Begrippenlijst cultuur- en mediatheorie
Hoofdstuk 1: inleiding
Cultuur De betekenis van het begrip ‘cultuur’ is verre van
eenduidig. Zo wordt cultuur bijvoorbeeld opgevat
als domein, dimensie, of als geheel van
betekenissen. In de laatste betekenis wordt
cultuur dan opgevat als ‘het vormgeven van
menselijk handelen’.
Nominiseren Peter Berger stelt dat culturele elementen
nominiseren: ze leggen een orde (‘nomos’) op aan
wat anders onleefbare en vormloze chaos zou
zijn. Dit gebeurt niet enkel mentaal, maar ook in
de praktijk.
Culturele praktijken De culturele orde is ook een praktische orde. In de
mate dat betekenissen in concrete handelingen
worden vertaald, dus in de praktijk gebracht
worden, spreken we van (culturele) praktijken.
Sociale instituties Arnold Gehlen stelt dat de mens gedwongen
wordt orde en stabiliteit in zijn leven te brengen
door cultuur, meer bepaald sociale instituties.
Sociale instituties zijn levensbelangrijke,
instinctvervangende, cultureel geproduceerde
gedragspatronen die aan het menselijk leven een
stabiliteit geven die zijn biologische constitutie
hem niet kon geven. Ze vervullen dus een
achtergrondfunctie: ze leggen bepaald gedrag op
zodat het individu er niet meer over hoeft na te
denken. Gehlen beschrijft sociale instituties als de
‘tweede natuur’ van de mens.
Desinstitutionalisering Gehlen oppert in zijn boek “Urmensch und
Spätkultur” de hypothese van de
desinstitutionalisering. Hij beschrijft hoe
instituties in archaïsche maatschappijen stabiel en
onaantastbaar zijn, terwijl in moderne
samenlevingen de stabiliteit van instituties
verzwakt. Volgens Gehlen is dit te wijten aan de
doorbraak van de ‘industrietechnische cultuur’,
die het tijdperk van het subjectivisme inluidde:
individuen leggen zich niet meer gedachteloos
neer bij wat de institutie voorschrijft, ze trekken
alles in twijfelen en nemen constant een
reflectieve houding aan.
Cultuursociologische analyse De cultuursociologische analyse is erop gericht om
het cultureel proces van ordening en zingeving
aan het licht te brengen. Wij bekeken drie
cultuursociologische benaderingswijzen:
benaderingen waar zin centraal staat,
benaderingen waar de middelen waarmee
betekenisgeving mogelijk is centraal staan en
benaderingen waar de culturele praktijken (dus de
ordeningsfunctie in de praktijk) centraal staan.
Hoofdstuk 1: inleiding
Cultuur De betekenis van het begrip ‘cultuur’ is verre van
eenduidig. Zo wordt cultuur bijvoorbeeld opgevat
als domein, dimensie, of als geheel van
betekenissen. In de laatste betekenis wordt
cultuur dan opgevat als ‘het vormgeven van
menselijk handelen’.
Nominiseren Peter Berger stelt dat culturele elementen
nominiseren: ze leggen een orde (‘nomos’) op aan
wat anders onleefbare en vormloze chaos zou
zijn. Dit gebeurt niet enkel mentaal, maar ook in
de praktijk.
Culturele praktijken De culturele orde is ook een praktische orde. In de
mate dat betekenissen in concrete handelingen
worden vertaald, dus in de praktijk gebracht
worden, spreken we van (culturele) praktijken.
Sociale instituties Arnold Gehlen stelt dat de mens gedwongen
wordt orde en stabiliteit in zijn leven te brengen
door cultuur, meer bepaald sociale instituties.
Sociale instituties zijn levensbelangrijke,
instinctvervangende, cultureel geproduceerde
gedragspatronen die aan het menselijk leven een
stabiliteit geven die zijn biologische constitutie
hem niet kon geven. Ze vervullen dus een
achtergrondfunctie: ze leggen bepaald gedrag op
zodat het individu er niet meer over hoeft na te
denken. Gehlen beschrijft sociale instituties als de
‘tweede natuur’ van de mens.
Desinstitutionalisering Gehlen oppert in zijn boek “Urmensch und
Spätkultur” de hypothese van de
desinstitutionalisering. Hij beschrijft hoe
instituties in archaïsche maatschappijen stabiel en
onaantastbaar zijn, terwijl in moderne
samenlevingen de stabiliteit van instituties
verzwakt. Volgens Gehlen is dit te wijten aan de
doorbraak van de ‘industrietechnische cultuur’,
die het tijdperk van het subjectivisme inluidde:
individuen leggen zich niet meer gedachteloos
neer bij wat de institutie voorschrijft, ze trekken
alles in twijfelen en nemen constant een
reflectieve houding aan.
Cultuursociologische analyse De cultuursociologische analyse is erop gericht om
het cultureel proces van ordening en zingeving
aan het licht te brengen. Wij bekeken drie
cultuursociologische benaderingswijzen:
benaderingen waar zin centraal staat,
benaderingen waar de middelen waarmee
betekenisgeving mogelijk is centraal staan en
benaderingen waar de culturele praktijken (dus de
ordeningsfunctie in de praktijk) centraal staan.
