaringen zoals beschreven
door mensen en wat soms de geleefde ervaring van een situatie of aandoening wordt genoemd. De
fenomenologie heeft zijn roots in de filosofie
Intentionaliteit: het essentiële kenmerk van bewustzijn dat gericht is op een object
13.1 Geschiedenis
De Duitse fase
Husserl = descriptieve fenomenologie
- Anschauung = fenomenologische intuïtie, proces om attitudes, overtuigingen en
veronderstellingen op te schorten zodat men goed kan onderzoeken wat er aanwezig is →
fenomenologische reductie
- Bracketing = proces van opschorten van overtuigingen en eerdere aannames over een
fenomeen → fenomenologische reductie
- Intersubjectiviteit = het bestaan van een aantal subjectiviteiten die gedeeld worden door een
gemeenschap, dat wil zeggen door individuele personen die een gemeenschappelijke wereld
delen
- Levenswereld = de geleefde ervaring die centraal staat in de moderne fenomenologie.
Fenomenologisch onderzoek is de aanpak die nodig is om de geleefde ervaring die
gewoonlijk als vanzelfsprekend wordt beschouwd, te helpen onderzoeken en herkennen
Heidegger = hermeneutische fenomenologie
- De persoon heeft een wereld, die voortkomt uit cultuur, geschieden en taal. Vaak is deze
wereld zo inclusief dat ze over het hoofd wordt gezien en als vanzelfsprekend wordt
beschouwd totdat we nadenken en analyseren
- De persoon heeft een wezen waarin dingen waarde en betekenis hebben. In die zin kunnen
personen alleen worden begrepen door een studie van de context van hun leven
28
