Samenvatting Taal 2
Beginnende geletterdheid
Soorten geletterdheid
● Ontluikende geletterdheid: betrekking op ontwikkeling van geletterdheid in
voorschoolse periode (0-4 jaar). Ouders/opvoeders hebben hierin een belangrijke rol.
● Beginnende geletterdheid: groep 1 tot groep 3. Vaak hebben kinderen al een basis
vanuit thuis, door voorgelezen worden, taalspelletjes etc.
→ Boekoriëntatie
- Weten dat illustraties en tekst samen een verhaal vertellen.
- Weten dat boeken gelezen worden van voor-achter, links-rechts etc.
- Weten dat verhalen een opbouw hebben.
- Adhv de kaft een voorspelling doen over een boek.
- Weten dat je vragen over een boek kan stellen die helpen om goed te luisteren.
→ Verhaalbegrip
- Taal van voorleesboeken snappen en conclusies trekken & voorspellingen doen.
- Kinderen weten dat de meeste verhalen bestaan uit een situatieschets (info
over hoofdpersoon, plaats, tijd) en een episode (probleem + oplossing).
- Kinderen kunnen een verhaal naspelen/navertellen (met & zonder gebruik van
de illustraties).
● Gevorderde geletterdheid: periode van ontwikkeling na groep 3; voortgezet lezen,
stellen, betekenis van woorden kunnen achterhalen.
Taalbewustzijn:
1. Woorden in zinnen onderscheiden.
2. Onderscheid maken tussen vorm en betekenis.
3. Reageren op - en spelen met klankpatronen (rijmen).
4. Fonemen als klankeenheid in woorden onderscheiden.
Functies van geschreven taal:
1. Geschreven taalproducten hebben altijd een communicatief doel hebben.
2. Symbolen (logo's, pictogrammen) verwijzen altijd naar taalhandelingen.
3. Bewustzijn van het permanente karakter van geschreven taal.
4. Tekenen en tekens bieden mogelijkheden tot communicatie.
5. Taalhandelingen als 'lezen' en 'schrijven' zijn bekend en het onderscheid daartussen.
Taalbewustzijn: te herkennen aan de vraag 'welk woord is groter; pissebed' of 'koe'?
→ een jonge leerling zal antwoorden met 'koe' (afgaande op de verschijningsvorm).
Oudere leerlingen zijn zich bewust van het permanente karakter van geschreven
taal en zeggen 'pissebed'.
Fasen van ontwikkeling van schrijfvaardigheid:
a. Fase 1: het tekenen van woorden. Kind maakt geen onderscheid tussen schrijven en
tekenen, maar ziet wel dat je woorden op papier kunt weergeven (tekeningen).
, b. Fase 2: krabbelen van niet herkenbare lettertekens, bewust van dat er voor het schrijven
abstractere tekens worden gebruikt (abstracte tekens).
c. Fase 3: schrijven van letterachtige vormen/letters. Ontdekking dat woorden bestaan uit
letters (letterachtige vormen).
d. Fase 4: weergeven van woorden door 1 of enkele letters. Kind heeft enige notie van
klank-letterkoppeling. Vaak gebruiken kinderen de beginklank of alleen medeklinkers.
(letters zonder klinkers of enkele letters)
e. Fase 5: invented spelling, kinderen schrijven klanken en woorden zoals ze die horen
(fonetisch schrift).
Functionele geletterdheid: om je te kunnen redden in een geletterde samenleving. Je kan een
menukaart lezen, de borden op de weg, handleiding van een product etc.
Belang van taalsituatie thuis: belangrijk dat kinderen actief betrokken worden bij geletterdheids-
activiteiten, ongeacht in welke taal, als ze maar bezig zijn met lezen/schrijven.
> Ouders kunnen kinderen bvb wijzen op geschreven teksten in de omgeving zoals tramhaltes.
Kinderen krijgen inzicht in verschillende functies van taal en betrokkenheid verhoogt interesse.
Auditieve vaardigheden:
> Auditieve objectivatie: letten op de klank, niet de betekenis. (woord 'kabouter' is langer dan
het woord 'reus'). Kun je oefenen adhv rijmspelletjes.
> Auditieve discriminatie: verschil horen tussen woorden of klanken. Oefenen door;
'hoor je hetzelfde woord of niet? → bak/pak, mat/nat. Kind moet in staat zijn dit te
onderscheiden.
> Auditieve analyse: een woord in klanken splitsen, verschillende fonemen onderscheiden.
Hieronder valt ook het herkennen van afzonderlijke woorden in een zin en klankstukken in een
woord (hakken).
> Auditieve synthese: losse klanken samenvoegen tot één woord (plakken). Een leerkracht
kan spellend klanken voorzeggen, een kind kan horen om welk woord het gaat.
> Temporeel ordenen: volgorde van klanken onthouden, adhv het auditief geheugen.
Bij langere woorden is de volgorde onthouden lastiger; kinderen onthouden soms
alleen de laatste klank omdat die beter beklijft → 'maar' ipv 'raam'.
> Klankpositie bepalen: waar hoor je de klank in een woord? → welke klank hoor je
vooraan in 'vuur'? Welke klank hoor je achteraan in 'kast'?
Visuele vaardigheden:
> Visuele discriminatie: verschil zien tussen letters/woorden. Belangrijk bij letters als b/d, u/n.
We spreken dan ook wel van richting-vorm constantie.
> Visuele analyse: letters in een woord herkennen. Binnen een woord zijn verschillende
grafemen te onderscheiden.
> Visuele synthese: losse letters samenvoegen tot één woord. Herkennen van combinaties
van letters (nk, eu). Hardop verklanken van letters helpt hierbij.
> Spatieel ordenen: volgorde van letters onthouden.
Beginnende geletterdheid
Soorten geletterdheid
● Ontluikende geletterdheid: betrekking op ontwikkeling van geletterdheid in
voorschoolse periode (0-4 jaar). Ouders/opvoeders hebben hierin een belangrijke rol.
● Beginnende geletterdheid: groep 1 tot groep 3. Vaak hebben kinderen al een basis
vanuit thuis, door voorgelezen worden, taalspelletjes etc.
→ Boekoriëntatie
- Weten dat illustraties en tekst samen een verhaal vertellen.
- Weten dat boeken gelezen worden van voor-achter, links-rechts etc.
- Weten dat verhalen een opbouw hebben.
- Adhv de kaft een voorspelling doen over een boek.
- Weten dat je vragen over een boek kan stellen die helpen om goed te luisteren.
→ Verhaalbegrip
- Taal van voorleesboeken snappen en conclusies trekken & voorspellingen doen.
- Kinderen weten dat de meeste verhalen bestaan uit een situatieschets (info
over hoofdpersoon, plaats, tijd) en een episode (probleem + oplossing).
- Kinderen kunnen een verhaal naspelen/navertellen (met & zonder gebruik van
de illustraties).
● Gevorderde geletterdheid: periode van ontwikkeling na groep 3; voortgezet lezen,
stellen, betekenis van woorden kunnen achterhalen.
Taalbewustzijn:
1. Woorden in zinnen onderscheiden.
2. Onderscheid maken tussen vorm en betekenis.
3. Reageren op - en spelen met klankpatronen (rijmen).
4. Fonemen als klankeenheid in woorden onderscheiden.
Functies van geschreven taal:
1. Geschreven taalproducten hebben altijd een communicatief doel hebben.
2. Symbolen (logo's, pictogrammen) verwijzen altijd naar taalhandelingen.
3. Bewustzijn van het permanente karakter van geschreven taal.
4. Tekenen en tekens bieden mogelijkheden tot communicatie.
5. Taalhandelingen als 'lezen' en 'schrijven' zijn bekend en het onderscheid daartussen.
Taalbewustzijn: te herkennen aan de vraag 'welk woord is groter; pissebed' of 'koe'?
→ een jonge leerling zal antwoorden met 'koe' (afgaande op de verschijningsvorm).
Oudere leerlingen zijn zich bewust van het permanente karakter van geschreven
taal en zeggen 'pissebed'.
Fasen van ontwikkeling van schrijfvaardigheid:
a. Fase 1: het tekenen van woorden. Kind maakt geen onderscheid tussen schrijven en
tekenen, maar ziet wel dat je woorden op papier kunt weergeven (tekeningen).
, b. Fase 2: krabbelen van niet herkenbare lettertekens, bewust van dat er voor het schrijven
abstractere tekens worden gebruikt (abstracte tekens).
c. Fase 3: schrijven van letterachtige vormen/letters. Ontdekking dat woorden bestaan uit
letters (letterachtige vormen).
d. Fase 4: weergeven van woorden door 1 of enkele letters. Kind heeft enige notie van
klank-letterkoppeling. Vaak gebruiken kinderen de beginklank of alleen medeklinkers.
(letters zonder klinkers of enkele letters)
e. Fase 5: invented spelling, kinderen schrijven klanken en woorden zoals ze die horen
(fonetisch schrift).
Functionele geletterdheid: om je te kunnen redden in een geletterde samenleving. Je kan een
menukaart lezen, de borden op de weg, handleiding van een product etc.
Belang van taalsituatie thuis: belangrijk dat kinderen actief betrokken worden bij geletterdheids-
activiteiten, ongeacht in welke taal, als ze maar bezig zijn met lezen/schrijven.
> Ouders kunnen kinderen bvb wijzen op geschreven teksten in de omgeving zoals tramhaltes.
Kinderen krijgen inzicht in verschillende functies van taal en betrokkenheid verhoogt interesse.
Auditieve vaardigheden:
> Auditieve objectivatie: letten op de klank, niet de betekenis. (woord 'kabouter' is langer dan
het woord 'reus'). Kun je oefenen adhv rijmspelletjes.
> Auditieve discriminatie: verschil horen tussen woorden of klanken. Oefenen door;
'hoor je hetzelfde woord of niet? → bak/pak, mat/nat. Kind moet in staat zijn dit te
onderscheiden.
> Auditieve analyse: een woord in klanken splitsen, verschillende fonemen onderscheiden.
Hieronder valt ook het herkennen van afzonderlijke woorden in een zin en klankstukken in een
woord (hakken).
> Auditieve synthese: losse klanken samenvoegen tot één woord (plakken). Een leerkracht
kan spellend klanken voorzeggen, een kind kan horen om welk woord het gaat.
> Temporeel ordenen: volgorde van klanken onthouden, adhv het auditief geheugen.
Bij langere woorden is de volgorde onthouden lastiger; kinderen onthouden soms
alleen de laatste klank omdat die beter beklijft → 'maar' ipv 'raam'.
> Klankpositie bepalen: waar hoor je de klank in een woord? → welke klank hoor je
vooraan in 'vuur'? Welke klank hoor je achteraan in 'kast'?
Visuele vaardigheden:
> Visuele discriminatie: verschil zien tussen letters/woorden. Belangrijk bij letters als b/d, u/n.
We spreken dan ook wel van richting-vorm constantie.
> Visuele analyse: letters in een woord herkennen. Binnen een woord zijn verschillende
grafemen te onderscheiden.
> Visuele synthese: losse letters samenvoegen tot één woord. Herkennen van combinaties
van letters (nk, eu). Hardop verklanken van letters helpt hierbij.
> Spatieel ordenen: volgorde van letters onthouden.
