Sociaal wetenschappelijk kader
Begrip pedagogiek
Het woord pedagogiek is afgeleid van Paidagogas wat kinderbegeleider betekend.
Paidagoogia betekent letterlijk kinderleiding, het leiden van het kind.
Pedagogiek is een praktijkwetenschap dat gaat over het handelen.
Drie vragen staan hierbij centraal:
1. Hoe kan opvoeding het best omschreven worden?
2. Hoe kan pedagogiek het best bestudeerd worden in de wetenschap?
! Gevolg: altijd een punt van discussie, dus veel diversiteit.
3. Welke rol vervult de pedagogiek in de opvoedingspraktijk?
Normatieve pedagogiek
Pedagogiek is waarde bepalend en richtinggevend is, er wordt gekeken naar de norm.
Er kunnen meerdere waarden naast elkaar bestaan, waardenpluralisme.
Drie stromen uit de pedagogiek:
1. Empirisch-analytische pedagogiek (waarheid)
Meten = weten
2. Geesteswetenschappelijke pedagogiek (dienstbaarheid)
Draait om emotie, gevoel en wil. Nadruk op de leefbaarheid van het kind.
Kinderen moeten los van maatschappelijke invloeden kunnen opgroeien.
Men oefent in de omgang invloed uit. Het is de bedoeling dat die invloed van de
volwassenen uitgaat van de onvolwassenheid van het kind.
Twee belangrijke kenmerken van de opvoeding:
1. Gezag
2. Verantwoordelijkheid
Drie methoden:
1. Hermeneutiek
Interpreteren van het menselijk handelen, observaties (interpretatieleer).
Hermeneutische cirkel:
1e stap: hypothese
2e stap: observaties en/of literatuur erbij zoeken
3e stap: terug naar de hypothese, klopt deze nog?
2. Dialectiek
Interesse in tegenstrijdigheden en hierover de discussie aangaan en hierover
nadenken.
3. Fenomenologie
Geen onderzoek doen in laboratoriumsituaties, maar in de natuurlijke
leefomgeving (opvoedomgeving). Richt zich op wetenschappelijk onderzoek van
de opvoedingsvraagstukken.
, Fenomenologische methode:
1e fase: de onderzoeker gaat uit van het verschijnsel zelf zoals het zich in de
werkelijkheid voordoet.
2e fase: de onderzoeker verplaatst zich in de belevingswereld van de ander.
3e fase: bijkomstige aspecten onderscheiden van de bijkomstige aspecten
(fenomenologische reductie).
Empirische cyclus
3. Kritisch-emancipatorische pedagogiek (rechtvaardigheid)
Luisteren naar het kind in plaats van autoriteit.
Opvoeding moet leiden tot een grote mate van vrijheid en zelfstandigheid in het
handelen en tot kritisch kunnen kijken naar alles wat er om je heen gebeurt.
Opvoedingspraktijk: het opvoedend handelen in de dagelijkse werkelijkheid. Men moet
begrijpen wat er precies gebeurt.
Personaliteit is het vermogen van de volwassene om verantwoordelijkheid op zich te nemen
en de bereidheid om ter verantwoording te worden geroepen.
Grenzen stellen in de opvoeding is enorm belangrijk, overtreding daarvan dient consequenties
te hebben. De volgende punten:
1. De onderhandelingshuishouding moet niet verward worden met alle ruimte aan de
jeugd.
2. De confrontatiebereidheid van de volwassenen is te gering.
3. Ongewenst gedrag wordt te weinig afgeremd.
Martinus Langeveld
• Mens is Animal Educandum: wezen dat opgevoed moet worden.
• Om mens te worden moet je opgevoed worden.
• “Het kind begrijpen zoals het is”
Doel: zelfverantwoordelijke zelfbepaling (mondigheid = het vermogen om gebruik te
maken van je verstand zonder leiding van een ander). Gestimuleerd door:
Opvoedeling uitnodigen tot wat hij/zij nog niet kan en aanspreken als iemand die
hij/zij nog niet is.
• Aanhanger van de geesteswetenschappelijke pedagogiek. En vertegenwoordiger van
de normatieve pedagogiek.
, Pedagogiek als rizoom (metafoor):
• Een wortel die horizontaal groeit
• Kan ook omhoog groeien, waardoor er een nieuwe plant ontstaat
• Vertakkingen ontwikkelt
• Een netwerk zonder een begin of einde
• Verandert door de tijd heen
• Historisch groeiende discipline
• Veelvormigheid
Verhouding tussen mens en cultuur
De mens is van nature een cultuurwezen.
Evenwicht tussen twee kenmerken:
1. Kind is hulpeloos, dus afhankelijk van een volwassene.
2. Kind wil “zelf iemand zijn”
Vormingsprincipe van het kind, het idee dat kinderen kunnen leren. Dit door de
pedagogische relatie, cultuuroverdracht en de inhoud.
Pre-moderne pedagogiek
• Bij de geboorte ligt de bestemming van het kind al vast.
• Wordt door hun aanleg bepaald, ligt van nature vast.
Contrafactische anticipatie = het vooruitlopen op wat nog niet feitelijk het geval is.
(paradox)
Moderne pedagogiek
Twee principes:
1. Het principe van het kunnen leren
2. Het kind is een vrij en handelend subject
! Vrijheid en gelijkheid
Joint attention is het belang van gedeelde aandacht.
• Van groot belang voor culturele overdracht
• Kinderen gaan kijken naar waar volwassenen naar kijken (gaze following)
• Door gedeelde aandacht/sociale interactie wordt er geleerd en cultuur overdragen
• Bij kinderen met autisme is er minder sprake van joint attention
Vier basis-dimensies van opvoeding:
1. Ondersteuning bieden
2. Instructie geven
3. Controle uitoefenen
4. Grenzen stellen
Begrip pedagogiek
Het woord pedagogiek is afgeleid van Paidagogas wat kinderbegeleider betekend.
Paidagoogia betekent letterlijk kinderleiding, het leiden van het kind.
Pedagogiek is een praktijkwetenschap dat gaat over het handelen.
Drie vragen staan hierbij centraal:
1. Hoe kan opvoeding het best omschreven worden?
2. Hoe kan pedagogiek het best bestudeerd worden in de wetenschap?
! Gevolg: altijd een punt van discussie, dus veel diversiteit.
3. Welke rol vervult de pedagogiek in de opvoedingspraktijk?
Normatieve pedagogiek
Pedagogiek is waarde bepalend en richtinggevend is, er wordt gekeken naar de norm.
Er kunnen meerdere waarden naast elkaar bestaan, waardenpluralisme.
Drie stromen uit de pedagogiek:
1. Empirisch-analytische pedagogiek (waarheid)
Meten = weten
2. Geesteswetenschappelijke pedagogiek (dienstbaarheid)
Draait om emotie, gevoel en wil. Nadruk op de leefbaarheid van het kind.
Kinderen moeten los van maatschappelijke invloeden kunnen opgroeien.
Men oefent in de omgang invloed uit. Het is de bedoeling dat die invloed van de
volwassenen uitgaat van de onvolwassenheid van het kind.
Twee belangrijke kenmerken van de opvoeding:
1. Gezag
2. Verantwoordelijkheid
Drie methoden:
1. Hermeneutiek
Interpreteren van het menselijk handelen, observaties (interpretatieleer).
Hermeneutische cirkel:
1e stap: hypothese
2e stap: observaties en/of literatuur erbij zoeken
3e stap: terug naar de hypothese, klopt deze nog?
2. Dialectiek
Interesse in tegenstrijdigheden en hierover de discussie aangaan en hierover
nadenken.
3. Fenomenologie
Geen onderzoek doen in laboratoriumsituaties, maar in de natuurlijke
leefomgeving (opvoedomgeving). Richt zich op wetenschappelijk onderzoek van
de opvoedingsvraagstukken.
, Fenomenologische methode:
1e fase: de onderzoeker gaat uit van het verschijnsel zelf zoals het zich in de
werkelijkheid voordoet.
2e fase: de onderzoeker verplaatst zich in de belevingswereld van de ander.
3e fase: bijkomstige aspecten onderscheiden van de bijkomstige aspecten
(fenomenologische reductie).
Empirische cyclus
3. Kritisch-emancipatorische pedagogiek (rechtvaardigheid)
Luisteren naar het kind in plaats van autoriteit.
Opvoeding moet leiden tot een grote mate van vrijheid en zelfstandigheid in het
handelen en tot kritisch kunnen kijken naar alles wat er om je heen gebeurt.
Opvoedingspraktijk: het opvoedend handelen in de dagelijkse werkelijkheid. Men moet
begrijpen wat er precies gebeurt.
Personaliteit is het vermogen van de volwassene om verantwoordelijkheid op zich te nemen
en de bereidheid om ter verantwoording te worden geroepen.
Grenzen stellen in de opvoeding is enorm belangrijk, overtreding daarvan dient consequenties
te hebben. De volgende punten:
1. De onderhandelingshuishouding moet niet verward worden met alle ruimte aan de
jeugd.
2. De confrontatiebereidheid van de volwassenen is te gering.
3. Ongewenst gedrag wordt te weinig afgeremd.
Martinus Langeveld
• Mens is Animal Educandum: wezen dat opgevoed moet worden.
• Om mens te worden moet je opgevoed worden.
• “Het kind begrijpen zoals het is”
Doel: zelfverantwoordelijke zelfbepaling (mondigheid = het vermogen om gebruik te
maken van je verstand zonder leiding van een ander). Gestimuleerd door:
Opvoedeling uitnodigen tot wat hij/zij nog niet kan en aanspreken als iemand die
hij/zij nog niet is.
• Aanhanger van de geesteswetenschappelijke pedagogiek. En vertegenwoordiger van
de normatieve pedagogiek.
, Pedagogiek als rizoom (metafoor):
• Een wortel die horizontaal groeit
• Kan ook omhoog groeien, waardoor er een nieuwe plant ontstaat
• Vertakkingen ontwikkelt
• Een netwerk zonder een begin of einde
• Verandert door de tijd heen
• Historisch groeiende discipline
• Veelvormigheid
Verhouding tussen mens en cultuur
De mens is van nature een cultuurwezen.
Evenwicht tussen twee kenmerken:
1. Kind is hulpeloos, dus afhankelijk van een volwassene.
2. Kind wil “zelf iemand zijn”
Vormingsprincipe van het kind, het idee dat kinderen kunnen leren. Dit door de
pedagogische relatie, cultuuroverdracht en de inhoud.
Pre-moderne pedagogiek
• Bij de geboorte ligt de bestemming van het kind al vast.
• Wordt door hun aanleg bepaald, ligt van nature vast.
Contrafactische anticipatie = het vooruitlopen op wat nog niet feitelijk het geval is.
(paradox)
Moderne pedagogiek
Twee principes:
1. Het principe van het kunnen leren
2. Het kind is een vrij en handelend subject
! Vrijheid en gelijkheid
Joint attention is het belang van gedeelde aandacht.
• Van groot belang voor culturele overdracht
• Kinderen gaan kijken naar waar volwassenen naar kijken (gaze following)
• Door gedeelde aandacht/sociale interactie wordt er geleerd en cultuur overdragen
• Bij kinderen met autisme is er minder sprake van joint attention
Vier basis-dimensies van opvoeding:
1. Ondersteuning bieden
2. Instructie geven
3. Controle uitoefenen
4. Grenzen stellen
