Ontwikkelingspsychopathologie
Psychopathologie:
• Patho (pathos): lijden
• Logie (logos) : het denken over
=> Wetenschap of studie van het geestelijk of psychisch lijden
Ontwikkelingspsychopathologie: studie van ontstaan en beloop van psychische stoornissen
Centrale vraag: hoe is bepaald gedrag bij een kind ontstaan en gegroeid?
Psychisch lijden
Psychisch :
• dat vanuit het psychische veroorzaakt wordt
en/of
• zich in het psychische uitdrukt
➢ Expressie en motoriek (Gilles de la Tourette)
➢ Bewustzijn (dissociatieve stoornissen)
➢ Zelfbeleving (eetstoornissen)
➢ Waarnemen en perceptie (psychotische stoornissen)
➢ Denken en geheugen (psychogene amnesie)
➢ Stemming, gevoel en affect (stemmingsstoornissen)
1. De psychische stoornis
Abnormaal, gestoord, krankzinnig, gek , zot, geestelijk ziek, afwijkend, onaangepast, niet
maatschappelijk geïntegreerd, werkonbekwaam, ….
1.1 Normaal- abnormaal
• Uitzonderlijk: afwijking van statistisch gemiddelde
• Afwijking van norm?
➢ Van de maatschappelijke norm (homoseksualiteit, pas in 1987 als normale seksuele variant in DSMIII-R)
➢ Van de religieuze norm
• Onmogelijkheid om zich te conformeren aan de maatschappij
➢ Filmfragment Birdy, One Flew Over the Cuckoo’s Nest, the Changeling
➢ Drapetomania(1851,arts Cartwright uit Louisiana) hoofdsymptoom : een vreemd verlangen om weg
te lopen van hun meesters
➢ Disfunctioneren afhankelijk van het dominante functioneringsmodel van een maatschappij
• Foute perceptie/interpretatie van de realiteit
➢ Hallucinaties
1
,• Het subjectief ervaren van ongemak, van lijden
➢ Bij zichzelf (Maar: lijden hoort bij het leven =>Pathologiseren en medicalisering van lijden)
➢ Bij de ander
• Ongepast/contraproductief gedrag
➢ Sociale fobie
• Vanuit een juridisch standpunt
➢ Pedofilie
• Geen cut-off tussen (normaliteit-psychopathologie => continuüm)
• Het ervaren van onvrijheid =(‘ik zit gevangen in dit gedrag’)
• Bij kinderen: het belemmeren van de ontwikkeling, het niet kunnen realiseren van
ontwikkelingsopgaven
• Statement
Psychopathologie is iets anders dan psychiatrie. Bij psychopathologie wordt kennis
verzameld over algemene kenmerken van psychische stoornissen. Bij psychiatrie wordt
gekeken naar (de effecten) van hulpverlening aan mensen met psychische stoornissen.
Vb. DSM en homoseksualiteit
DSM I (1952): Homoseksualiteit als een seksuele afwijking met een sociopatische persoonlijkheidsverstoring
DSM II (1968): Homoseksualiteit als een seksuele afwijking zoals andere parafilieën
DSM IIR (1973): Stoornis in de seksuele oriëntatie
DSM III (1980): Ego-dystone homosexualiteit:
(1) een continu gebrek aan heterosexuele arousal, wat door de patient ervaren wordt als interfererend met de initiatie of het behoud van de
gewenste heteroseksuele relaties, en (2) permanent lijden onder het dominante patroon van ongewenste homoseksuele arousal.
DSM IIIR (1987): normale seksuele variant
1.2. Psychopathologie en psychiatrie
• Psychiatrie
➢ iatrein (genezen )
➢ Het handelen en omgaan met de mens met psychische problemen
➢ Toegepaste wetenschap
➢ Psychiatrie psychopathologie
als praktijk als theorie
➢ Medisch model
2
, • Statement
Ontwikkelingspsychopathologie is geen nieuwe wetenschap, maar een benadering waarin
inzichten uit verschillende wetenschappelijke disciplines en wetenschappelijke theorieën worden
geïntegreerd.
Integratie van inzichten uit verschillende disciplines:
➢ algemene psychologie
➢ ontwikkelingspsychologie
➢ klinische psychologie
➢ (ortho)pedagogie
➢ biologie
➢ (kinder)psychiatrie
➢ sociologie
➢ culturele antropologie
➢ epidemiologie
• Statement
Het actuele gedrag van een kind is altijd het gevolg van vroegere ervaringen en van de eisen die
de huidige situatie aan hem stelt.
Ontwikkelingsbenadering
➢ De veronderstelling dat gedrags(mogelijkheden) veranderen, worden complexer
➢ Verandering in één van de psychische functies, heeft invloed op de andere functies en
verandert zo de hele persoon
=> Dit proces wordt beïnvloed door vroegere ervaringen en door kenmerken en eisen van de huidige situatie
• Geen deterministische visie, maar een wisselwerking tussen ervaringen in het verleden
en huidige ervaringen
• Ervaringen in het verleden=> huidige manier van waarnemen, interpreteren, handelen
• Huidige ervaring => anders ervaren, correctie op vorige ervaringen
Minder focus op de stoornis als kenmerk van een persoon, maar eerder op een ontwikkeling
die is vastgelopen of scheefgegroeid.
• Statement
Als beoordeeld moet worden of gedrag van een kind adequaat is, moet daarbij de
(ontwikkelings)leeftijd van het kind betrokken worden. Gedrag dat op jonge leeftijd adequaat is,
kan op latere leeftijd op een stoornis wijzen.
“Ik kan de deur niet uit zonder dat mijn dochter met mij meegaat. Familiebezoek, even naar de winkel, op een terrasje
zitten, overal wil ze mee naar toe. Als ik tegen haar zeg dat ik alleen met mijn man op vakantie wil, haalt ze van
alles uit de kast om ons niet zonder haar te laten gaan. Ze doet alles om niet alleen gelaten te worden. Ze zegt
ook letterlijk dat ze bang is dat ik haar niet meer wil en misschien niet meer terug kom. “
3
, • Statement
Je weet pas wat een afwijkende ontwikkeling is als je weet wat de normale, gemiddelde
ontwikkeling is, en als je rekening houdt met achterliggende culturele opvattingen.
• Wanneer wordt bedwateren problematisch?
• Wat is de kritische (sensitieve) periode voor taalverwerving?
• Hoe uit zich een veilige hechting?
• Wat betekent ‘sensitieve responsiviteit van de opvoeder’?
• Waarom is ‘innerlijke spraak’ belangrijk bij de ontwikkeling van regelgeleid gedrag?
• Geef het verband tussen volgende ontwikkelingsaspecten: ontwikkeling van agressie
enerzijds en taalvaardigheid, morele ontwikkeling en executieve functies anderzijds.
• Welke angsten komen vaak voor bij peuters en kleuters en hoe is dit te verklaren?
• Wat betekent encopresis?
• Statement
Elk kind is uniek. Dat geldt ook voor elk kind met een psychische stoornis.
Ontwikkeling van het kind wordt beïnvloed door:
➢ Factoren uit de omgeving van het kind
• Gezin, leeftijdsgenoten, school, media, culturele en maatschappelijke normen (zie ook bio-
ecologische systeemtheorie ven Bronfenbrenner)
➢ Factoren eigen aan het kind
• Leeftijd, sekse, intelligentie, zelfbeeld, copingsvaardigheden, fysieke mogelijkheden of beperkingen
Factoren in het verleden en huidige toestand
Unieke combinatie van factoren, unieke ervaringen => unieke verschijningsvorm van een
psychische stoornis
zie ook bio-ecologische systeemtheorie ven Bronfenbrenner, p58-62, zie ook OPO Pedagogie
• Statement
Gedrag vindt nooit in een vacuüm plaats, maar altijd in een sociale, culturele en
maatschappelijke omgeving die gedrag beïnvloedt – en andersom.
➢ Vb. het leven in een cultuur waar het individualisme heel erg belangrijk is => autonomie en
assertiviteit bij kinderen heel belangrijk
➢ Vb. het leven in een cultuur waar de groep belangrijk is=> fatsoen, discipline en respect voor ouderen
prioritair
4