Deel 1: Krachtlijnen
1. Ineiding
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Recht
● Defenitie:
○ = Rationeel opgebouwd geheel van door de overheid uitgevaardigde en via sancties afdwingbare normen
die dienen tot organisatie, handhaving of herstel van de openbare orde
● Recht wordt ingedeeld in twee grote groepen:
○ Het publiekrecht regelt de situatie van de overheid en de relaties tussen de overheid en burger
■ bestuursrecht, belastingsrecht, strafrecht
○ Het privaatrecht regelt de situatie van de individuele burger en zijn relaties met andere burgers
■ erbintenissenrecht, familierecht, goederenrecht
Kernboodschap:
● ⇒ België is een meergelaagde, democratische rechtstaat in Europa
2. Belgische Staat
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1.1. Constitutieve bestanddelen
⇒ wat zijn de grondelementen, voorwaarden van een staat?
De constitutieve bestandelen: algemeen
1. Permanente bevolking
● = Elke staat oefent gezag uit over een min of meer vaste groep personen (= permanente bevolking)
● Opmerkingen
■ Elke burger heeft een nationaliteit
● Twee nationaliteiten : bipatriditeit
● Geen nationaliteit : apatriditeit
■ Een staat kan ook gezag uitoefenen over personen die niet zijn nationaliteit hebben als ze zich
op zijn grondgebied bevinden.
2. Afgebakend gebied
● = Bevolking moet zich situeren op een bep (afgebakend) grondgebied
● Opmerkingen:
○ Territoriale zee en luchtruim (gebied boven terrotoriaal vlak) behoort tot territorium
○ sommige delen van de aarde behoren tot niemand zijn territorium
■ vb. dleen vd oceaan, zuidpool
3. Overheid
○ = een entiteit die in staat is om wetten te maken, te besturen en recht te spreken
○ Functies van de overheid:
■ Wetgevende functie
■ Uitvoerend efunctie (besturen)
■ Rechterlijke functie
4. (Internationale erkenning)
○ → geen voorwaarde, maar in wkh wel heel belangrijk
○ = de rechtshandeling waarbij een andere staat het bestaan van een (nieuwe) staat bevestigt
○ Opmerkingen:
■ Declaratieve handeling
● De nieuwe staat verwerft daardoor in de ogen van de bestaande staat internationale
rechtspersoonlijkheid : daardoor kunnen beide met elkaar rechtsbetrekkingen
aanknopen
● eenzijdig
● niet vreplicht
● expliciet of impliciet
● kan niet ongedaan gemaakt worden
■ In principe: erkenning van staten, niet van regering van staten
● vb. Afganistan w erkend als staat zonder dat de taliban daarbij erkend wordt
1
,Toepassing: Is België een staat?
Constitutieve Van Extra uitleg
bestandelen toepassing op
België ?
Permanente bevolking ja
Afgebakend gebied ja ● Verdrag van maastricht (1843)
● Veranderlijk
○ Grenzen kunnen veranderen
○ kronkeling Maas: delen van de rivier zijn recht getrokken
Overheid ja ● Instellingen die functies staat uitvoeren:
○ Natioanle overheden (Federale), deelstatelijke overheden, lokale
overheden (Gent)….
○ Deze zorgen er samen voor dat normen w gemaakt, bestuurd w en recht
w gesproken
Internationale erkenning ja ● Ontstaan Belgische staat:
○ secessie met Verenigd Koninkrijk
○ Katholieke en liberale elites (zuiden) waren beide tegen bewind van
Koning Willem 1 = monsterverbond → ‘verlopig bewind’ roept
onafhankelijk uit = nieuwe staat België
○ Conferentie van Londen: De grote Europese mogendheden (FR,
UK…)erkennen belgische onafhankelijkheid
○ Verdrag van Londen (1839): Nederland erkent België als onafhankelijk
1.2. Ontstaan van een nieuwe staat
● Secessie (afscheiding): een bevolking met grondgebied scheid zich af ve staat en richt eigen overheid op
○ vb. Catalonië
● Fusie: Afzonderlijke staten gaan zich samenvoegen
● Dismembratio: een staat valt uiteen in verschillende staten
13. Gevolgen van kwalificatie als staat
● Rechtspersoonlijkheid
○ = je bent een entiteit op zichzelf, je kan zaken belsissen voor die fictieve entiteit
○ Onderscheid:
■ Intern: staat kan belsissingen nemen voor zichzelf, optreden binnen de staat
● vb. belastingen heffen
■ Extern: staat kan niet akkoord zijn met beslissingen in andere staten en dat laten weten,
optreden tegenover andere steden
● vb. verdragen sluiten
● Soevereiniteit
○ = zelfstandig, onafhankelijk
○ Onderscheid:
■ Intern: recht v staat om eigen rechtsordening bepalen (organen, wetgeving, procedures,
instellingen)
■ Extern: recht om ongestoord te functioneren, zonder immenging van andere staten
● Soevereiniteit w erkend in handvest VN (=verdrag met rechten en plichten vd lidstaten)
○ MAAR: België is deel van EU
■ DUS: EU neemt in sommige gevallen beslissingen voor België
● Internationale Immuniteit
○ = een staat mag een andere staat niet beoordelen, ze zijn immuun voor elkaar
■ bv. een Franse rechter mag de Belgische wet niet berechtigen
● Rechtsmacht
○ = Binnen zijn grondgebied kan de staat gezag uitoefenen door normen uit te vaardigen en af te dwingen.
○ Gevolg: staat mag zelf beslissen wat strafbaar is of niet in eigen land
■ vb. abortus
○ Opmerkingen: vraag naar rechtsmacht =/= vraag naar toepasselijk recht
● In principe: Belgisch recht van toepassing op elke situatie die zich op het grondgebied voordoet
● MAAR: Soms toch (extraterrotoriaal): Belgisch recht toegepast in het buitenlan
2. Een democratische staat
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2
, Kernboodschap: België is een meergelaagde, democratische rechtstaat in Europa
2.1. Democratie
● Democratie: burger neemt via aanduiding van vertegenwoordigers deel aan de uitoefening van het staatsgezag /
overheidsfuncties (democratie ←→ autoritair)
○ Uitganspunt: regelmatig vrije en geheime verkiezingen
■ Vrije verkiezingen: niemand zegt op wie je moet stemmen
■ Geheime verkiezingen: niemand weet op wie je stemt
■ regelmatig (vb. in belgië om de 5 jaar)
○ Verschillende soorten:
■ Parlementaire (vb. belgië): eerste minister wordt verkozen door parlement (men stemt voor een
parlement)
■ Presidentieel (vb. Amerika): president wordt rechtsreeks verkozen (men stemt voor een
president)
○ Indirecht of direcht?
■ Direct: hebben direct invloed op het wetgevingsproces (in combinatie met indirecte democratie)
■ Indirect: vertegenwoordigd systeem (andere burgers afvaardigen om ons te vertegenwoordigen)
● Legislatuur
○ = de rechtstreeks verkozen parlementsleden hebben slechts voor een bepaalde tijd gezag
○ → legislatuur ten einde = nieuwe verkiezingen
2.2. Scheiding van de machten
⇒ Ongeschreven grondwettelijk regel: Misbruik van macht voorkomen (bedacht door Montesquieu)
● Opdeling staatsgezag (trias politicas):
○ Wetgevende macht !!!:
■ = Wetgevende functie: politiek, verantwoordelijk
● Rechtsregels w uitgevaardigd
● doel: orde samenleving en menselijke verhoudingen
○ Uitvoerende macht:
■ = Bestuurs functie: politiek, verantwoordelijk
● Bestuursfunctie: Regels bepaald door wetegevnde macht w verfijnd + toegepast in
concrete gvallen
● beleidrol
○ Rechterlijke macht:
■ = rechtsprekende functie: onpartijdig, onafhankelijk
● De machten houden elkaar in evenwicht:
○ Wederzijdse control: checks and balances
- Kamer regering): controleert de Koning
- Koning: maakt mee de wetten + benoemt mee de leden van de rechterlijke macht
- Wetgevende macht: bepaalt statuut rechterlijke macht + regels die ze moeten toepassen
- Rechters controleren zowel wetgevende als uitvoerend emacht
○ Ze zijn allemaal van elkaar afnhekelijk
○ Ze moeten samenwerken om iets te bekomen
● Soorten verdelingen van de macht
○ verdeling in verticale zin
■ Verdling tss rechterlijke, uitvoerende en wetgevend emacht
○ verdeling in horizontale zin
■ Verdling tss federale overheid en deelstaten
■ Verdeling tss overheden, lokale niveau en supranationale niveau
● Evolutie?
○ sinds ideale scheiding vd machten in de 19e eeuw
■ Principes parlementaire controle belangrijker geworden
■ Uitvoerend emacht: werkelijke motor politieke beslissingen
■ Controle door d ewetgevende van d euitvoerend emacht = controle door de oppositie van d
emeerderheid
Is elke staat een democratie?
● → Niet elke staat is een democratie
● Democratie onder druk?
3
, ○ Polen, Hongraije, VS
Kan een dictator de wreld redden?
Argumenten PRO Argumenten CONTRA
● Onze overheden zijn ‘democratisch’ ingericht: een democratie is ● Macht zit bij één persoon, één clan die macht uitoefent over een
een inefficiënte bedoening, het duurt lang voor er beslissingen bevolking: bevolking wordt onderdrukt, geen vrije en geheime
worden genomen verkiezingen, geen onafhankelijke rechtsstaat, corrupte regimes,…
● Democratische overheden falen voortdurend: climate change, ● Een dictatuur is geen efficiënt systeem. Zij komen efficiënt over, maar
corona, racisme, ongelijkheid,… er zijn heel wat problemen die dit is een product van hun propaganda bv. Hitler doet lijken dat hij de
spelen waar direct op ingegrepen moet worden, maar waar economische crisis heeft opgelost, maar in tegendeel: de economie
democratieën er niet in slagen om deze problemen op te lossen ging net slechter. Ze lijken georganiseerd (stoeten van personen die in
● en democratie is veel palaver, is veel praten, is veel afwegen dezelfde richting lopen), maar het is een georganiseerde chaos bv. SS
(beslissingen toetsen aan de bevolking), bevolking die die tegen de SA,…. Het is onmogelijk dat één man alles kan voorzien, zijn
beslissingen kan controleren en politici kan terugfluiten. Dit lijkt visie kan doordrukken in het hele land.
misschien inefficiënt, maar het is veel efficiënter dan een dictatuur. ● Fundamentele rechten gelden voor iedereen, ook de machthebbers
hebben zich hier aan te houden
● Beslissingen in een democratie worden gedragen door het
soevereinde volk
3. Een rechtstaat
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kernboodschap: België is een meergelaagde, democratische rechtstaat in Europa
1. Rechtstaat vs politiestaat
● Rechtstaat:
○ = Een staat waar de staatsmachten (overheid) zelf onderwopen zijn aan het recht + ze moeten het
respecteren.
● Politiestaat
○ ‘Dictatuur’
○ = Een staat waar overheid zomaar dingen kunnen beslissing
○ → Deur staat open voor willekeur en tirannie van meerderheid
2. Toepassing: België
● België = Democratische rechtstaat
○ = Recht is democratisch tot stand gekomen
○ Gevolgen:
■ geen willekeur (niet zomaar deel van de bevolking uitsluiten)
■ geen tirannie van de meerderheid: grond/mensenrechten moeten worden gerespecteer
4. Een meergelaagde staat in Europa
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kernboodschap: België is een meergelaagde, democratische rechtstaat in Europa
4
1. Ineiding
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Recht
● Defenitie:
○ = Rationeel opgebouwd geheel van door de overheid uitgevaardigde en via sancties afdwingbare normen
die dienen tot organisatie, handhaving of herstel van de openbare orde
● Recht wordt ingedeeld in twee grote groepen:
○ Het publiekrecht regelt de situatie van de overheid en de relaties tussen de overheid en burger
■ bestuursrecht, belastingsrecht, strafrecht
○ Het privaatrecht regelt de situatie van de individuele burger en zijn relaties met andere burgers
■ erbintenissenrecht, familierecht, goederenrecht
Kernboodschap:
● ⇒ België is een meergelaagde, democratische rechtstaat in Europa
2. Belgische Staat
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1.1. Constitutieve bestanddelen
⇒ wat zijn de grondelementen, voorwaarden van een staat?
De constitutieve bestandelen: algemeen
1. Permanente bevolking
● = Elke staat oefent gezag uit over een min of meer vaste groep personen (= permanente bevolking)
● Opmerkingen
■ Elke burger heeft een nationaliteit
● Twee nationaliteiten : bipatriditeit
● Geen nationaliteit : apatriditeit
■ Een staat kan ook gezag uitoefenen over personen die niet zijn nationaliteit hebben als ze zich
op zijn grondgebied bevinden.
2. Afgebakend gebied
● = Bevolking moet zich situeren op een bep (afgebakend) grondgebied
● Opmerkingen:
○ Territoriale zee en luchtruim (gebied boven terrotoriaal vlak) behoort tot territorium
○ sommige delen van de aarde behoren tot niemand zijn territorium
■ vb. dleen vd oceaan, zuidpool
3. Overheid
○ = een entiteit die in staat is om wetten te maken, te besturen en recht te spreken
○ Functies van de overheid:
■ Wetgevende functie
■ Uitvoerend efunctie (besturen)
■ Rechterlijke functie
4. (Internationale erkenning)
○ → geen voorwaarde, maar in wkh wel heel belangrijk
○ = de rechtshandeling waarbij een andere staat het bestaan van een (nieuwe) staat bevestigt
○ Opmerkingen:
■ Declaratieve handeling
● De nieuwe staat verwerft daardoor in de ogen van de bestaande staat internationale
rechtspersoonlijkheid : daardoor kunnen beide met elkaar rechtsbetrekkingen
aanknopen
● eenzijdig
● niet vreplicht
● expliciet of impliciet
● kan niet ongedaan gemaakt worden
■ In principe: erkenning van staten, niet van regering van staten
● vb. Afganistan w erkend als staat zonder dat de taliban daarbij erkend wordt
1
,Toepassing: Is België een staat?
Constitutieve Van Extra uitleg
bestandelen toepassing op
België ?
Permanente bevolking ja
Afgebakend gebied ja ● Verdrag van maastricht (1843)
● Veranderlijk
○ Grenzen kunnen veranderen
○ kronkeling Maas: delen van de rivier zijn recht getrokken
Overheid ja ● Instellingen die functies staat uitvoeren:
○ Natioanle overheden (Federale), deelstatelijke overheden, lokale
overheden (Gent)….
○ Deze zorgen er samen voor dat normen w gemaakt, bestuurd w en recht
w gesproken
Internationale erkenning ja ● Ontstaan Belgische staat:
○ secessie met Verenigd Koninkrijk
○ Katholieke en liberale elites (zuiden) waren beide tegen bewind van
Koning Willem 1 = monsterverbond → ‘verlopig bewind’ roept
onafhankelijk uit = nieuwe staat België
○ Conferentie van Londen: De grote Europese mogendheden (FR,
UK…)erkennen belgische onafhankelijkheid
○ Verdrag van Londen (1839): Nederland erkent België als onafhankelijk
1.2. Ontstaan van een nieuwe staat
● Secessie (afscheiding): een bevolking met grondgebied scheid zich af ve staat en richt eigen overheid op
○ vb. Catalonië
● Fusie: Afzonderlijke staten gaan zich samenvoegen
● Dismembratio: een staat valt uiteen in verschillende staten
13. Gevolgen van kwalificatie als staat
● Rechtspersoonlijkheid
○ = je bent een entiteit op zichzelf, je kan zaken belsissen voor die fictieve entiteit
○ Onderscheid:
■ Intern: staat kan belsissingen nemen voor zichzelf, optreden binnen de staat
● vb. belastingen heffen
■ Extern: staat kan niet akkoord zijn met beslissingen in andere staten en dat laten weten,
optreden tegenover andere steden
● vb. verdragen sluiten
● Soevereiniteit
○ = zelfstandig, onafhankelijk
○ Onderscheid:
■ Intern: recht v staat om eigen rechtsordening bepalen (organen, wetgeving, procedures,
instellingen)
■ Extern: recht om ongestoord te functioneren, zonder immenging van andere staten
● Soevereiniteit w erkend in handvest VN (=verdrag met rechten en plichten vd lidstaten)
○ MAAR: België is deel van EU
■ DUS: EU neemt in sommige gevallen beslissingen voor België
● Internationale Immuniteit
○ = een staat mag een andere staat niet beoordelen, ze zijn immuun voor elkaar
■ bv. een Franse rechter mag de Belgische wet niet berechtigen
● Rechtsmacht
○ = Binnen zijn grondgebied kan de staat gezag uitoefenen door normen uit te vaardigen en af te dwingen.
○ Gevolg: staat mag zelf beslissen wat strafbaar is of niet in eigen land
■ vb. abortus
○ Opmerkingen: vraag naar rechtsmacht =/= vraag naar toepasselijk recht
● In principe: Belgisch recht van toepassing op elke situatie die zich op het grondgebied voordoet
● MAAR: Soms toch (extraterrotoriaal): Belgisch recht toegepast in het buitenlan
2. Een democratische staat
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2
, Kernboodschap: België is een meergelaagde, democratische rechtstaat in Europa
2.1. Democratie
● Democratie: burger neemt via aanduiding van vertegenwoordigers deel aan de uitoefening van het staatsgezag /
overheidsfuncties (democratie ←→ autoritair)
○ Uitganspunt: regelmatig vrije en geheime verkiezingen
■ Vrije verkiezingen: niemand zegt op wie je moet stemmen
■ Geheime verkiezingen: niemand weet op wie je stemt
■ regelmatig (vb. in belgië om de 5 jaar)
○ Verschillende soorten:
■ Parlementaire (vb. belgië): eerste minister wordt verkozen door parlement (men stemt voor een
parlement)
■ Presidentieel (vb. Amerika): president wordt rechtsreeks verkozen (men stemt voor een
president)
○ Indirecht of direcht?
■ Direct: hebben direct invloed op het wetgevingsproces (in combinatie met indirecte democratie)
■ Indirect: vertegenwoordigd systeem (andere burgers afvaardigen om ons te vertegenwoordigen)
● Legislatuur
○ = de rechtstreeks verkozen parlementsleden hebben slechts voor een bepaalde tijd gezag
○ → legislatuur ten einde = nieuwe verkiezingen
2.2. Scheiding van de machten
⇒ Ongeschreven grondwettelijk regel: Misbruik van macht voorkomen (bedacht door Montesquieu)
● Opdeling staatsgezag (trias politicas):
○ Wetgevende macht !!!:
■ = Wetgevende functie: politiek, verantwoordelijk
● Rechtsregels w uitgevaardigd
● doel: orde samenleving en menselijke verhoudingen
○ Uitvoerende macht:
■ = Bestuurs functie: politiek, verantwoordelijk
● Bestuursfunctie: Regels bepaald door wetegevnde macht w verfijnd + toegepast in
concrete gvallen
● beleidrol
○ Rechterlijke macht:
■ = rechtsprekende functie: onpartijdig, onafhankelijk
● De machten houden elkaar in evenwicht:
○ Wederzijdse control: checks and balances
- Kamer regering): controleert de Koning
- Koning: maakt mee de wetten + benoemt mee de leden van de rechterlijke macht
- Wetgevende macht: bepaalt statuut rechterlijke macht + regels die ze moeten toepassen
- Rechters controleren zowel wetgevende als uitvoerend emacht
○ Ze zijn allemaal van elkaar afnhekelijk
○ Ze moeten samenwerken om iets te bekomen
● Soorten verdelingen van de macht
○ verdeling in verticale zin
■ Verdling tss rechterlijke, uitvoerende en wetgevend emacht
○ verdeling in horizontale zin
■ Verdling tss federale overheid en deelstaten
■ Verdeling tss overheden, lokale niveau en supranationale niveau
● Evolutie?
○ sinds ideale scheiding vd machten in de 19e eeuw
■ Principes parlementaire controle belangrijker geworden
■ Uitvoerend emacht: werkelijke motor politieke beslissingen
■ Controle door d ewetgevende van d euitvoerend emacht = controle door de oppositie van d
emeerderheid
Is elke staat een democratie?
● → Niet elke staat is een democratie
● Democratie onder druk?
3
, ○ Polen, Hongraije, VS
Kan een dictator de wreld redden?
Argumenten PRO Argumenten CONTRA
● Onze overheden zijn ‘democratisch’ ingericht: een democratie is ● Macht zit bij één persoon, één clan die macht uitoefent over een
een inefficiënte bedoening, het duurt lang voor er beslissingen bevolking: bevolking wordt onderdrukt, geen vrije en geheime
worden genomen verkiezingen, geen onafhankelijke rechtsstaat, corrupte regimes,…
● Democratische overheden falen voortdurend: climate change, ● Een dictatuur is geen efficiënt systeem. Zij komen efficiënt over, maar
corona, racisme, ongelijkheid,… er zijn heel wat problemen die dit is een product van hun propaganda bv. Hitler doet lijken dat hij de
spelen waar direct op ingegrepen moet worden, maar waar economische crisis heeft opgelost, maar in tegendeel: de economie
democratieën er niet in slagen om deze problemen op te lossen ging net slechter. Ze lijken georganiseerd (stoeten van personen die in
● en democratie is veel palaver, is veel praten, is veel afwegen dezelfde richting lopen), maar het is een georganiseerde chaos bv. SS
(beslissingen toetsen aan de bevolking), bevolking die die tegen de SA,…. Het is onmogelijk dat één man alles kan voorzien, zijn
beslissingen kan controleren en politici kan terugfluiten. Dit lijkt visie kan doordrukken in het hele land.
misschien inefficiënt, maar het is veel efficiënter dan een dictatuur. ● Fundamentele rechten gelden voor iedereen, ook de machthebbers
hebben zich hier aan te houden
● Beslissingen in een democratie worden gedragen door het
soevereinde volk
3. Een rechtstaat
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kernboodschap: België is een meergelaagde, democratische rechtstaat in Europa
1. Rechtstaat vs politiestaat
● Rechtstaat:
○ = Een staat waar de staatsmachten (overheid) zelf onderwopen zijn aan het recht + ze moeten het
respecteren.
● Politiestaat
○ ‘Dictatuur’
○ = Een staat waar overheid zomaar dingen kunnen beslissing
○ → Deur staat open voor willekeur en tirannie van meerderheid
2. Toepassing: België
● België = Democratische rechtstaat
○ = Recht is democratisch tot stand gekomen
○ Gevolgen:
■ geen willekeur (niet zomaar deel van de bevolking uitsluiten)
■ geen tirannie van de meerderheid: grond/mensenrechten moeten worden gerespecteer
4. Een meergelaagde staat in Europa
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kernboodschap: België is een meergelaagde, democratische rechtstaat in Europa
4
