Ethische en Rechtsfilosofische Stromingen
H.1: DE KLASSIEKE RECHTVAARDIGINGSTOETS
1. Normatieve problemen: enkele schijnbare
oplossingen
OPLOSSEN VAN NORMATIEVE PROBLEMEN
Filosofie:
Ethiek/Moraalfilosofie
Rechtsfilosofie
Politieke filosofie
Oplossen van normatieve problemen:
o Normatieve problemen = Problemen waarover er controverse bestaat bij het publiek
en waarover de vraag heerst of een bepaalde handeling, regel, toestand, maatregel
toegelaten (mogen), verplicht (moeten) of verboden (niet mogen) moet worden
o Bv. pornopas in VK, “Mogen dove ouders voor een doof kind kiezen?”, “Moet
‘groeipakket’ afhangen van inkomsten?”
Pro of contra beargumenteren o.b.v. rationele argumenten => je vermijdt beroep op geloof,
emotie of een feitelijke toestand
Gerelateerde en ongerelateerde normatieve problemen:
Gerelateerde: sociale rollen en natuurlijke determinanten (afstand, tijd, toeval, aantal,
talenten, middelen, hulpbronnen…) zijn bepalend voor de oplossing
Bv. ‘Mag een politicus de verkeerswet overtreden?’
Ongerelateerde: het probleem heeft betrekking op alle mensen, ongeacht hun sociale rol of
de natuurlijke determinanten
Bv. ‘Mag abortus?’
ONBEREDENEERDE OPLOSSINGEN
1. Religie/wil van God:
Maak in een ethisch debat geen gebruik van argumenten over religie of de wil van God
‘Dilemma van Eutyphro’ ( ~ Plato): Eigen vader aangeven omwille van slaven mishandeling,
want ‘het is tegen de wil van God’ => Socrates: “Hoe ken je de wil van God?” => “Omdat het
niet rechtvaardig is.” => Misschien is de wil van God niet rechtvaardig?
Ofwel is slavernij verboden, omdat God beveelt dat dat immoreel gedrag is => zijn
redenen zijn onbekend (God kon het evengoed verplichten dan verbieden) => God is
willekeurig
, Ofwel wil God niet dat we aan slavernij doen, omdat dat op zichzelf immoreel is =>
zijn redenen zijn wel bekend => God is niet willekeurig, maar dreigt wel overbodig te
zijn
Ofwel heb je theologie en heb je geen nood meer aan moraal ofwel heb je moraal en
heb je geen nood meer aan theologie
Geen geldig argument
2. Emoties/instincten:
Mens in altruïstisch: bv. nierdonatie
Mens laat zich leiden door zowel negatieve emoties: gevoel van vergelding, wraak,
schuld, schaamte, walging, verontwaardiging
Bv. dief aan schandpaal nagelen
Ongenoegen over morele emoties: homofobie, racisme…
Als positieve emoties: in actie komen tegen onrecht en voor meer rechtvaardigheid
Grenzen van morele intuïties: wraak, vergelding, morele walging kennen hun grenzen
niet
Normatieve problemen lossen zo niet op
Geen helder en duidelijk antwoord bij nieuwe maatschappelijke problemen
Democratie vraagt rechtvaardiging: autoriteiten (WM, UM, RM) moeten hun
beslissingen verantwoorden
Bv. motiveringsverplichting voor beroepsrechters (art. 149 GW)
Vereist rationele aanpak, democratisch bestel is weinig gebaat bij morele intuïties
of gevoelens
3. Feitelijke toestand:
Vraag: “Moeten we gevangen die levenslang zitten vervroegd vrijlaten?” (Vervroegde
vrijlating na 1/3 veranderd in 1/2)
Vraag: “Hoe veilig is de samenleving nog?” (We zitten in een onnoemelijk veilige regio)
Feitelijke informatie kan belangrijk zijn in normatieve kwesties (zie recidive etc.)
Normatieve oplossingen horen gebaseerd te zijn op onze beste kennis,
wetenschappelijk onderbouwde kennis
Bv. juristen beroepen zich op bestaande wetgeving en rechtspraak als
argument om voor een bep. normatieve oplossing te pleiten => Maar: er
bestaan niet voor alle problemen juridische kaders
Maar: naturalistische drogreden (David Hume) => sprong van feitelijke toestand naar
normatief oordeel => je trekt uit feiten normatieve lessen:
Verklaren = Rechtvaardigen
Begrijpen = Aanvaarden (bv. blindheid)
Voorspellen = Verwerpen
Omdat iets al altijd zo geweest is, in het recht, door natuurlijke evolutie ontstaan, door
filosofen verdedigd, prima werkt, dat je gelooft dat het ook zo hoort te zijn (bv.
blindheid)
, 2. Normatieve problemen: de rationele benadering
Moeilijk te aanvaarden:
Incest => bv. relatie met broer of zus (Patrick & Suzan): Als je lange tijd je verwante broer of zus niet
gezien hebt, dan heb je geen biologische remmingen of seksuele aversie => verboden in Duitsland, 8
jaar cel voor Patrick (ook voor vrijwillig toebrengen van fysieke schade aan 3 kinderen, want ze zijn
gehandicapt)
Irrationele argumenten:
Voor velen is dit weerzinwekkend en is dit taboe => emoties
Velen vermoeden dat we zelfs een biologisch mechanisme hebben om deze vorm van
incestueuze seks te vermijden => feitelijke toestanden
Vier rationele argumenten:
1. Bescherming van het gezin als een fundamentele sociale eenheid binnen de samenleving: de
afgelijnde rollen van alle gezinsleden mogen niet worden bedreigd door onderling seksueel
gedrag
De meeste incestwetten zijn niet in overeenstemming met deze doelstelling: geen enkel
lidstaat van de Raad van Europa verbiedt seks tss. stiefouders en hun volwassen
stiefkinderen
2. Bescherming van kwetsbare gezinsleden tegen de minder nobele bedoelingen van hun
oudere, vaak mannelijke medegezinsleden: incestrelatie is meestal tss. dominante en
ondergeschikte partner => vraagtekens bij waarachtigheid van wederzijdse instemming
Gebaseerd op speculatie, we weten niets over de omstandigheden
3. Het psychosociaal welzijn van potentiële nakomelingen en andere betrokkenen worden
bedreigd: incest rust op een sterk maatschappelijk taboe, een sociaal stigma
Men zou een normatieve discussie moeten aangaan over het sociale stigma dat op deze
vorm van partnerkeuze rust
4. Er heerst een grote bezorgdheid over de gevolgen voor de gezondheid van de eventuele
nakomelingen van incestueuze relaties
De huwelijksbeletselen zijn niet gericht op het vermijden van incestueuze kinderen,
want je kan perfect buiten het huwelijk kinderen krijgen
De strafrechtelijke bepalingen zijn niet specifiek genoeg, ze maken geen onderscheid tss.
geslachtsgemeenschap met of zonder gebruik van voorbehoedsmiddelen
Je zou dan moeten eenzelfde standaard hanteren voor al wie een gekend verhoogd
risico heeft op genetische defecten bij het nageslacht
Heb je de plicht om een kind in nood te helpen?:
Kind in vijver: je ziet dat een kind aan het verdrinken is, maar je beslist om gewoon door te
lopen, want je wil niet te laat komen op je werk en ook niet dat je kleren vuil zullen zijn
Handelde ik juist?
Je vindt dit verschrikkelijk en het is zelfs strafbaar wegens schuldig hulpverzuim
Het verzaakt aan een (sterke) morele plicht
H.1: DE KLASSIEKE RECHTVAARDIGINGSTOETS
1. Normatieve problemen: enkele schijnbare
oplossingen
OPLOSSEN VAN NORMATIEVE PROBLEMEN
Filosofie:
Ethiek/Moraalfilosofie
Rechtsfilosofie
Politieke filosofie
Oplossen van normatieve problemen:
o Normatieve problemen = Problemen waarover er controverse bestaat bij het publiek
en waarover de vraag heerst of een bepaalde handeling, regel, toestand, maatregel
toegelaten (mogen), verplicht (moeten) of verboden (niet mogen) moet worden
o Bv. pornopas in VK, “Mogen dove ouders voor een doof kind kiezen?”, “Moet
‘groeipakket’ afhangen van inkomsten?”
Pro of contra beargumenteren o.b.v. rationele argumenten => je vermijdt beroep op geloof,
emotie of een feitelijke toestand
Gerelateerde en ongerelateerde normatieve problemen:
Gerelateerde: sociale rollen en natuurlijke determinanten (afstand, tijd, toeval, aantal,
talenten, middelen, hulpbronnen…) zijn bepalend voor de oplossing
Bv. ‘Mag een politicus de verkeerswet overtreden?’
Ongerelateerde: het probleem heeft betrekking op alle mensen, ongeacht hun sociale rol of
de natuurlijke determinanten
Bv. ‘Mag abortus?’
ONBEREDENEERDE OPLOSSINGEN
1. Religie/wil van God:
Maak in een ethisch debat geen gebruik van argumenten over religie of de wil van God
‘Dilemma van Eutyphro’ ( ~ Plato): Eigen vader aangeven omwille van slaven mishandeling,
want ‘het is tegen de wil van God’ => Socrates: “Hoe ken je de wil van God?” => “Omdat het
niet rechtvaardig is.” => Misschien is de wil van God niet rechtvaardig?
Ofwel is slavernij verboden, omdat God beveelt dat dat immoreel gedrag is => zijn
redenen zijn onbekend (God kon het evengoed verplichten dan verbieden) => God is
willekeurig
, Ofwel wil God niet dat we aan slavernij doen, omdat dat op zichzelf immoreel is =>
zijn redenen zijn wel bekend => God is niet willekeurig, maar dreigt wel overbodig te
zijn
Ofwel heb je theologie en heb je geen nood meer aan moraal ofwel heb je moraal en
heb je geen nood meer aan theologie
Geen geldig argument
2. Emoties/instincten:
Mens in altruïstisch: bv. nierdonatie
Mens laat zich leiden door zowel negatieve emoties: gevoel van vergelding, wraak,
schuld, schaamte, walging, verontwaardiging
Bv. dief aan schandpaal nagelen
Ongenoegen over morele emoties: homofobie, racisme…
Als positieve emoties: in actie komen tegen onrecht en voor meer rechtvaardigheid
Grenzen van morele intuïties: wraak, vergelding, morele walging kennen hun grenzen
niet
Normatieve problemen lossen zo niet op
Geen helder en duidelijk antwoord bij nieuwe maatschappelijke problemen
Democratie vraagt rechtvaardiging: autoriteiten (WM, UM, RM) moeten hun
beslissingen verantwoorden
Bv. motiveringsverplichting voor beroepsrechters (art. 149 GW)
Vereist rationele aanpak, democratisch bestel is weinig gebaat bij morele intuïties
of gevoelens
3. Feitelijke toestand:
Vraag: “Moeten we gevangen die levenslang zitten vervroegd vrijlaten?” (Vervroegde
vrijlating na 1/3 veranderd in 1/2)
Vraag: “Hoe veilig is de samenleving nog?” (We zitten in een onnoemelijk veilige regio)
Feitelijke informatie kan belangrijk zijn in normatieve kwesties (zie recidive etc.)
Normatieve oplossingen horen gebaseerd te zijn op onze beste kennis,
wetenschappelijk onderbouwde kennis
Bv. juristen beroepen zich op bestaande wetgeving en rechtspraak als
argument om voor een bep. normatieve oplossing te pleiten => Maar: er
bestaan niet voor alle problemen juridische kaders
Maar: naturalistische drogreden (David Hume) => sprong van feitelijke toestand naar
normatief oordeel => je trekt uit feiten normatieve lessen:
Verklaren = Rechtvaardigen
Begrijpen = Aanvaarden (bv. blindheid)
Voorspellen = Verwerpen
Omdat iets al altijd zo geweest is, in het recht, door natuurlijke evolutie ontstaan, door
filosofen verdedigd, prima werkt, dat je gelooft dat het ook zo hoort te zijn (bv.
blindheid)
, 2. Normatieve problemen: de rationele benadering
Moeilijk te aanvaarden:
Incest => bv. relatie met broer of zus (Patrick & Suzan): Als je lange tijd je verwante broer of zus niet
gezien hebt, dan heb je geen biologische remmingen of seksuele aversie => verboden in Duitsland, 8
jaar cel voor Patrick (ook voor vrijwillig toebrengen van fysieke schade aan 3 kinderen, want ze zijn
gehandicapt)
Irrationele argumenten:
Voor velen is dit weerzinwekkend en is dit taboe => emoties
Velen vermoeden dat we zelfs een biologisch mechanisme hebben om deze vorm van
incestueuze seks te vermijden => feitelijke toestanden
Vier rationele argumenten:
1. Bescherming van het gezin als een fundamentele sociale eenheid binnen de samenleving: de
afgelijnde rollen van alle gezinsleden mogen niet worden bedreigd door onderling seksueel
gedrag
De meeste incestwetten zijn niet in overeenstemming met deze doelstelling: geen enkel
lidstaat van de Raad van Europa verbiedt seks tss. stiefouders en hun volwassen
stiefkinderen
2. Bescherming van kwetsbare gezinsleden tegen de minder nobele bedoelingen van hun
oudere, vaak mannelijke medegezinsleden: incestrelatie is meestal tss. dominante en
ondergeschikte partner => vraagtekens bij waarachtigheid van wederzijdse instemming
Gebaseerd op speculatie, we weten niets over de omstandigheden
3. Het psychosociaal welzijn van potentiële nakomelingen en andere betrokkenen worden
bedreigd: incest rust op een sterk maatschappelijk taboe, een sociaal stigma
Men zou een normatieve discussie moeten aangaan over het sociale stigma dat op deze
vorm van partnerkeuze rust
4. Er heerst een grote bezorgdheid over de gevolgen voor de gezondheid van de eventuele
nakomelingen van incestueuze relaties
De huwelijksbeletselen zijn niet gericht op het vermijden van incestueuze kinderen,
want je kan perfect buiten het huwelijk kinderen krijgen
De strafrechtelijke bepalingen zijn niet specifiek genoeg, ze maken geen onderscheid tss.
geslachtsgemeenschap met of zonder gebruik van voorbehoedsmiddelen
Je zou dan moeten eenzelfde standaard hanteren voor al wie een gekend verhoogd
risico heeft op genetische defecten bij het nageslacht
Heb je de plicht om een kind in nood te helpen?:
Kind in vijver: je ziet dat een kind aan het verdrinken is, maar je beslist om gewoon door te
lopen, want je wil niet te laat komen op je werk en ook niet dat je kleren vuil zullen zijn
Handelde ik juist?
Je vindt dit verschrikkelijk en het is zelfs strafbaar wegens schuldig hulpverzuim
Het verzaakt aan een (sterke) morele plicht
