lOMoARcPSD|6884511
Algemene didactiek
Inhoud
1. Basisbegrippen.....................................................................................................................................................4
1.1 Ontwikkeling.................................................................................................................................................4
1.2 Opvoeding.....................................................................................................................................................4
1.3 Onderwijs......................................................................................................................................................6
1.4 Vorming........................................................................................................................................................6
1.4.1 Materiële vorming..............................................................................................................................6
1.4.2 Formele vorming................................................................................................................................6
1.5 Onderwijskunde............................................................................................................................................6
1.6 Didactiek.......................................................................................................................................................7
1.6.1 Algemene didactiek............................................................................................................................7
1.6.2 Vakdidactiek.......................................................................................................................................7
1.7 Methodiek.....................................................................................................................................................7
1.8 Schema..........................................................................................................................................................7
2. Het didactisch model...........................................................................................................................................8
2.1 Wat is een didactisch model?.......................................................................................................................8
2.2 Het didactisch model van Van Gelder...........................................................................................................8
2.2.1 De beginsituatie..................................................................................................................................8
2.2.2 De doelstellingen..............................................................................................................................10
2.2.3 Leer- en vormingsproces..................................................................................................................10
2.2.4 Evaluatie...........................................................................................................................................10
2.2.5 Opmerkingen!..................................................................................................................................11
3. De beginsituatie in kaart brengen......................................................................................................................12
3.1 De leerkracht – microniveau.......................................................................................................................12
3.2 De leerlingen – microniveau.......................................................................................................................13
3.3 Situationele mogelijkheden – microniveau.................................................................................................13
3.4 Externe factoren – op meso-niveau............................................................................................................14
3.4.1 De school zelf...................................................................................................................................14
3.4.2 Begeleidingsdiensten........................................................................................................................14
3.4.3 Ouders..............................................................................................................................................14
3.5 Externe factoren op macro-niveau..............................................................................................................15
3.6 De pedagogische beginsituatie...................................................................................................................16
3.7 De didactische beginsituatie.......................................................................................................................16
4. Waardevolle doelstellingen kiezen....................................................................................................................18
4.1 Begripsomschrijving en het belang van doelstellingen...............................................................................18
4.1.1 Waardevolle doelstellingen..............................................................................................................18
4.1.2 Wenselijke doelstellingen.................................................................................................................18
4.1.3 Decretale doelstellingen...................................................................................................................18
4.2 Soorten doelstellingen................................................................................................................................20
1
, lOMoARcPSD|6884511
Algemene didactiek
4.2.1 Soorten doelen naargelang het niveau van algemeenheid..............................................................20
4.2.2 Soorten doelen naargelang de persoonlijkheidsdimensie................................................................20
4.2.3 Sleutelcompetenties.........................................................................................................................20
4.2.4 Onderwijsdoelen, eindtermen, ontwikkelingsdoelen.......................................................................23
4.2.5 Leerplandoelstellingen.....................................................................................................................25
4.2.6 Lesdoelstellingen..............................................................................................................................27
4.2.7 Doelstellingen indelen naargelang persoonlijkheidsdimensie..........................................................27
4.3 De taxonomie van Bloom............................................................................................................................28
4.4 Formulering van de doelstellingen..............................................................................................................30
4.4.1 Formuleringsregels voor cognitieve en psychomotorische lesdoelen..............................................31
4.4.2 Het formuleren van affectieve doelstellingen..................................................................................31
5 Didactische werkvormen.....................................................................................................................................33
5.1 Kiezen van een werkvorm...........................................................................................................................33
5.2 Indeling van werkvormen............................................................................................................................33
5.2.1 Mededelende-aanbiedende vormen................................................................................................35
5.2.2 Gespreksvormen..............................................................................................................................38
5.2.3 Spelvormen......................................................................................................................................42
5.2.4 Coöperatieve vormen.......................................................................................................................43
5.2.5 Opdrachtsvormen.............................................................................................................................44
6 Didactische principes..........................................................................................................................................47
6.1 Motivatie- of belangstellingsprincipe..........................................................................................................47
6.1.1 Intrinsieke motivatie.........................................................................................................................48
6.1.2 Extrinsieke motivatie........................................................................................................................48
6.2 Aanschouwelijkheidsprincipe......................................................................................................................50
6.2.1 Fase 1: aanschouwelijkheidsfase......................................................................................................50
6.2.2 Fase 2: schematische fase................................................................................................................51
6.2.3 Fase 3: abstracte fase.......................................................................................................................51
6.3 Activiteitsprincipe.......................................................................................................................................52
6.4 Individualisatie/differentiatieprincipe.........................................................................................................54
6.4.1 Ontwikkelend onderwijs...................................................................................................................54
6.4.2 Volgend onderwijs............................................................................................................................54
6.4.3 Forcerend onderwijs.........................................................................................................................54
6.4.4 Differentiëren...................................................................................................................................54
6.4.5 Vormen van differentiatie................................................................................................................55
6.5 Geleidelijkheidsprincipe..............................................................................................................................56
6.5.1 Van bekend naar onbekend..............................................................................................................56
6.5.2 Van gemakkelijk naar moeilijk..........................................................................................................56
6.5.3 Van concreet naar abstract, van bijzonder naar algemeen..............................................................56
6.6 Integratie- of herhalingsprincipe.................................................................................................................56
6.7 Algemeen besluit........................................................................................................................................57
7 De lesvoorbereiding............................................................................................................................................58
2
, lOMoARcPSD|6884511
Algemene didactiek
7.1 Voorbereidend werk: het uitdenken van de les..........................................................................................58
7.2 Algemene gegevens....................................................................................................................................58
7.2.1 Oriëntatiegegevens..........................................................................................................................58
7.2.2 Lesonderwerp(en)............................................................................................................................58
7.2.3 Situering in de sleutelcompetenties, eindtermen en leerplan..........................................................59
7.2.4 Te realiseren leerplandoelen (of procesdoelen) en bijhorende lesdoelen.......................................59
7.2.5 De beginsituatie................................................................................................................................59
7.2.6 Leermiddelen nodig voor deze les....................................................................................................60
7.2.7 Geraadpleegde bronnen...................................................................................................................60
7.3 Het corpus...................................................................................................................................................60
7.3.1 De verschillende lesfasen.................................................................................................................61
7.3.2 Lesfasedoelstellingen.......................................................................................................................61
7.3.3 De leerinhouden (kolom 1)...............................................................................................................61
7.3.4 Leermiddelen (kolom 2)...................................................................................................................61
7.3.5 Activiteiten leerkracht (kolom 3)......................................................................................................61
7.3.6 Activiteiten leerlingen (kolom 4)......................................................................................................62
7.4 De laatste bladzijden...................................................................................................................................62
7.4.1 Opruimen van klas/zaal/terrein........................................................................................................62
7.4.2 Bordschema’s...................................................................................................................................62
7.4.3 Omschrijving van de bijlage..............................................................................................................62
3
, lOMoARcPSD|6884511
Algemene didactiek
1. BASISBEGRIPPEN
1.1 ONTWIKKELING
Wat houdt ontwikkelen in?
Uitgroeien, volledig worden
Meer kennis opdoen
Meer vaardigheden verwerven
Meer beschaving opdoen
Ontwikkelen zijn de veranderingsprocessen die iemand doormaakt gedurende zijn volledige levensloop.
Ontwikkeling wordt beïnvloed door zowel rijping als leren
Bv.: pubertijd door rijping, leren rekenen doorleren
Soorten ontwikkeling
1. Psychomotorische ontwikkeling
2. Affectieve ontwikkeling
3. Cognitieve ontwikkeling
Ontwikkelingsproces
Moet begeleid worden
Meerdere mensen hebben hulpverlenende functie
3 duidelijk van elkaar verschillende processen:
o Opvoeden
o Onderwijzen
o Vormen
1.2 OPVOEDING
Wat?
Door het geven van voedsel, zowel lichamelijk als geestelijk, doen groeien
Komt van ‘pedagogia’ = het geven van leiding aan kinderen
Definitie
Opvoeding is het proces waardoor iemand wordt gevormd naar de normen en waarden naar diens
opvoeders en daarmee meestal ook de samenleving waarin hij leeft.
Voor wie?
Term vaak gebruikt voor kinderen
-> tijdens jeugd worden gewoontes normen en waarden van omgeving bijgebracht
Heropvoeding
Als een volwassene zich niet aan de algemeen geaccepteerde omgang met anderen houdt
-> nieuwe opvoeding geven
Pedagogiek/ opvoedkunde
= de wetenschap die zich bezighoudt met de studie van de manier waarop volwassenen jeugdigen
grootbrengen en met een bepaald doel.
4
Algemene didactiek
Inhoud
1. Basisbegrippen.....................................................................................................................................................4
1.1 Ontwikkeling.................................................................................................................................................4
1.2 Opvoeding.....................................................................................................................................................4
1.3 Onderwijs......................................................................................................................................................6
1.4 Vorming........................................................................................................................................................6
1.4.1 Materiële vorming..............................................................................................................................6
1.4.2 Formele vorming................................................................................................................................6
1.5 Onderwijskunde............................................................................................................................................6
1.6 Didactiek.......................................................................................................................................................7
1.6.1 Algemene didactiek............................................................................................................................7
1.6.2 Vakdidactiek.......................................................................................................................................7
1.7 Methodiek.....................................................................................................................................................7
1.8 Schema..........................................................................................................................................................7
2. Het didactisch model...........................................................................................................................................8
2.1 Wat is een didactisch model?.......................................................................................................................8
2.2 Het didactisch model van Van Gelder...........................................................................................................8
2.2.1 De beginsituatie..................................................................................................................................8
2.2.2 De doelstellingen..............................................................................................................................10
2.2.3 Leer- en vormingsproces..................................................................................................................10
2.2.4 Evaluatie...........................................................................................................................................10
2.2.5 Opmerkingen!..................................................................................................................................11
3. De beginsituatie in kaart brengen......................................................................................................................12
3.1 De leerkracht – microniveau.......................................................................................................................12
3.2 De leerlingen – microniveau.......................................................................................................................13
3.3 Situationele mogelijkheden – microniveau.................................................................................................13
3.4 Externe factoren – op meso-niveau............................................................................................................14
3.4.1 De school zelf...................................................................................................................................14
3.4.2 Begeleidingsdiensten........................................................................................................................14
3.4.3 Ouders..............................................................................................................................................14
3.5 Externe factoren op macro-niveau..............................................................................................................15
3.6 De pedagogische beginsituatie...................................................................................................................16
3.7 De didactische beginsituatie.......................................................................................................................16
4. Waardevolle doelstellingen kiezen....................................................................................................................18
4.1 Begripsomschrijving en het belang van doelstellingen...............................................................................18
4.1.1 Waardevolle doelstellingen..............................................................................................................18
4.1.2 Wenselijke doelstellingen.................................................................................................................18
4.1.3 Decretale doelstellingen...................................................................................................................18
4.2 Soorten doelstellingen................................................................................................................................20
1
, lOMoARcPSD|6884511
Algemene didactiek
4.2.1 Soorten doelen naargelang het niveau van algemeenheid..............................................................20
4.2.2 Soorten doelen naargelang de persoonlijkheidsdimensie................................................................20
4.2.3 Sleutelcompetenties.........................................................................................................................20
4.2.4 Onderwijsdoelen, eindtermen, ontwikkelingsdoelen.......................................................................23
4.2.5 Leerplandoelstellingen.....................................................................................................................25
4.2.6 Lesdoelstellingen..............................................................................................................................27
4.2.7 Doelstellingen indelen naargelang persoonlijkheidsdimensie..........................................................27
4.3 De taxonomie van Bloom............................................................................................................................28
4.4 Formulering van de doelstellingen..............................................................................................................30
4.4.1 Formuleringsregels voor cognitieve en psychomotorische lesdoelen..............................................31
4.4.2 Het formuleren van affectieve doelstellingen..................................................................................31
5 Didactische werkvormen.....................................................................................................................................33
5.1 Kiezen van een werkvorm...........................................................................................................................33
5.2 Indeling van werkvormen............................................................................................................................33
5.2.1 Mededelende-aanbiedende vormen................................................................................................35
5.2.2 Gespreksvormen..............................................................................................................................38
5.2.3 Spelvormen......................................................................................................................................42
5.2.4 Coöperatieve vormen.......................................................................................................................43
5.2.5 Opdrachtsvormen.............................................................................................................................44
6 Didactische principes..........................................................................................................................................47
6.1 Motivatie- of belangstellingsprincipe..........................................................................................................47
6.1.1 Intrinsieke motivatie.........................................................................................................................48
6.1.2 Extrinsieke motivatie........................................................................................................................48
6.2 Aanschouwelijkheidsprincipe......................................................................................................................50
6.2.1 Fase 1: aanschouwelijkheidsfase......................................................................................................50
6.2.2 Fase 2: schematische fase................................................................................................................51
6.2.3 Fase 3: abstracte fase.......................................................................................................................51
6.3 Activiteitsprincipe.......................................................................................................................................52
6.4 Individualisatie/differentiatieprincipe.........................................................................................................54
6.4.1 Ontwikkelend onderwijs...................................................................................................................54
6.4.2 Volgend onderwijs............................................................................................................................54
6.4.3 Forcerend onderwijs.........................................................................................................................54
6.4.4 Differentiëren...................................................................................................................................54
6.4.5 Vormen van differentiatie................................................................................................................55
6.5 Geleidelijkheidsprincipe..............................................................................................................................56
6.5.1 Van bekend naar onbekend..............................................................................................................56
6.5.2 Van gemakkelijk naar moeilijk..........................................................................................................56
6.5.3 Van concreet naar abstract, van bijzonder naar algemeen..............................................................56
6.6 Integratie- of herhalingsprincipe.................................................................................................................56
6.7 Algemeen besluit........................................................................................................................................57
7 De lesvoorbereiding............................................................................................................................................58
2
, lOMoARcPSD|6884511
Algemene didactiek
7.1 Voorbereidend werk: het uitdenken van de les..........................................................................................58
7.2 Algemene gegevens....................................................................................................................................58
7.2.1 Oriëntatiegegevens..........................................................................................................................58
7.2.2 Lesonderwerp(en)............................................................................................................................58
7.2.3 Situering in de sleutelcompetenties, eindtermen en leerplan..........................................................59
7.2.4 Te realiseren leerplandoelen (of procesdoelen) en bijhorende lesdoelen.......................................59
7.2.5 De beginsituatie................................................................................................................................59
7.2.6 Leermiddelen nodig voor deze les....................................................................................................60
7.2.7 Geraadpleegde bronnen...................................................................................................................60
7.3 Het corpus...................................................................................................................................................60
7.3.1 De verschillende lesfasen.................................................................................................................61
7.3.2 Lesfasedoelstellingen.......................................................................................................................61
7.3.3 De leerinhouden (kolom 1)...............................................................................................................61
7.3.4 Leermiddelen (kolom 2)...................................................................................................................61
7.3.5 Activiteiten leerkracht (kolom 3)......................................................................................................61
7.3.6 Activiteiten leerlingen (kolom 4)......................................................................................................62
7.4 De laatste bladzijden...................................................................................................................................62
7.4.1 Opruimen van klas/zaal/terrein........................................................................................................62
7.4.2 Bordschema’s...................................................................................................................................62
7.4.3 Omschrijving van de bijlage..............................................................................................................62
3
, lOMoARcPSD|6884511
Algemene didactiek
1. BASISBEGRIPPEN
1.1 ONTWIKKELING
Wat houdt ontwikkelen in?
Uitgroeien, volledig worden
Meer kennis opdoen
Meer vaardigheden verwerven
Meer beschaving opdoen
Ontwikkelen zijn de veranderingsprocessen die iemand doormaakt gedurende zijn volledige levensloop.
Ontwikkeling wordt beïnvloed door zowel rijping als leren
Bv.: pubertijd door rijping, leren rekenen doorleren
Soorten ontwikkeling
1. Psychomotorische ontwikkeling
2. Affectieve ontwikkeling
3. Cognitieve ontwikkeling
Ontwikkelingsproces
Moet begeleid worden
Meerdere mensen hebben hulpverlenende functie
3 duidelijk van elkaar verschillende processen:
o Opvoeden
o Onderwijzen
o Vormen
1.2 OPVOEDING
Wat?
Door het geven van voedsel, zowel lichamelijk als geestelijk, doen groeien
Komt van ‘pedagogia’ = het geven van leiding aan kinderen
Definitie
Opvoeding is het proces waardoor iemand wordt gevormd naar de normen en waarden naar diens
opvoeders en daarmee meestal ook de samenleving waarin hij leeft.
Voor wie?
Term vaak gebruikt voor kinderen
-> tijdens jeugd worden gewoontes normen en waarden van omgeving bijgebracht
Heropvoeding
Als een volwassene zich niet aan de algemeen geaccepteerde omgang met anderen houdt
-> nieuwe opvoeding geven
Pedagogiek/ opvoedkunde
= de wetenschap die zich bezighoudt met de studie van de manier waarop volwassenen jeugdigen
grootbrengen en met een bepaald doel.
4
