Ethiek en moraal
Menselijk gedrag: verzameling van gemaakte keuzes en gestelde handelingen van een persoon
onder impuls van zijn individuele natuurlijke en culturele gesteldheid en zijn samenleven met andere
mensen.
Begrippenkader
Filosofie
Houden van wijsheid of wijs-begeerte.
-> wordt beoefend om je eigen oordelen van naderbij te bekijken.
Bertrand Russell: schreef geschiedenis van wijsbegeerte.
Westerse filosofie ontstond tussen 800 & 400 voor onze tijdrekening (v.o.t.).
Bepaald type samenleving kwam tot ontwikkeling: de polis
o Mensen hadden de nood zichzelf te ontwikkelen om in die polis zo goed mogelijk te
kunnen functioneren en samen te leven.
Op de markt (agora) vonden politiek, rechtspraak en het zakenleven plaats.
o Burgers werden hierbij betrokken, dat maakte de samenleving vrij en democratisch.
Onder leider Pericles ontstond zo de eerste vorm van democratie.
De academia
Filosofie kon in een academie beoefent worden.
3 grote kennisgebieden binnen de filosofie:
o Fysica: Alles wat wetenschappelijk is. (Kennis van de wereld & natuur).
o Logica: Begrijpen we elkaar? Kunnen we ons goed uitdrukken? (kennis- en
taaltheorie).
o Ethica: Hoe krijgen we de wereld zoals we die willen door te reflecteren over onze
gewoontes. (kennis over het handelen, de moraal, zeden & gewoonten).
Rationalisme vs empirisme
Herakleitos: “panta rhei”: alles stroomt en niets blijft gelijk. Concludeert dat wereld zodanig
veranderlijk is dat we er geen vaste begrippen op kunnen kleven.
Parmenides: zei het tegenovergestelde, hij vindt dat we vaste begrippen hebben om de wereld te
begrijpen.
Rationalisme legt nadruk op mogelijkheden van de menselijke rede. Zintuiglijke ervaring kont op 2 e
plaats.
Rationalistisch onderzoek vertrekt van vooropgesteld model en begrippenkader. Hieruit
worden particuliere zaken afgeleid. Deductieve argumenten kunnen in principe niet
weerlegd worden.
Risico voor te abstracte visies die heel ver van werkelijkheid staan.
Empirisme: Nadruk ligt op de ondervinding en waarneming als basis voor betrouwbare kennis.
Vertrekt vanuit concrete particuliere waaruit algemene stellingen worden afgeleid.
Bv “ik zie bruine eend in park”, “ik zie 2 e bruine eend in park” alle eenden in het park zijn
bruin.
, Nadeel: als je je baseert op ervaringsgegevens, is het moeilijk en onduidelijk hoe je daaruit
algemene uitspraken en wetten kunt vormen.
Inductieprobleem: bv je ziet 90 witte zwanen en denkt dat er alleen witte bestaan, dan komt er 1
zwarte. Je weet nooit volledig zeker hoeveel witte je moet zien om te besluiten dat er enkel witte
zwanen bestaan.
Ethiek
Komt van Griekse ethos.
Meerdere betekenissen:
1. Vaste verblijfplaats, woning.
2. Gewoonte, gebruik, zeden.
3. Karakter, aard.
4. Houding, gezindheid.
Houdt zich bezig met de vraag welke menselijke handelingen goed of toelaatbaar zijn.
o Onderzoek en rechtvaardiging van waarden, normen en waardestelsels.
Ontstaan bij Socrates, hij vond dat je met je leven iets moest maken, iedereen wordt geboren met
capaciteiten die je moet ontwikkelen.
zijn doel was om burgers van Athene zo goed mogelijk te laten nadenken over hun eigen waarden
en normen.
Moraal
Moraal != ethiek.
Moraal kan gaan over morele biologische instincten die diep in onze henen en menselijke natuur
vervat zitten.
Ethiek is de systematische reflectie over de moraal. Men reflecteert over waarden en
normen.
Moraal slaat op waarden en normen van een gemeenschap, bedrijf of individu.
Moreel oordeel
Het antwoord op de vraag of een handeling of beslissing moreel juist is.
Handeling of beslissing is moreel juister als de rechten van de betrokkenen worden
meegenomen in de redenering.
Naast rationele benadering van een dilemma wordt rekening gehouden met intuïtieve
manier waarop onze moraal werkt door die in het begin en/of aan einde in de redenering en
argumentatie mee te nemen.
Ethisch handelen
Ethisch handelen is dat handelen dat in overeenstemming is met de waarden en de normen waaraan
we onszelf en anderen in redelijkheid gehouden achten.
Belangrijk is het anderen. Vanaf je in bedrijf werkt, sta je in contact met anderen.
Welke belangen binnen het spectrum van belanghebbenden of stakeholders zijn gerechtvaardigd?
Hierbij zijn belanghebbenden, stakeholders of betrokkenen:
Iedere partij wier gerechtvaardigde belangen kunnen worden beïnvloed door de activiteiten
van de onderneming, of die zelf invloed op de gerechtvaardigde belangen van de
onderneming kan uitoefenen.
,Integriteit
Karaktereigenschap van een individu die inhoudt dat de betrokkene eerlijk, oprecht en niet
omkoopbaar is.
Hij zegt wat hij doet, doet wat hij zegt, geen verborgen agenda, veinst zelden emoties.
o Zuiverheid, betrouwbaarheid, geloofwaardigheid, …
Karssing zegt dat vertrouwen het dichtst in de buurt komt. (geen synoniem maar wordt vaak
op die manier ervaart ).
o vindt ook dat integriteit wijst op moreel zelfrespect en morele eigenwaarde.
Juridische en morele rechten
Ethisch legalisme : populaire morele theorie die stelt dat het mensen is toegestaan naar de
letter van de wet te handelen.
Legaliteit/overeenstemming met de wet handelen != ethische legitimiteit.
o Ingevoerde wetten kunnen immoreel zijn bv raciale segregatie in VS vorige eeuw.
Rechtssysteem is geen criterium voor ethisch handelen.
Moraliteit eist niet enkel dat we ons aan de regels houden, maar ook dat we mensen helpen.
o Iemand die altijd wet naleeft maar niet naar mensen omkijkt handelt immoreel.
Onderzoeksdomeinen van ethiek
Beschrijvende ethiek
Iemand start wetenschappelijk onderzoek op om op beschrijvende manier de gevolgde
moraal binnen de beroepsgroep van de vastgoedmakelaars-bemiddelaars in kaart te
brengen.
o Wordt gezien als beschrijvende ethiek want ethische houdingen en gewoontes
worden bevraagd en beschreven.
Beschrijvende ethiek wordt ook wel empirische ethiek genoemd.
o Onderzoeker beschrijft morele gewoonten en geplogenheden van een groep
mensen, erna doet hij uitspraken op basis van de resultaten.
Normatieve ethiek
prescriptieve of voorschrijvende ethiek genoemd.
Er wordt een bepaalde normatieve ethische opvatting vooropgesteld van hoe men zich als
beroepsgroep, persoonlijk of maatschappelijk hoort te gedragen.
o Bv coronaregels: duidelijke voorschriften voor de bevolking die tot doel hebben ons
aller recht op leven en gezondheid te vrijwaren.
Toegepaste ethiek
Meta-ethiek
Meta: betreffende het onderwerp zelf.
Belangrijke vraag: kan aan een moreel oordeel een waarheidsgehalte worden toegekend of
niet?
Oorsprong van de moraal
Datgene wat door een groep als geaccepteerd gedrag wordt beschouwd en onderscheidt zich
van ethiek waarmee dan vooral door cultuur wenselijk gedrag wordt bedoelt, hoe mensen
zich dienen te gedragen.
, Darwin als baken
Charles Darwin (1809-1882)
Schreef als een van de eerst over moraal vanuit biologisch in plaats van uit filosofisch en
theologisch perspectief.
o Mens verschilt in vele opzichten niet van de zoogdieren qua mentale vermogens.
Alle dieren die in groep leven, elkaar verdedigen of hun vijanden gezamenlijk aanvallen,
moeten in zekere zin trouw zijn aan elkaar.
Nederlander Frans de Waal toonde aan dat chimpansees en bonobo’s empathie kunnen
hebben en een duidelijk gevoel voor rechtvaardigheid hebben.
Moraal als instinct
We bezitten van bij onze geboorte al bouwstenen voor moreel handelen, net zoals zintuigen.
5 morele instincten die we als mensen hebben en waar komen ze vandaan:
o Hechtingsmoraal: Regelt ons handelen met mensen met wie we ons verbonden
voelen en ontstaat vanuit afhankelijkheidsrelaties en de toewijding die anderen
tegenover ons als pasgeboren en pril mensenkind tonen.
o Geweldmoraal: Geweld verdrijft vijanden, maar ook eigen angsten. Het komt van
vroeger toen mensen als jager-verzamelaar in conflict met roofdieren en naburige
stammen gingen.
o Reinigingsmoraal: Het rechtvaardigen van zuiveringsrituelen.
o Samenwerkingsmoraal: De manier waarop we met elkaar handeldrijven en ons
organiseren in verenigingen en organisaties. Deze komen er op basis van
vertrouwen.
o Beginselmoraal: zie hieronder.
Beginselmoraal
Enigste vorm die we als mens niet ondergaan, maar actief bedrijven.
Beginselmoraal rechtvaardigt ons handelen aan de hand van enkele morele beginselen zoals
gelijkheid, waardigheid en vrijheid.
o Beschouwt als moraal van de toekomst omdat het een open en transparante vorm
van moraal is.
Moraal is in overeenstemming gebracht met en gerechtvaardigd vanuit een geloof,
ideologische zuil of een partijprogramma.
o West-Europa sterk beïnvloed door christendom.
Moraal van bovenaf
Moraal werd eeuwenlang gemonopoliseerd door de monotheïstische
openbaringsgodsdiensten.
o Goed en kwaad vinden hun oorsprong uit heilige teksten.
Religie licht echter niet aan de basis van moraal, rond 1780 voor onze tijdrekening was er de
codex Hammurabi oudste wetboek op aarde, los van een god, voorgeschreven aan
Babylonische bevolking.
o Hierin zijn vele regels in opgenomen.
Met opkomst van christendom kreeg moraal een bovennatuurlijke dimensie doordat impact
van Bijbelse voorschriften bijzonder groot werd.
O.a. Immanuel Kant zorgde in 18e eeuw dat rechten naar voren geschoven werden als
belangrijk uitgangspunt voor de zeden en gewoonten van de mens.
o Die 18e -eeuwse rechten kennen we vandaag als UVRM.
Menselijk gedrag: verzameling van gemaakte keuzes en gestelde handelingen van een persoon
onder impuls van zijn individuele natuurlijke en culturele gesteldheid en zijn samenleven met andere
mensen.
Begrippenkader
Filosofie
Houden van wijsheid of wijs-begeerte.
-> wordt beoefend om je eigen oordelen van naderbij te bekijken.
Bertrand Russell: schreef geschiedenis van wijsbegeerte.
Westerse filosofie ontstond tussen 800 & 400 voor onze tijdrekening (v.o.t.).
Bepaald type samenleving kwam tot ontwikkeling: de polis
o Mensen hadden de nood zichzelf te ontwikkelen om in die polis zo goed mogelijk te
kunnen functioneren en samen te leven.
Op de markt (agora) vonden politiek, rechtspraak en het zakenleven plaats.
o Burgers werden hierbij betrokken, dat maakte de samenleving vrij en democratisch.
Onder leider Pericles ontstond zo de eerste vorm van democratie.
De academia
Filosofie kon in een academie beoefent worden.
3 grote kennisgebieden binnen de filosofie:
o Fysica: Alles wat wetenschappelijk is. (Kennis van de wereld & natuur).
o Logica: Begrijpen we elkaar? Kunnen we ons goed uitdrukken? (kennis- en
taaltheorie).
o Ethica: Hoe krijgen we de wereld zoals we die willen door te reflecteren over onze
gewoontes. (kennis over het handelen, de moraal, zeden & gewoonten).
Rationalisme vs empirisme
Herakleitos: “panta rhei”: alles stroomt en niets blijft gelijk. Concludeert dat wereld zodanig
veranderlijk is dat we er geen vaste begrippen op kunnen kleven.
Parmenides: zei het tegenovergestelde, hij vindt dat we vaste begrippen hebben om de wereld te
begrijpen.
Rationalisme legt nadruk op mogelijkheden van de menselijke rede. Zintuiglijke ervaring kont op 2 e
plaats.
Rationalistisch onderzoek vertrekt van vooropgesteld model en begrippenkader. Hieruit
worden particuliere zaken afgeleid. Deductieve argumenten kunnen in principe niet
weerlegd worden.
Risico voor te abstracte visies die heel ver van werkelijkheid staan.
Empirisme: Nadruk ligt op de ondervinding en waarneming als basis voor betrouwbare kennis.
Vertrekt vanuit concrete particuliere waaruit algemene stellingen worden afgeleid.
Bv “ik zie bruine eend in park”, “ik zie 2 e bruine eend in park” alle eenden in het park zijn
bruin.
, Nadeel: als je je baseert op ervaringsgegevens, is het moeilijk en onduidelijk hoe je daaruit
algemene uitspraken en wetten kunt vormen.
Inductieprobleem: bv je ziet 90 witte zwanen en denkt dat er alleen witte bestaan, dan komt er 1
zwarte. Je weet nooit volledig zeker hoeveel witte je moet zien om te besluiten dat er enkel witte
zwanen bestaan.
Ethiek
Komt van Griekse ethos.
Meerdere betekenissen:
1. Vaste verblijfplaats, woning.
2. Gewoonte, gebruik, zeden.
3. Karakter, aard.
4. Houding, gezindheid.
Houdt zich bezig met de vraag welke menselijke handelingen goed of toelaatbaar zijn.
o Onderzoek en rechtvaardiging van waarden, normen en waardestelsels.
Ontstaan bij Socrates, hij vond dat je met je leven iets moest maken, iedereen wordt geboren met
capaciteiten die je moet ontwikkelen.
zijn doel was om burgers van Athene zo goed mogelijk te laten nadenken over hun eigen waarden
en normen.
Moraal
Moraal != ethiek.
Moraal kan gaan over morele biologische instincten die diep in onze henen en menselijke natuur
vervat zitten.
Ethiek is de systematische reflectie over de moraal. Men reflecteert over waarden en
normen.
Moraal slaat op waarden en normen van een gemeenschap, bedrijf of individu.
Moreel oordeel
Het antwoord op de vraag of een handeling of beslissing moreel juist is.
Handeling of beslissing is moreel juister als de rechten van de betrokkenen worden
meegenomen in de redenering.
Naast rationele benadering van een dilemma wordt rekening gehouden met intuïtieve
manier waarop onze moraal werkt door die in het begin en/of aan einde in de redenering en
argumentatie mee te nemen.
Ethisch handelen
Ethisch handelen is dat handelen dat in overeenstemming is met de waarden en de normen waaraan
we onszelf en anderen in redelijkheid gehouden achten.
Belangrijk is het anderen. Vanaf je in bedrijf werkt, sta je in contact met anderen.
Welke belangen binnen het spectrum van belanghebbenden of stakeholders zijn gerechtvaardigd?
Hierbij zijn belanghebbenden, stakeholders of betrokkenen:
Iedere partij wier gerechtvaardigde belangen kunnen worden beïnvloed door de activiteiten
van de onderneming, of die zelf invloed op de gerechtvaardigde belangen van de
onderneming kan uitoefenen.
,Integriteit
Karaktereigenschap van een individu die inhoudt dat de betrokkene eerlijk, oprecht en niet
omkoopbaar is.
Hij zegt wat hij doet, doet wat hij zegt, geen verborgen agenda, veinst zelden emoties.
o Zuiverheid, betrouwbaarheid, geloofwaardigheid, …
Karssing zegt dat vertrouwen het dichtst in de buurt komt. (geen synoniem maar wordt vaak
op die manier ervaart ).
o vindt ook dat integriteit wijst op moreel zelfrespect en morele eigenwaarde.
Juridische en morele rechten
Ethisch legalisme : populaire morele theorie die stelt dat het mensen is toegestaan naar de
letter van de wet te handelen.
Legaliteit/overeenstemming met de wet handelen != ethische legitimiteit.
o Ingevoerde wetten kunnen immoreel zijn bv raciale segregatie in VS vorige eeuw.
Rechtssysteem is geen criterium voor ethisch handelen.
Moraliteit eist niet enkel dat we ons aan de regels houden, maar ook dat we mensen helpen.
o Iemand die altijd wet naleeft maar niet naar mensen omkijkt handelt immoreel.
Onderzoeksdomeinen van ethiek
Beschrijvende ethiek
Iemand start wetenschappelijk onderzoek op om op beschrijvende manier de gevolgde
moraal binnen de beroepsgroep van de vastgoedmakelaars-bemiddelaars in kaart te
brengen.
o Wordt gezien als beschrijvende ethiek want ethische houdingen en gewoontes
worden bevraagd en beschreven.
Beschrijvende ethiek wordt ook wel empirische ethiek genoemd.
o Onderzoeker beschrijft morele gewoonten en geplogenheden van een groep
mensen, erna doet hij uitspraken op basis van de resultaten.
Normatieve ethiek
prescriptieve of voorschrijvende ethiek genoemd.
Er wordt een bepaalde normatieve ethische opvatting vooropgesteld van hoe men zich als
beroepsgroep, persoonlijk of maatschappelijk hoort te gedragen.
o Bv coronaregels: duidelijke voorschriften voor de bevolking die tot doel hebben ons
aller recht op leven en gezondheid te vrijwaren.
Toegepaste ethiek
Meta-ethiek
Meta: betreffende het onderwerp zelf.
Belangrijke vraag: kan aan een moreel oordeel een waarheidsgehalte worden toegekend of
niet?
Oorsprong van de moraal
Datgene wat door een groep als geaccepteerd gedrag wordt beschouwd en onderscheidt zich
van ethiek waarmee dan vooral door cultuur wenselijk gedrag wordt bedoelt, hoe mensen
zich dienen te gedragen.
, Darwin als baken
Charles Darwin (1809-1882)
Schreef als een van de eerst over moraal vanuit biologisch in plaats van uit filosofisch en
theologisch perspectief.
o Mens verschilt in vele opzichten niet van de zoogdieren qua mentale vermogens.
Alle dieren die in groep leven, elkaar verdedigen of hun vijanden gezamenlijk aanvallen,
moeten in zekere zin trouw zijn aan elkaar.
Nederlander Frans de Waal toonde aan dat chimpansees en bonobo’s empathie kunnen
hebben en een duidelijk gevoel voor rechtvaardigheid hebben.
Moraal als instinct
We bezitten van bij onze geboorte al bouwstenen voor moreel handelen, net zoals zintuigen.
5 morele instincten die we als mensen hebben en waar komen ze vandaan:
o Hechtingsmoraal: Regelt ons handelen met mensen met wie we ons verbonden
voelen en ontstaat vanuit afhankelijkheidsrelaties en de toewijding die anderen
tegenover ons als pasgeboren en pril mensenkind tonen.
o Geweldmoraal: Geweld verdrijft vijanden, maar ook eigen angsten. Het komt van
vroeger toen mensen als jager-verzamelaar in conflict met roofdieren en naburige
stammen gingen.
o Reinigingsmoraal: Het rechtvaardigen van zuiveringsrituelen.
o Samenwerkingsmoraal: De manier waarop we met elkaar handeldrijven en ons
organiseren in verenigingen en organisaties. Deze komen er op basis van
vertrouwen.
o Beginselmoraal: zie hieronder.
Beginselmoraal
Enigste vorm die we als mens niet ondergaan, maar actief bedrijven.
Beginselmoraal rechtvaardigt ons handelen aan de hand van enkele morele beginselen zoals
gelijkheid, waardigheid en vrijheid.
o Beschouwt als moraal van de toekomst omdat het een open en transparante vorm
van moraal is.
Moraal is in overeenstemming gebracht met en gerechtvaardigd vanuit een geloof,
ideologische zuil of een partijprogramma.
o West-Europa sterk beïnvloed door christendom.
Moraal van bovenaf
Moraal werd eeuwenlang gemonopoliseerd door de monotheïstische
openbaringsgodsdiensten.
o Goed en kwaad vinden hun oorsprong uit heilige teksten.
Religie licht echter niet aan de basis van moraal, rond 1780 voor onze tijdrekening was er de
codex Hammurabi oudste wetboek op aarde, los van een god, voorgeschreven aan
Babylonische bevolking.
o Hierin zijn vele regels in opgenomen.
Met opkomst van christendom kreeg moraal een bovennatuurlijke dimensie doordat impact
van Bijbelse voorschriften bijzonder groot werd.
O.a. Immanuel Kant zorgde in 18e eeuw dat rechten naar voren geschoven werden als
belangrijk uitgangspunt voor de zeden en gewoonten van de mens.
o Die 18e -eeuwse rechten kennen we vandaag als UVRM.
