Samenvatting Fundamentele Wijsbegeerte 1ste BA Rechten KUL

Fundamentele wijsbegeerte

1. Inleiding

1.1 Plato’s grot

o Allegorie = bepaald concept duidelijk maken adhv zintuigen
 Iets van buitenaf nodig om uit grot te worden bevrijd
=> werkelijkheid ontdekken: binnen de grot is er dus
een schaduwwereld
o Filosofie vertrekt vanuit de verwondering
 Waarom? Daarom VS de blik van het kind (genot
vinden)
 Voorwerp van verwondering = alles
 Zizek: ‘ We zijn niet geboren in realiteit, maar in
symbolische orde’ => wereld is vooraf geordende
structuur => 2de natuur wordt voorwerp kritische
zelfreflectie. Realiteit komt op bepaalde momenten
wel nog naar boven: valt niet samen met symbolische
orde

1.2 Filosofie & ideologie

o Filosofie
 Argumentatie
 Stelling poneren
 Wil wetenschap zijn
= denk – werk
 Verwondering blijft: ruimte voor kritiek & vragen
o Ideologie
 Geheel van definitieve zaken
 Houdt zich vast aan status quo

1.3 De historiciteit van de filosofie

o Afhankelijk van spatio- temporele context: vragen &
antwoorden veranderen voortdurend in tijd &
ruimte-> ze zijn een uitdrukking van een tijdsgeest

, o Filosofie = wezenlijk historisch (Hegel)
o Interpretatie is ook historisch bepaald
o Historisch object én subject: geen objectieve maatstaf
-> diegene die zelf interpreteert (= subject) is ook
historisch bepaald, anders ligt alles al vast
 Betekenis veranderd per tijdsgeest


Deel 1: de lotgevallen van filosofische rationaliteit

o Wereldbeelden
 Specifiek per tijd / cultuur
 Bestaanshorizon waarin we zijn geworpen
 Voor ons gekozen
 Slechts gedeeltelijk experimenteren
 Veranderlijk: NIET door bewuste keuzes, maar door
geleidelijke ontwikkelingen: revoluties, breuken, avant-
garde,..

H1: Wijsbegeerte binnen de antieke bestaanshorizon
(Oudheid)

A. Het ontstaan van de wijsgerige rationaliteit
1. Van mythos naar logos

o Mythos; mythe
 Verhaal (goden: centrale rol, niet – kritisch)
 Normatief & legitimerend
 Grondleggende gebeurtenis met verklarende waarde
o Logos: rede / uit-leg -> nieuw verklaringsprincipe
o Overgang door cultuurshok
 Contact met vreemde volkeren (koloniën -> handel)
 Kritiek op mythe: verhaal moet worden geïnterpreteerd!
 Schriftelijke cultuur: Homerus & Ilias op schrift gesteld
 Mythos -> mytho – logie -> logos
 Op zoek naar universele geldigheid,
objectieve inzichtelijkheid & systematische
ordening = logos, een rationele verklaring
 ‘Griekse wonder’

,  Desacralisering van de natuur: Goden wijken uit natuur ->
verklaring wereld in universaliteit van rede te vinden, niet in
kracht van goden
 Kennis & kunde los van praktische toepassingen
 Theoria ,beschouwing,
onderzoek

2. De natuurfilosofen: het ontstaan van
een kosmologie

o Bestuderen natuur als organisme = phusis: iets dat uit zichzelf groeit
o Kosmos = sieraad, schoonheid en is een rationeel geordende logos
(structuur) -> kosmo-logie
o Materialisme: oerstof (vb Thales: water, Anaximenes: lucht)
 Dergelijk oerprincipe belangrijk, de concrete invulling niet
 Op grond van logos bepaald hoe iets is (Anaximander)
o Standpunt filosofie tot aan Kant: realisme -> werkelijkheid los van
mensen & zoals ze is. Kant zelf: idealisme -> werkelijkheid op zich is
onbekend

a) Heraclitus = filosoof van het worden
o Aforisme = korte, afgebakende spreuken
o “Alles vloeit, niets is blijvend” -> veranderlijkheid
o Permanente flux
o Materialist : vuur
o Werkelijkheid = wat we waarnemen volgens zintuigen (= zintuiglijke
werkelijkheid) => constant in beweging
o Nog steeds harmonie van kosmos: eenheid der tegengestelden (boog als
metafoor)
 Complementair: ‘Geen dag zonder nacht’
 Gaan in elkaar over volgens vaste wetten
 Tegengesteld op 1 niveau: ‘Goed voor de een, maar slecht
voor de ander’

b) Parmenides = filosoof van het zijn
o Waarheid hangt af van logos, niet van openbaring
 Interpratie Russell / Owen: conceptueel
bestaan
 Waarover ik kan denken bestaat

,  Waarover ik kan spreken (het is niet)
betaat
 Parallellie denken - spreken
o Is het of is het niet ?
 Het is en het is niet: gaat NIET -> principe van
non- contradictie (dubbelhoofdigen).
Verschillen gebaseerd op zintuigen kan niet =>
Griekse ‘monos’ : slechts 1 ding, het zijnde
 Het is en het is onmogelijk dat het niet is
 Het is niet en het is noodzakelijk dat het niet is
 Logos , geen zintuigen
o ‘Het zijnde is’:
 Het zijnde kan niet ontstaan & niet vergaan =>
eeuwig & onvergankelijk
 Het zijnde is niet deelbaar: geen gradaties
 Het zijnde is onbeweeglijk en begrensd
 Het zijnde is volmaakt
 Het zijnde moet bolvormig zijn
 Blijft doordrongen van materialiteit

c) Kritiek van Aristoteles
o Fysica (natuurfilosofie) = bestuderen van de natuur ->
Parmenides wordt hierbinnen gepresenteerd
o Metafysica = wat de natuur overstijgt -> niet- zintuiglijk en
niet- materieel => zijnsbegrip Parmenides is metafysisch
gegeven
o Andere presocraten (opvolgelingen Parmenides): Zeno ->
dichotomie & Empedocles (pluralisten) & Democritus
(atomisten)

3. Het ontstaan van ethiek
o Kritiek op mythe & desacralisering
o Phusis (natuur) <-> wet (nomos)
 Democratische bestuursvormen
 Bloedwraak wordt verboden
 Rationalisering in politiek : familieclans (phulai) 
geografische districten (dèmoi)
 Ethisch vacuüm

a) Het relativisme van de sofisten